ΝΩΝΤΑ ΤΣΙΓΚΑ: Γράμμα από τα Σφαγεία

ΟΔΟΣ 6.9.2018 | 950

Μία επιστολή του Ίωνα Δραγούμη

προς τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη

Θεσσαλονίκη 

31 Ιουλίου 2018

Κέντρο πολιτισμού 

LABattoir*/ αύλειος χώρος

Ο δρόμος που πάει για τα σφαγεία

δεν φτάνει ως αυτά. 

Τα προσπερνάει και πάει ως 

τον ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ κι ακόμα παραπέρα.

Νίκος Χουλαράς, Ο δρόμος που περνάει απ' τον Παράδεισο

Αξιότιμε κ. Δήμαρχε,

Συγχωρήστε με που δεν καταφέρνω να σας ταχυδρομήσω με κανονικό τρόπο την επιστολή μου αυτήν καθώς αδυνατώ πρακτικά να το κάνω. Όπως προφανώς γνωρίζετε, έχω προ πολλού δολοφονηθεί στην Αθήνα από Έλληνες βενιζελικούς παραστρατιωτικούς, σαν σήμερα/με το Ιουλιανό ημερολόγιο στις 31 Ιουλίου του 1920 [ενώ σύμφωνα με το συγκαιρινό/Γρηγοριανό ημερολόγιο στις 13 Αυγούστου]. Από τότε, ύστερα από την σχεδόν μυστική ταφή μου την επόμενη κι όλας μέρα σε κλειστό οικογενειακό κύκλο στο Πρώτο Νεκροταφείο, μόλις το 1992 από τα χέρια του γλύπτη Γιάννη Παπά εδέησε να αποκτήσω κι εγώ τον μοναδικό ανδριάντα μου στην Ελλάδα και μάλιστα στη Θεσσαλονίκη ‒ την καρδιά της μακεδονικής γης που για χάρη της αγωνίστηκα κάποτε με όλες μου τις δυνάμεις. 

Σεμνύνομαι να σας θυμίσω στο σημείο αυτό, πως εγώ ήμουν αυτός που είχε συντάξει το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης από τον Τούρκο Ταχσίν Πασά στους Έλληνες και ύψωσα με τα χέρια μου την ελληνική σημαία στο Προξενείο της πόλης [εκεί που βρίσκεται τώρα το «Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα»] στις 26 Οκτωβρίου του 1912... Αποτελώ [και γι' αυτό!] λοιπόν κι εγώ ένα μέρος της ιστορίας της Θεσσαλονίκης. Ελπίζω να μου το αναγνωρίζετε…

Ίσως να βρίσκετε κάπως τρελό, αφύσικο ή παράδοξο το γεγονός πως προσπαθεί «να ανοίξει αλληλογραφία» μαζί σας ένας ...χάλκινος ανδριάντας αλλά σας παρακαλώ ξεπεράστε το. Έτσι κι αλλιώς στην Ελλάδα η πραγματικότητα συχνά-συχνότατα βρίσκει χιλιάδες τρόπους για να μας ξεπερνάει... Εν προκειμένω λοιπόν ας την αιφνιδιάσουμε εμείς! 

Στην πόλη, της οποίας αυτόν τον καιρό κρατάτε το τιμόνι της, κάποτε θεώρησαν ότι έπρεπε να με τιμήσουν εκ νέου. Υπήρχε ήδη εδώ μια «ακαδημαϊκής» τεχνοτροπίας μαρμάρινη προτομή μου στο πάρκο της ΧΑΝΘ, έργο του αείμνηστου Μιχ. Τόμπρου, από το 1954. Φαίνεται όμως ότι κατά την εποχή των μεγάλων συλλαλητηρίων «για την Μακεδονία» στην δεκαετία του 1990, δημαρχεύοντος του αείμνηστου Κων/νου Κοσμόπουλου, η τοποθέτηση του ανδριάντα μου σε περίοπτη θέση στην Πλατεία Μακεδονομάχων, στην προέκταση της Οδού Αγίας Σοφίας απέναντι από την Αχειροποίητο, θα ήταν χρήσιμη στο να προσδώσει ένα είδος… εικονοποίησης» των ιδεολογικών συστατικών «της μάχης» η οποία μάλλον θα συνεχιζόταν και κατά τις επόμενες δεκαετίες. Γι' αυτό και η αριστοκρατική ρεντικότα [η «μπέρτα» του διπλωμάτη] που αμέσως παραπέμπει σε αναγεννησιακό  ̶ Φλωρεντινό αισθητή, το δεξί μου χέρι στο μέρος της καρδιάς ̶  ίσως ενθύμηση της σύντομης θητείας μου στον Τεκτονισμό, το μικρό αποφασιστικό βήμα εμπρός και η παρουσίασή μου ως κήρυκα/οραματιστή με το ελαφρά υψωμένο παράστημα και το αυστηρό/θλιμμένο βλέμμα…

