Καραβαγγέλεια ΙΙ (β)

 

Το Σάββατο 10 Φεβρουαρίου 2024, τέταρτη ημέρα των Β’ Καραβαγγελείων, πραγματοποιήθηκε επιστημονική ημερίδα με θέμα «Ο οικουμενικός ελληνισμός», και αφιερώθηκε στα 120 χρόνια από τον θάνατο του ήρωα Παύλου Μελά. Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε σε ξενοδοχείο της περιοχής, σε δύο συνεδρίες τις οποίες παρακολούθησαν αρχές και εκπρόσωποι φορέων, εκπρόσωποι του Στρατού, της Αστυνομίας και της Πυροσβεστικής, καθηγητές, μαθητές και φοιτητές και πλήθος κόσμου. Συντονιστές της ημερίδος ήταν ο τ. εκπαιδευτικός κ. Εμμανουήλ Κουτσιάφτης και ο υπ. διδάκτωρ θεολογίας κ. Κυριάκος Μωυσίδης.

Το πρωί τελέσθηκε η ακολουθία του αγιασμού από τον μητροπολίτη Καστοριάς κ. Καλλίνικο. Στην συνέχεια ο σεβασμιώτατος ανέγνωσε το μήνυμα της Α.Θ.Π. του οικουμενικού πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου και τον χαιρετισμό του αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου. Χαιρετισμούς απηύθυναν η βουλευτής Καστοριάς κ. Μαρία Αντωνίου, ο αντιπεριφερειάρχης Π.Ε. Καστοριάς κ. Δημήτριος Σαββόπουλος, ο εκπρόσωπος του δημάρχου Καστοριάς αντιδήμαρχος κ. Ιωάννης Γκόγκας και ο εκπρόσωπος του δημάρχου Άργους Ορεστικού κ. αντιδήμαρχος κ. Ζήσης Τόλκος. Επίσης το παρών έδωσε ο δήμαρχος Νεστορίου κ. Χρήστος Γκοσλιόπουλος. Έπειτα ο κ. Καλλίνικος έκανε εισαγωγική ομιλία με θέμα «Ο Παύλος Μελάς, ως οικουμενικός Έλληνας».

Στην ομιλία του ο σεβασμιώτατος είπε περιληπτικά: «Ο Παύλος Μελάς είναι ένας οικουμενικός Έλληνας, όχι απλώς γιατί κατάγεται, έζησε και συνδέθηκε με τόπους του ελληνισμού εκτός της Ελλάδος, αλλά διότι είχε τις αρετές που συγκροτούν τον οικουμενικό Έλληνα. Ο ελληνισμός, δεν έχει αποκλειστικά φυλετικά χαρακτηριστικά. Μέσα στα βάθη των αιώνων, με την παιδεία και τις αρετές του (παιδεία, σοφία, λόγος-νόημα, αρετή, μέτρο, ελευθερία, δημοκρατία) έγινε υπερφυλετικός. 

»Αυτό έγινε -με την ξεχωριστή παιδεία του, -με την επιρροή του στους γειτονικούς λαούς, Ιταλούς και ανατολίτες, -με τις αποικίες του, -με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την δημιουργία του ελληνιστικού μεγάλου κόσμου, όπως τον ονομάζει ο Καβάφης, -με την στρατιωτική και πολιτική υποταγή στην Ρώμη, που αντιστράφηκε αμέσως σε υποταγή της Ρώμης στην πολιτιστική ανωτερότητα της Ελλάδας, -με τον διάλογο και την βάπτισή του στον χριστιανισμό, -με την Ανατολική Ρωμαική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης, -με την ρωμηοσύνη που διασώθηκε και στο ρούμ μιλιέτ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, -με Οικουμενικό Πατριαρχείο και με τα άλλα πρεσβυγενή πατριαρχεία -και με τον σύγχρονο ελληνισμό εντός και εκτός Ελλάδας. 

