ΗΡΑΚΛΗ ΤΟΣΚΟΥ: Παπίκιον όρος

Τo Παπίκιον Όρος, που απλώνεται ΒΔ της πόλεως Κομοτηνής, υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα μοναστικά κέντρα του Βυζαντίου στο βαλκανικό χώρο. Μεγάλος αριθμός βυζαντινών ναών έχει εντοπισθεί στις νότιες πλαγιές του, βόρεια των οικισμών Πολύανθου, Ληνού, Σώστη, Μίσχου, οικισμών που ευρίσκονται κατά μήκος της βόρειας οδού που ενώνει την Ξάνθη με την Κομοτηνή.
Σημαντικές πληροφορίες για την μοναστηριακή κοινότητα του Παπίκιου όρους αντλούνται από το βίο των δύο αθηναίων μοναχών Βαρνάβα και Σωφρονίου, ιδρυτών της μονής Σουμελά του Πόντου, που έγραψε ο Ακάκιος Σαββαΐτης τον 13ο αιώνα.
Οι δύο μοναχοί, όταν επισκέφτηκαν το Παπίκιο, διαπίστωσαν την ύπαρξη 370 μοναστηρίων, από τα οποία τα σημαντικότερα ήταν η Παναγία η ελεούσα που βρισκόταν στο ανατολικό τμήμα του Παπίκιου όρους και του Ευαγγελιστού Λουκά στο δυτικό.
Μια άλλη μαρτυρία, για την μοναστηριακή κοινότητα του Παπίκιου κατά την βυζαντινή περίοδο, προέρχεται από τα ευρήματα στον τάφο της Μαρίας Βοτανειάτη κοντά στο βόρειο του καθολικού του μοναστηριακού συγκροτήματος Ληνού Ροδόπης. Βρέθηκαν μεταξύ των άλλων ένα δαχτυλίδι-σφραγίδα.
«ΜΑΡΙΑ ΒΟΤΑΝΙΑΗΝΑ»
Η Μαρία Βοτανειάτη, πριγκίπισσα του θρόνου της Γεωργίας, παντρεύτηκε αρχικά τον Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα, με τον οποίο απέκτησαν ένα παιδί τον Κων/νο. Αργότερα παντρεύτηκε τον Νικηφόρο Βοτανειάτη.
Μετά τον πρόωρο θάνατο του γιου της Κων/νο, το 1095, βρίσκει καταφύγιο στη μοναστική ζωή περιοδεύοντας τα μοναστήρια που η ίδια έκτισε. Το τελευταίο της ταξίδι έμελλε να γίνει το Παπίκιο όπου πέθανε και ενταφιάστηκε.
Με την ιστορία του Παπίκιου συνδέονται τα ονόματα του Γρηγορίου Παλαμά, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης και του οσίου Μάζιμου του Καυσοκαλυβίτη, που επισκέφτηκαν την μοναστηριακή κοινότητα στις αρχές του 14ου αιώνα.
Η πρώτη αναφορά γίνεται το 1083. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι πρώτες εγκαταστάσεις μοναχών στην περιοχή θα πρέπει να έγιναν πολύ νωρίτερα. Είναι πολύ πιθανόν το Παπίκιο να κατοικήθηκε από ασκητές και ερημίτες κατά την περίοδο της Εικονομαχίας, σε μια εποχή που η λατρεία των εικόνων απαγορευόταν στα αστικά κέντρα και τα Μοναστήρια των πόλεων, ενώ ήταν πιο εύκολο στις ορεινές πλαγιές του Παπίκιου όρους.
Η μοναστική κοινότητα του Παπικίου βρισκόταν σε μεγάλη ακμή τον 11ο και 12ο αιώνα. Από τον 13ο αιώνα και μετά σημειώνεται μία καθοριστική κάμψη, που φθάνει σε πλήρη μαρασμό στα τέλη του 14ου αιώνα.
Από τις ανασκαφές συμπεραίνεται ότι τον 13ο αιώνα πολλά μοναστήρια καταστράφηκαν από πυρκαγιές.
Αργότερα οι εμφύλιοι πόλεμοι και οι έριδες μεταξύ του Ανδρόνικου Β΄ και Ανδρόνικου Γ΄, καθώς και της Άννας Παλαιολογίνας και του Ιωάννη Κατακουζηνού, που διεξήχθησαν στην περιοχή της Θράκης επιτάχυναν το μαρασμό του μοναστικού αυτού κέντρου. Η κατάλυση της βυζαντινής κυριαρχίας στην περιοχή από τους Οθωμανούς το 1362 συντόμευσε το χρόνο λειτουργίας των λίγων μοναστηριών που είχαν κατορθώσει να επιβιώσουν μέχρι τότε. Η προσπάθεια των οθωμανών για εξισλαμισμό πέτυχε σαν αποτέλεσμα, αλλά αρκετοί κάτοικοι της περιοχής μέχρι σήμερα διατηρούν αμυδρά στοιχεία χριστιανικής πίστης, αν και μουσουλμάνοι «Πομάκοι».

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 19.2.2009