Έκαμε καλή δουλειά ο μακαρίτης ο Γιάννης Παπάς. Σεβάστηκε τη μορφή μου. Έδωσε χαρακτήρα στο έργο του σύμφωνο με τη ζωή μου. 

O ίδιος καλλιτέχνης έχει φιλοτεχνήσει και άλλους δυο ανδριάντες για την πόλη της Θεσσαλονίκης: Τον χάλκινο ανδριάντα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου (1976), ο οποίος φιλοξενείται στον χώρο του Πανεπιστημιακού campus, και του Ελευθερίου Βενιζέλου (1977), δουλεμένο σε ωραίο μάρμαρο, ο οποίος δεσπόζει στην «Πλατεία Αριστοτέλους» - στο ύψος της συμβολής της με την «Εγνατία Οδό». Για μια ακόμα φορά μπήκα σε ...«ανταγωνισμό» με αυτό το «ιερό τέρας», τον μαέστρο της πολιτικής τέχνης που τις πολιτικές ιδέες του τόσο πολύ αντιπάλαιψα στη ζωή μου... Μοιραίοι συμβολισμοί και συσχετισμοί: Στη Θεσσαλονίκη δυο μεγάλοι παράλληλοι δρόμοι με αντίθετη όμως κατεύθυνση: Η «Ίωνος Δραγούμη» που κατεβαίνει και η «Βενιζέλου» που ανεβαίνει. Και δυο πλατείες: Η μεγάλη και πολύβουη «Αριστοτέλους» και η μικρότατη «Πλατεία Μακεδονομάχων», φιλοξενούσαν τώρα τους ανδριάντες μας έργα των χειρών του ίδιου γλύπτη, έργα της μεταπολιτευτικής περιόδου και τα δυo. 

Και κάτι «νόστιμο» που αξίζει να σας το αναφέρω: Η 2η δόση για την ολοκλήρωση του ανδριάντα του Βενιζέλου κόστισε τότε (το 1976) 200 χιλιάδες δραχμές. Δεν γνωρίζω ποιό υπήρξε το συνολικό τίμημα. Πιστεύω όμως ότι δεν θα απομακρύνθηκε και πολύ από τον αρχικό προϋπολογισμό. Ο πανελλήνιος διαγωνισμός για την ανάθεση του δικού μου ανδριάντα «έκλεισε» στις 200 χιλιάδες δραχμές, ποσό που αντιστοιχούσε σε δυο μηνιάτικα ενός δημοσίου υπαλλήλου κατά την περίοδο εκείνη. Ο καημένος ο Γιάννης Παπάς δηλαδή, σχεδόν «πρόσφερε» τα έργα του στην πόλη [Το αντιλαμβανόμαστε εύκολα αν σκεφτούμε ότι το 1988 δόθηκαν για το μνημείο του αδικοσκοτωμένου αγωνιστή Γρηγόρη Λαμπράκη, που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Βασίλης Δωρόπουλος, 3.5 εκατομμύρια δραχμές!]. 

Ξανασυναντήθηκα τότε στην Πλατεία με άλλους οχτώ παλαιούς γνώριμούς μου (ανάμεσά τους ο ήρωας γαμπρός μου Παύλος Μελάς, ο θρυλικός Καπετάν Κώττας και ο Κρητικός Μακεδονομάχος οπλαρχηγός ‒και στη συνέχεια και διοικητής του αποσπάσματος των δολοφόνων μου‒ Παύλος Γύπαρης…). Για κάμποσο καιρό κάναμε μεταξύ μας καλή παρέα ενθυμούμενοι με αλληλοσυγχώρεση ή συγκίνηση τόσα και τόσα στο σμίξιμο…

Θυμίζω πως στην πλατεία υπήρχαν στοιχημένες σε δυο τετράδες τοποθετημένες η μια συστοιχία απέναντι από την άλλη και κατά μήκος της πλατείας, οι προτομές των παρακάτω: 

Του Αλέξανδρου Πετρίδη [«Μακεδονομάχος Θεσσαλονικεύς 1883 -1978»] έργο του γλύπτη Ευθυμίου Καλευρά [1929-2011]. Τοποθετήθηκε εκεί το 1979. 

