ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Συζητώντας με γονείς για το παιδικό βιβλίο χρονιάρες μέρες…

Η ανθρωπότητα δεν αλλάζει με τα όπλα, αλλά με τα βιβλία". 

Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος

“Σε πρόσφατη έρευνα του ΟΟΣΑ καταγράφεται ότι οι περισσότεροι Έλληνες δεκαπεντάχρονοι μαθητές (70%) δηλώνουν ότι το διάβασμα δεν αποτελεί μία από τις αγαπημένες τους συνήθειες. Επίσης, για το 60% από αυτούς η συζήτηση με άλλους για βιβλία δεν αποτελεί ενδιαφέρον θέμα και μόνο το 8% θα ενθουσιαζόταν αν κάποιος τους χάριζε ένα βιβλίο. Παρατηρείται ακόμη, μεταξύ των μαθητών πολλών χωρών, σταδιακά σαφής μείωση της ανάγνωσης για ευχαρίστηση”. Καθημερινή, 17/1/2023

Κι όλα αυτά ενώ «Οι γλωσσικές περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιούνται καλύτερα όταν κάποιος διαβάζει μια ιστορία στο παιδί, αντί αυτό να την ακούσει ή να τη βλέπει σε μια συσκευή». Μάριαν Γουλφ, καθηγήτρια στη Σχολή Επιστημών της Εκπ/σης και της Πληροφορίας του UCLA

Για να μιλήσω για τα βιβλία με κάλεσε πάλι η παλιά μου μαθήτρια, νυν φανατική αναγνώστρια Δέσποινα -αναμενόμενο από μια αναγνώστρια, μάλλον απίθανο αν δεν ήταν έτσι… Αλλά να μιλήσω με αφορμή ένα δεδομένο: πως όλο και κάποια δώρα θα περιμένουν τα παιδιά κάτω από το δέντρο, γιατί να μην είναι βιβλία κάποια από αυτά;

Συμφωνώντας απολύτως μαζί της ετοιμάστηκα: Μα λέω να συνδέσω τα βιβλία με τις γιορτές, καθώς αυτό προκύπτει αβίαστα: θα αντιπαραθέσω τον παραμορφωμένο και «κακοποιημένο» Αη-Βασίλη με τα κόκκινα με τον Έλληνα Αη-Βασίλη, που είναι «ασκητικός, λόγιος και γεωργός μαζί, κουβαλάει τη σοφία της Ανατολής και, το σπουδαιότερο, δε φέρνει δώρα, αλλά περιμένει να τον φιλέψουμε οι νοικοκυραίοι. Είναι σημαντικό αυτό. Aυτή είναι η ελληνική άποψη για τον Αη-Βασίλη. Τον φιλεύουν οι νοικοκυραίοι κι αυτός σαν αντάλλαγμα τους λέει την αλφαβήτα, δηλ. τους δίνει την ελληνική παιδεία και ακουμπάει κάτω το ραβδί του, που είναι ξερό και γίνεται χλωρό (το ραβδί του είναι σύμβολο της γονιμότητας) και τους φέρνει τα γράμματα και την παιδεία. 

Τα ελληνικά σύμβολα είναι αυτά, η γονιμότητα και η παιδεία. Ο Αη-Βασίλης είναι φορέας αυτών των συμβόλων. Όταν λοιπόν, τον ξεχνούμε, τον βάζουμε στην άκρη, παραδινόμαστε άνευ όρων σε έναν καταναλωτικό Santa Clauss, που έρχεται με τους τάρανδους από μια τελείως ξένη προς εμάς χώρα για να φέρει δώρα και ουσιαστικά να μπούμε σ’ ένα αλισβερίσι μαζί του: τα παιδάκια που στέλνουν γράμματα «φέρε μας αυτό, φέρε μας εκείνο, κι αν δε μας το φέρεις, θα κάνουμε σκηνή». Μπαίνουμε σ’ ένα τελείως άλλο ήθος και μια άλλη πολιτισμική κατάσταση» (Λάμπρος Λιάβας)

Αλλ’ ας επικεντρώσουμε τη συζήτησή μας* στο βιβλίο, απαραίτητο θεμέλιο της σοφίας, που, όσο κι αν αλλάζουν οι καιροί, δεν παύει να ‘ναι αληθινό στολίδι για τον άνθρωπο. Το πρώτο που μας απασχολεί είναι πώς να μην απογοητευτεί το παιδί μας αν βρει κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, αντί για παιχνίδι, ένα βιβλίο. Σήμερα είναι ευκολότερο να το πετύχουμε καθώς είναι απαγορευμένες οι διαφημίσεις παιχνιδιών στην τηλεόραση, οπότε δεν έχει καρφωθεί στο μυαλό του παιδιού κάτι συγκεκριμένο. Άρα, είναι ευκολότερο για τους γονείς να διαμορφώσουν την επιθυμία του παιδιού τους. 