»Κυρίως έγινε με την υπηρέτηση της ενσάρκωσης του Υιού και Λόγου του Θεού και του Ευαγγελίου Του από την ελληνική γλώσσα.  Στα πρόσωπα δε των αγίων πατέρων βαπτίσθηκε ο ελληνισμός στον χριστιανισμό. «Ο ελληνισμός ολοκληρώθηκε μέσα στην Εκκλησία» (π. Γεώργιος Φλωρόφσκι). Συνεπώς, ο ελληνισμός με την καλλιέργεια των οικουμενικών αρετών και με την βάπτισή του στον χριστιανισμό, όπου απέκτησε και την μεγίστη των αρετών στον ανώτατο βαθμό, ήτοι την αγάπη στο ύψος που την διδάσκει και την εφαρμόζει ο χριστιανισμός, έγινε οικουμενικός.

»Τον ελληνισμό τον βλέπουμε σαρκωμένο στα πρόσωπα των Ελλήνων, των αρχαίων σοφών και μεγάλων ιστορικών προσωπικοτήτων (μεταξύ των οποίων ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Μέγας Κωνσταντίνος και άλλοι αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης), στους πατέρες και αγίους της Εκκλησίας. Τον ελληνισμό τον βλέπουμε στα μνημεία του. Τα ομηρικά έπη, η όλη ελληνική γραμματεία, ο Παρθενώνας, η Αγια-Σοφιά, τα Μετέωρα, το Άγιον Όρος, είναι μνημεία που σχετίζονται με την πίστη, την φιλοσοφία, τις άλλες αρετές του Ελληνισμού. Ο ελληνισμός με την οικουμενική του διάσταση παρέμεινε ελεύθερος και ηγετικός, παρόλες τις αλλαγές στην διοίκηση (Ρωμαίική Αυτοκρατορία, Οθωμανική Αυτοκρατορία), εκτός από την περίπτωση της υποδούλωσης στους Φράγκους, όπου και αφομοιώθηκε γιατί έχασε την ορθοδοξία του. Η ρήση «ανήκομεν εις την Δύσιν» πρέπει να εξετασθεί εννοιολογικά. Γιατί άλλο είναι να ανήκουμε στρατιωτικώς και διπλωματικώς, και άλλο να ανήκουμε αφομοιωτικώς και δουλοπρεπώς. Ο οικουμενικός ελληνισμός, αγκαλιάζει την οικουμένη, δεν την υποτάσσει.

»Σε αυτό τον ελληνισμό ανήκει και ο Παύλος Μελάς, ο οποίος έχει όλες τις αρετές του οικουμενικού ελληνισμού (πίστη, ευγένεια, αγάπη, αυτοθυσία, αφοβία στον θάνατο). Τα χαρακτηριστικά και οι αρετές του Παύλου Μελά αποτελούν αγαθά παιδείας και όταν βιώνονται από τον σύγχρονο άνθρωπο, τον λυτρώνουν από την αυτονόμηση και από τα πάθη που μας τυραννούν, ιδιαιτέρως από το πάθος της φιλαυτίας. Την Τετάρτη, πρώτη ημέρα των Καραβαγγελείων, απολαύσαμε το θεατρικό «ο θάνατος του παλληκαριού» αφιερωμένο στον Παύλο Μελά. Όλοι οι θεατές έκλαιγαν είτε με φανερά είτε με εσωτερικά βουβά δάκρυα καθ᾽ όλη την διάρκεια. Αυτός είναι ο οικουμενικός Έλληνας, που μόνο η παρουσία του μας φέρνει δάκρυα στα μάτια και την καρδιά. Και εμείς εδώ στην Καστοριά, κλαίμε και μόνο με το άκουσμα του ονόματός του. Γιατί είναι μέσα στην ψυχή μας, είναι κομμάτι της ψυχής μας. Και ευχόμαστε να είναι για πάντα» κατέληξε ο μητροπολίτης Καστοριάς.