Του Γεωργίου Βολάνη [«Εκ Λακκών Κρήτης, Αρχηγού Μακεδονικού Αγώνος 1903 -1908»]. Έργο του γλύπτη Γιάννη Κανακάκη [1903-1978]. Τοποθετήθηκε εκεί το 1953. 

Του Δημητρίου Καλαποθάκη, έργο του γλύπτη Μιχαήλ Τόμπρου [1889-1974]. Η προτομή είχε μεταφερθεί εδώ το 2003 από την πλατεία της ΧΑΝΘ στην οποία αρχικά είχε τοποθετηθεί το 1954. 

Του Ευθυμίου Καούδη, [«Κρης Οπλαρχηγός Μακεδονικού Αγώνος 1903-1908»] έργο κι αυτό του Ευθύμιου Καλευρά, το οποίο εγκαταστάθηκε εδώ το 1976. 

Του Ηλία Δεληγιανάκη, [«Εξ Αργυρουπόλεως Ρεθύμνου Κρήτης, Αρχηγός Μακεδονικού Αγώνος 1904-1906»] έργο του Γιάννη Κανακάκη το οποίο εγκαταστάθηκε εδώ το 1953.

Του Καπετάν Κώττα, έργο της γλύπτριας Αλίκης Χατζή [1923-1997]. Η προτομή είχε εγκατασταθεί εδώ το 1953. 

Του Παύλου Γύπαρη, [«Αρχηγός Μακεδονομάχος, Συνταγματάρχης ΕΑ εξ Ασηγωνιάς Κρήτης»] έργο του φλωρινιώτη ζωγράφου και γλύπτη Θανάση Μηνόπουλου [1931-1982] τοποθετημένο εδώ από το 1978. 

Του Παύλου Μελά, έργο της γλύπτριας και εγγονής του ήρωα, Ναταλίας Μελά [χήρας Άρη Κωνσταντινίδη]. Η προτομή ήταν εδώ από το 1954.

Τον Έφηβο που τον έβγαλαν από τη θάλασσα στα Κύθηρα, τον εκαθάρισαν από της σκουριές και α-πό τα φύκια και απ’ όσα χόρτα θαλασσινά του είχαν κολλήσει, γιατί νόμιζαν πως ήταν πεθαμένος ̶ και τώρα στέκεται καθαρός και μαυροπράσινος, με το χέρι απλωμένο και κοιτάζει. Και το στόμα του όταν τον βλέπεις πλάγια σκάζει ένα φιλί ειρωνικό στον κόσμο.

ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ, από τα αδημοσίευτα

Ημερολόγια 1902-1908

Φίλε κύριε Δήμαρχε, 

Κατά το πρόσφατο χρονικό διάστημα, υπό το κράτος της «λαϊκής» δυσαρέσκειας απέναντι το πρόσωπό σας‒πάντοτε με αφορμή την «ιδιαίτερη στάση» που κρατήσατε σχετικά με την «Συμφωνία των Πρεσπών» και το «Μακεδονικό»‒ ήλθαν στο φως της δημοσιότητας ορισμένα ανακριβή έως ψευδή και χαλκευμένα [fake], οπωσδήποτε εμπρηστικά στην ουσία τους και απολύτως άδικα ως προς εσάς, δημοσιεύματα, σε περιθωριακές ιστοσελίδες και έντυπα με την υπογραφή φανατικών και επισφαλώς πληροφορημένων... Με αυτά τα δημοσιεύματα έγινε προσπάθεια να προσβληθεί καίρια η δημόσια εικόνα σας και ο θεσμικός σας ρόλος. 

Τα άρθρα αυτά με κραυγαλέους τίτλους όπως «Ξηλώνουν τις προτομές των Μακεδονομάχων οι προδότες» συνοδεύονταν από τις φωτογραφίες και τα «πειστήρια» ενός εγκλήματος το οποίο υποτίθεται ότι κατά τη διάρκεια της μέχρι τώρα θητείας σας έχετε «διαπράξει»…

Βέβαια υπήρξαν και δημοσιεύματα που σχεδόν πανηγύρισαν για το ενδεχόμενο να είναι έστω και στο ελάχιστο αληθινή μια τέτοια ιταμή συμπεριφορά των αρχών της πόλης προς τους... (sic) «Μακεδονομαχομάχους» [ορκίζομαι πως την είδα αυτήν τη λέξη γραμμένη!]. 

Η υπεύθυνη Αντιδήμαρχος Πολιτισμού & Τεχνών κ. Έλλη Χρυσίδου απάντησε στα δημοσιεύματα αυτά με «κατηγορηματικό τρόπο» όμως η δήλωσή της κρίνω πως παρουσιάζει σημαντικά κενά και αστοχίες…

Ο λόγος που σας γράφω λοιπόν κ. Δήμαρχε, είναι αυτός: Σπεύδω να προσκομίσω πειστήρια, να καταθέσω χρήσιμα στοιχεία και να εκφράσω ορισμένες απορίες γύρω από το συγκεκριμένο θέμα…

Η σημερινή εικόνα βέβαια είναι αυτή που βλέπουμε στις φωτογραφίες: Ένας ανοικτός, απολύτως υπαίθριος ‒ και υπό όρους προσβάσιμος στο κοινό ‒ φυλασσόμενος χώρος στην περιοχή των «Σφαγείων», όπου προς το παρόν μάλλον λαθροβιεί και το αρκετά φιλόδοξο project «Labbatoir» του Δήμου…

[ΣΗΜ. Ο συντοπίτης μου κ. N.T., με τον οποίο σας στέλνω σήμερα την επιστολή μου αυτήν, μου ανέφερε ότι πέρασε σχετικά εύκολα από την πύλη του συγκροτήματος με το παρακείμενο ενεργό εργοτάξιο. Φωτογράφισε άνετα τα συγκεντρωμένα, στον αχανή αύλειο χώρο μνημεία της «Πλατείας Μακεδονομάχων», περιηγήθηκε περιμετρικά το ωραία ανακαινισμένο κτίριο των Σφαγείων φωτογραφίζοντάς το, ενώ σε κάποια στιγμή «ενοχλήθηκε» διακριτικά από τον ευγενέστατο φύλακα του συγκροτήματος ο οποίος τον ρώτησε «για τον σκοπό της επίσκεψής» του εκεί…] 

Με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο είμαι σε θέση να επιβεβαιώσω ότι, επί της Δημαρχίας σας κ. Μπουτάρη, δεν έλαβε χώρα καμιά μετακίνηση μνημείων από την Πλατεία Μακεδονομάχων. Η «απόσυρση» των γλυπτών από την πλατεία συνέβη κατά το διάστημα 2006 - 2009 [προφανώς επί Δημαρχίας Παπαγεωργόπουλου]. Μαζί με τις οκτώ προτομές και τον δικό μου ανδριάντα, απομακρύνθηκε από την πλατεία και ένα μικρό διακοσμητικό συντριβάνι που βρισκόταν μπροστά από το δικό μου βάθρο και αποτελούσε σχεδόν μέρος του συμπλέγματος των μνημείων. Η τύχη του συντριβανιού αυτού σήμερα αγνοείται. 

Καταμετρώντας τις προτομές που φυλάσσονται σήμερα στα «Σφαγεία» σας δηλώνω ότι υπάρχουν ήδη δύο σημαντικοί απόντες [ανάμεσα στους «φυλασσόμενους»...]. Μας «λείπουν» πλέον ο Παύλος Μελάς κι ο Καπετάν Κώττας [!!!]. Σε μια παλιότερη φωτογραφία του Άρη Γεωργίου βλέπουμε και τους δυο να ποζάρουν μαζί με παιδιά στην Πλατεία… Το ατίθασο παιδομάνι, που ολοχρονίς τα απογεύματα απαλλοτρίωνε την πλατεία για παιχνίδι, κάποτε χρησιμοποιούσε τις όρθιες στήλες των προτομών για «τέρματα» ποδοσφαίρου δίνοντας μεγάλη χαρά στους οπλαρχηγούς που ένιωθαν ακόμα χρήσιμοι. Τούτη τη φορά σε καιρό ειρήνης…