Στην συνέχεια πραγματοποιήθηκε η κύρια ομιλία της ημερίδος, από τον επίσημο καλεσμένο εισηγητή κ. Ευάγγελο Βενιζέλο, πρ. αντιπρόεδρο της κυβερνήσεως και υπουργό Εξωτερικών και καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου του Α.Π.Θ. Ο κ. Βενιζέλος ανέλυσε την έννοια του "ελληνισμού" και μεταξύ άλλων τόνισε τα εξής: 

«Τι είναι ο ελληνισμός, οι ιστορικές αναγωγές μας, σε σχέση με την δυτική ταυτότητα, την ευρωπαϊκή ταυτότητα, την δυτική δημοκρατία, την ευρωπαϊκή δημοκρατία ειδικότερα , το δυτικό και ειδικότερα ευρωπαϊκό μοντέλο ανάπτυξης, αυτό που λέμε, ευρωπαϊκός και γενικότερα δυτικός νομικός και πολιτικός πολιτισμός; Είναι το θεμέλιο αυτής της κατάκτησης; Η είναι μια εξαίρεση από αυτό το πρότυπο; Θέλουμε να εμφανιζόμαστε ως θεμελιωτικό στοιχείο του δυτικού και γενικότερα του ευρωπαϊκού πολιτισμού η διεκδικούμε έναν εξαιρετισμό, τη δυνατότητά μας να αμφιταλαντευόμαστε μεταξύ Δύσης και Ανατολής γιατί πιστεύουμε ότι έχουμε μια προνομιακή σχέση με την καθ´ ημάς Ανατολή κι έτσι έχουμε τη δυνατότητα να ολοκληρώνουμε την οικουμένη κάνοντας ένα πλήρη κύκλο 360 ο μοιρών από την Ανατολή στη Δύση και από τη Δύση στην Ανατολή και ότι μόνον εμείς έχουμε τη δυνατότητα να «κυκλώνουμε» τα πράγματα;

»Εμείς θεωρούμε ότι η μυθολογία μας είναι η βάση όλης της δυτικής μυθολογίας και όλης της δυτικής τέχνης και της δυτικής δραματουργίας. Ότι εμείς έχουμε εισαγάγει όλες τις μεγάλες έννοιες της φιλοσοφίας, τη θεωρία της ιστορίας, τη θεωρία των διεθνών σχέσεων, την πολεμολογία. Όλα αυτά συμπυκνώνονται στο όνομα Θουκυδίδης, για τον οποίο πάντα γίνεται λόγος. Τώρα όμως προσπαθούμε να συλλάβουμε αυτό που γίνεται παγκοσμίως, καθώς αναζητείται ένα μοντέλο διαφορετικό από το διπολικό μοντέλο που έχει καταρρεύσει, και από το μονοπολικό μοντέλο της αμερικανικής ηγεμονίας που αμφισβητείται έντονα γιατί εμφανίζεται ένας πολυπολικός κόσμος με την Κίνα να διεκδικεί τον δικό της ρόλο, με τη Ρωσία να επανατοποθετείται, με τον λεγόμενο παγκόσμιο και τους Bricks να παίζουν έναν δυναμικό ρόλο. Αλλά το ίδιο συμβαίνει και με την πολιτειολογία, το ίδιο συμβαίνει και με την επιστημολογία, το ίδιο συμβαίνει και με τη δραματουργία, με την ποίηση, με την αρχιτεκτονική, με τη γλυπτική […]

»Τι συμβαίνει με τη σχέση ελληνισμού και χριστιανισμού; Η ελληνική γλώσσα είναι αναμφίβολα η γλώσσα στην οποία γράφηκαν τουλάχιστον δύο από τέσσερα Ευαγγέλια- το κατά Λουκά και το κατά Ιωάννη και ενδεχομένως και το κατά Μάρκο […] Χωρίς την ελληνική γλώσσα δεν συγκροτείται η Αγία Γραφή, δεν συγκροτείται η Καινή Διαθήκη, δεν συγκροτείται το δόγμα. Χωρίς την πολιτειακή παρέμβαση του Μεγάλου Κωνσταντίνου ως «επισκόπου των εκτός» , δεν θα είχε συγκροτηθεί το δόγμα, δεν θα είχαν υπάρξει οι οικουμενικές σύνοδοι, ως μηχανισμός μέσω του οποίου συγκροτείται το χριστιανικό δόγμα. 