Επίσης, μας «λείπουν» και πέντε [αριθμός 5 !] μαρμάρινα βάθρα πάνω στα οποία στηρίζονταν οι προτομές. Στον τωρινό χώρο φύλαξης υπάρχουν ΜΟΝΟΝ τρία βάθρα [ένα ακόμα όρθιο που… χρησιμοποιείται από τον οπλαρχηγό Βολάνη και άλλα δυο που βρίσκονται ξαπλωμένα καταγής. Το ένα απ' αυτά ανήκει στον Θεσσαλονικέα Αλέξανδρο Πετρίδη]. Προφανώς η φύλαξη των προτομών, κατά το παρελθόν τουλάχιστον, μάλλον υπήρξε προβληματική πράγμα που είχε φυσικά και τις «συνέπειές» του…

Συνοψίζω: Η Πλατεία Μακεδονομάχων έπαψε να υφίσταται λόγω των εργασιών του «Μετρό» και δεν υπάρχουν εμφανή μνημεία πάνω σ' αυτήν κατά τα τελευταία δέκα τουλάχιστον χρόνια που οι εργασίες αυτές συνεχίζονται... Περίοικοι, με οπτική (ιδίως «άνωθεν») επαφή προς το εργοτάξιο της πλατείας, ίσως μπορούν αυτό να μας το επιβεβαιώσουν. Φυσικά και δεν αφήνω την παραμικρή πιθανότητα να υπάρχουν ειδικώς συντεταγμένα πρωτόκολλα - παραστατικά του Δήμου που να μας διαφωτίζουν σχετικά με τον ακριβή χρόνο απομάκρυνσής τους ή να περιλαμβάνουν λεπτομερή αρίθμηση-ταξινόμηση των επί μέρους, τον τόπο ή τον τρόπο ασφαλούς αποθήκευσης για την αναστήλωσή τους σε ενδεχόμενη μελλοντική επανασύσταση της Πλατείας. Τέτοια πράγματα συμβαίνουν σε συγκροτημένα Κράτη που καμιά προφανώς σχέση δεν έχουν με το ακαταμάχητο ελληνικό… ξεχαρβαλιστάν!

Η κ. Χρυσίδου αναφέρει, στην όχι και τόσο «αποστομωτική» της απάντηση, στο Δελτίο Τύπου που εξέδωσε ότι, «τα εικονιζόμενα αγάλματα και οι επιγραφές βρίσκονται στον συγκεκριμένο χώρο εδώ και ένα χρόνο και πλέον και προέρχονται από την πλατεία Μακεδονομάχων, η οποία βρίσκεται στην οδό Αγίας Σοφίας απέναντι από τον Ι.Ν. Παναγίας Αχειροποίητου» […]. 

Αν είχε όμως η κ. Αντιδήμαρχος, πρωτού προβεί σε δηλώσεις, συμβουλευθεί την θαυμάσια διδακτορική διατριβή του Αρχιτέκτονα κ. Σταύρου Παναγιωτάκη, που υποβλήθηκε το 2014 στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ. με επίβλεψη του κ. Κ. Βαρώτσου, με τον τίτλο «Γλυπτά της μεταπολεμικής Θεσσαλονίκης και οι σύγχρονες τάσεις των δημοσίων εικαστικών παρεμβάσεων» [η διατριβή διατίθεται «ελεύθερη» στο διαδίκτυο] θα είχε πληροφορηθεί ότι ήδη πριν από το 2014 τα μνημεία είχαν απομακρυνθεί… Πού λοιπόν μέχρι τη στιγμή που μεταφέρθηκαν στα «Σφαγεία» φιλοξενούνταν αυτά; 

Η αρχική αποθήκευση και η μετακίνηση προφανέστατα σε δεύτερο χρόνο στα «Σφαγεία» λοιπόν των μνημείων, έγιναν κακήν κακώς ώστε μέχρι στιγμής θρηνούμε την ...απώλεια του Παύλου Μελά, του Καπετάν Κώττα, πέντε ογκωδών μαρμάρινων βάθρων [και όχι «επιγραφών» κατά τις αναφορές της κ. Χρυσίδου], ενός μικρού συντριβανιού αλλά και …τον δείκτη του δικού μου αριστερού χεριού!

Αν λοιπόν τώρα λάβει κανείς υπόψη (1) την ωραιότατη μίνιμαλ ανάπλαση του Πεζοδρόμου της οδού Αγίας Σοφίας για την οποία προβλέπεται μελλοντική επέκταση και προς τον τμήμα «Πλ. Αγίας Σοφίας-Αχειροποιήτου», (2) το ότι στο σημείο που βρίσκονταν η Πλ. Μακεδονομάχων θα υπάρχει πλέον στάση του Μετρό, (3) τις δηλώσεις σας κ. Δήμαρχε ότι το αεροδρόμιο «Μακεδονία» και ο συνώνυμός του σταθμός λεωφορείων του ΚΤΕΛ θα πρέπει να μετονομασθούν [!], ποιά ελπίδα άραγε απομένει ώστε να υπάρξει/και επανασυσταθεί πλατεία με το… «επίφοβο» όνομα «Πλατεία Μακεδονομάχων», με αυτό το περιεχόμενο μνημείων και τα ιδεολογικά του σημαινόμενα, στην Θεσσαλονίκη της ολοκλήρωσης των έργων του μετρό [δηλαδή του 2022…]: 

Καμία απολύτως! 

Θα μου πεις τώρα κ. Δήμαρχε, γιατί κάθομαι και σου τα αραδιάζω όλ’ αυτά; [αφού πράγματι όλοι εκεί στο Δήμο επιδείξατε τόσην ευαισθησία και μεγαλοψυχία και καθαρίσατε το μέρος ‒εμφανέστατη η διαφορά από τις άθλιες φωτογραφίες με τα φελιζόλ και τα λογής μπάζα των προηγουμένων ημερών‒, προχωρήσατε στη φύλαξη του χώρου όπου φυλάσσονται τα τελευταία... απομεινάρια της πάλαι ποτέ «Πλατείας Μακεδονομάχων» και απαντήσατε μέσες άκρες στις «κατηγόριες»…]. Για κανέναν άλλο λόγο, παρεχτός του ότι τέτοιον καιρό κάθε χρόνο όταν σιμώνει η «επέτειος» της «εκτέλεσής» μου μελαγχολώ βαθειά και θέλω να μιλώ σε κάποιον, να δίνω σημεία ζωής, να νιώθω πως κάπου ακόμα υπάρχει το χνάρι μου και κάπου μ' ακούνε. Φέτος Δήμαρχε ήσουν εσύ ο... ακροατής. Να με συγχωρνάς.

Σε χαιρετώ εγκάρδια με το παρακάτω που έγραψα κάποτε, διατηρώντας ακέραιη την ελπίδα πως θα αποφασίσεις να πράξεις εκείνο που θα σε διατάξει η ηθική τάξη, το δίκαιο, το χρέος σου ως δημόσιου άνδρα και η ψυχική σου γενναιότητα:

«Έχω την αγάπη των Μακεδόνων, την αδιαφορία, το μίσος ή την έχθρα των ξένων, την περιφρόνησι των επισήμων Ελλήνων, και είνε καθαρό το μυαλό μου και χαίρομαι που βλέπω πως όλα θα περάσουν. Είμαι ένας βράχος από κρύσταλλο διάφανο και ας με κάμουν ό,τι θέλουν οι άλλοι. Έχοντας την αγάπη των Μακεδόνων και των άλλων την έχθρα ή την περιφρόνησι ή την αδιαφορία, βρίσκω πως δεν είμαι αδικημένος. Ζυγίζοντας την αγάπη με τα άλλα, βλέπω πως βαραίνει η αγάπη περισσότερο».

Δικός σας

Ίων Δραγούμης

[Για την σύνταξη/κοινοποίηση της επιστολής: ΝΩΝΤΑΣ ΤΣΙΓΚΑΣ]

Φωτογραφίες:

-Tο αριστερό χέρι του ανδριάντα του Ίωνα Δραγούμη. Ατύχημα ή βανδαλισμός; [φωτογραφία Νώντας Τσίγκας]
-Ο Ίων Δραγούμης στα «Σφαγεία» Θεσσαλονίκης [φωτογραφία Νώντας Τσίγκας].
- Η Πλατεία Μακεδονομάχων στη Θεσσαλονίκη, με τις προτομές ένθεν και ένθεν και τον ανδριάντα του Ίωνα Δραγούμη [έργο του γλύπτη Γιάννη Παπά] στο κέντρο να δεσπόζει.
-Ο ανδριάντας του Ίωνα Δραγούμη στην συγκλονιστική του μοναξιά. [φωτ. Νώντας Τσίγκας]
-Οι προτομές όπως «φυλάσσονται» σήμερα... [φωτ. Νώντας Τσίγκας] 
-Φωτογ. του Άρη Γωργίου: Ο Παύλος Μελάς και ο καπετάν Κώττας στην Πλατεία Μακεδονομάχων

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 6 Σεπτεμβρίου 2018, αρ. φύλλου 950