»Ακόμα και σήμερα δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή η χριστιανοσύνη χωρίς την ανατολική της όψη, χωρίς τον Ανατολικό χριστιανισμό. Ακόμα και τώρα η ορθοδοξία διεθνώς ονομάζεται γαλλικά grecque orthodoxe, ως δόγμα. Αλλά και η ελληνόρρυθμοι καθολικοί, είναι ελληνόρρυθμοι, είναι greek catholic. Άρα ο ελληνικός χαρακτήρας είναι αυτός που καθορίζει μια ολόκληρη δογματική αντίληψη, την ορθόδοξη και καθορίζει και έναν ολόκληρο ρυθμό, χωρίς τον οποίο δεν συγκροτείται συνολικά το χριστιανικό φαινόμενο. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η πρώτη μεγάλη συμβολή του ελληνισμού σε αυτό που ονομάζεται παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά, άρα οικουμενικό απόθεμα πολιτιστικό, είναι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, με όλα όσα προανέφερα, η δεύτερη μεγάλη συμβολή είναι βεβαίως η συμβολή στη συγκρότηση του χριστιανικού δόγματος. 

»Χωρίς την ελληνική γλώσσα και την ελληνική εννοιολογία, χωρίς την αναγωγή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, χωρίς τον διάλογο των πατέρων με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, δεν θα είχε συγκροτηθεί αυτό καθαυτό το δόγμα. Όμως έχουμε και άλλες παραμέτρους της οικουμενικότητας του ελληνισμού που είναι πολύ γνωστές, είναι τα πολύ ισχυρά δίκτυα του απόδημου ελληνισμού – αυτή τη στιγμή στα πανεπιστήμια της νέας Αγγλίας με επίκεντρο τη Βοστώνη υπηρετούν περισσότεροι από 600 εν ενεργεία καθηγητές Έλληνες στην καταγωγή- είναι τα δίκτυα της εμπορικής ναυτιλίας, είναι το ολυμπιακό κίνημα […] που δίνουν στον ελληνισμό, το δικαίωμα να ισχυρίζεται ότι έχει μια οικουμενική διάσταση η ότι εν πάση περιπτώσει, διεκδικεί ένα ιστορικό προνόμιο μέσα σε αυτό που λέγεται Οικουμένη. 

»Αλλά αναρωτιέμαι, θα μείνουμε σε αυτή την αφήγηση; Θα διεκδικούμε ιστορικούς τίτλους; Η θα μετατρέψουμε όλο αυτό το απόθεμα σε θεμέλιο μια σύγχρονης στρατηγικής που συνδέεται με τις παραμέτρους της εθνικής ισχύος, που συνδέεται με την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, που συνδέεται με την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας και άμυνας; Θα διεκδικούμε ρητορικά την αναγνώριση των άλλων η τη φιλία η την κατανόηση η τον σεβασμό τους, αδιαφορώντας για τον συσχετισμό των δυνάμεων; Μπορεί να υπάρχει μια σχέση με αυτό που ονομάζεται κόσμος, οικουμένη, ερήμην των διεθνών συσχετισμών; Χωρίς στρατηγική; Χωρίς στόχευση; Χωρίς να αντιλαμβανόμαστε τον ελληνισμό ως βεβαίως αυτοτελή και αυτόνομη πολιτιστική και ιστορική οντότητα αλλά εντεταγμένη μέσα σε μια ολοκληρωμένη αντίληψη που ακούει στο όνομα Δύση και Ευρώπη;  

»Αναρωτιέμαι αν η στρατηγική μας σε σχέση με την οικουμενικότητα του ελληνισμού είναι μια στρατηγική εξαιρετισμού η μια στρατηγική θεμελίου; Διεκδίκησης του ρόλου του θεμελιωτικού παράγοντα αυτού που λέγεται τώρα δυτικός και ευρωπαϊκός πολιτισμός, ο οποίος δεν υπάρχει χωρίς την ελληνική συνιστώσα του κι αυτό είναι ένα επιχείρημα του οποίο είναι πολύ πιο σημαντικό και πολύ πιο αποτελεσματικό και πρακτικό από οποιαδήποτε αντίληψη περί ελληνικού εξαιρετισμού. Άρα, ο ελληνισμός δεν συνιστά μια ιστορική ανάμνηση. Δεν συνιστά έναν ιστορικό η πολιτιστικό τίτλο. Είναι μια πραγματικότητα η οποία υπάρχει εντός του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων», κατέληξε ο κ. Βενιζέλος.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 15 Φεβρουαρίου 2024, αρ. φύλλου 1212.