Προσωπικά θα πρότεινα ένα κόλπο: ας υπάρχουν δύο δώρα κάτω από το δέντρο για κάθε παιδί μας, με το ένα από αυτά να είναι ένα βιβλίο. Εφικτό, γιατί το βιβλίο δεν είναι τόσο ακριβό όσο τα παιχνίδια. «Το βιβλίο είναι φθηνός πλούτος» λέει εύστοχα ο Κ. Κατσουλάρης, «κι είναι φθηνή η διασκέδαση της ανάγνωσης». Και πράγματι, το βιβλίο δεν απαιτεί πολλά χρήματα κι ας είναι ακριβό δώρο: αν σκεφτεί κανείς πόσα προσφέρει, θα πειστεί αμέσως πως έχει επενδύσει σωστά τα χρήματά του. «Ο επιπλέον “κόπος” που απαιτεί […] επιστρέφει ως πλούτος και μάλιστα άμεσα εξαργυρώσιμος. Η ανάγνωση και οι άπειροι κόσμοι στους οποίους μας ανοίγει είναι η καλύτερη απόδραση από τη φτενή φέτα ζωής που θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι είναι η ύπαρξή μας» (ό.π.).

«Φθηνός πλούτος»(Κώστας Κατσουλάρης), «Σεισμός μες στο αίμα»(Ηλίας Μαγκλίνης), «Βελούδινη γροθιά αντίστασης»(Μάνος Στεφανίδης) είναι μερικοί -οι πιο αγαπημένοι μου- χαρακτηρισμοί που έχουν δοθεί από συγγραφείς στο βιβλίο. Κι είναι πολλά τα όσα έχουν γραφτεί για το βιβλίο, σχεδόν τυχαία διαλέγω κάποια: «Η ανάγνωση δεν με έχει απογοητεύσει ποτέ, μου έχει δώσει μεγάλες χαρές, με έχει βοηθήσει να αντιληφθώ τον κόσμο» (Ελεάννα Βλαστού), «Βιβλίο και τηλεόραση: πορείες ασύμπτωτες» γράφει η Μαριάννα Τζιαντζή, κάνοντάς μας ταυτόχρονα μια υπόδειξη: «Κλείσε την τηλεόραση κι άνοιξε ένα βιβλίο, θα ‘χεις να κερδίσεις πολλά περισσότερα και θα πολλαπλασιάσεις τον χρόνο σου» θα το ‘λεγα εγώ με περισσότερα λόγια, «Πιο πολύ απ’ όλα μ’ αρέσει τοπρωινό διάβασμα. 

Δυο ώρες πρωινού διαβάσματος […] είναι δώρο ολόκληρο με πολύ καλό μισθό, άδειες, δώρο Χριστουγέννων, επιδόματα και όλα τα καλά του αρχαίου εκείνου θεού, των περασμένων αιώνων» γράφει με τον χαρακτηριστικό ποιητικό του τρόπο ο Θοδωρής Γκόνης, «Ο κόσμος, αν σωθεί, θα το χρωστάει στο βιβλίο» λέει ο Άγγελος Τερζάκης, αποθεώνοντας το βιβλίο όσο πολύ του αξίζει… κι ο ποιητής Δημήτρης Μανθόπουλος σε επίγραμμά του, απευθυνόμενος στα παιδιά, συνοψίζει: «Το βιβλίο μου χαρίζει/δυο φτερά για να πετώ/και δυο πόδια στη ζωή μου/σταθερά να περπατώ!» και άλλα πολλά και σπουδαία…

Αν πάλι θελήσω να θυμηθώ ιστορίες με πρωταγωνιστή το βιβλίο, αναπόφευκτα θα ανοίξω τις σελίδες του συγκλονιστικού βιβλίου η υπόθεση του οποίου διαδραματίζεται στο Άουσβιτς, απ’ όπου θα μπορούσα να αποσπάσω σελίδες ολόκληρες, αλλά αναγκαστικά θα περιοριστώ σε μια μικρή παράγραφο μόνο: «Η επαφή με τα βιβλία τούς φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στην κανονικότητα∙ κι αυτό είναι το όνειρο όλων των παιδιών. Αυτό που όλα ζητούν εναγωνίως όταν προσεύχονται με τα μάτια κλειστά δεν είναι ούτε πολυτελή παιχνίδια ούτε μεγαλεία. 

Αυτό που ζητούν από τον Θεό είναι να παίξουν κρυφτό σε μια πλατεία και να πιουν νερό από μια πηγή…» και λίγο παρακάτω: «Θέλει να δραπετεύσει από την επαίσχυντη πραγματικότητα αυτού του στρατοπέδου που σκότωσε τον πατέρα της και ξέρει ότι ένα βιβλίο είναι σαν μια μπουκαπόρτα που σε οδηγεί σε ένα μυστικό δωμάτιο: μπορείς να την ανοίξεις και να μπεις μέσα. Και ο κόσμος σου είναι διαφορετικός…» και συγκρατούμαι, γιατί θέλω να παραθέσω και άλλα αποσπάσματα, αλλά δε γίνεται, οπότε κλείνω με αυτό το συγκλονιστικό: «Η ζωή, οποιαδήποτε ζωή, διαρκεί ελάχιστα. 

Αν καταφέρεις, όμως, να είσαι ευτυχής, έστω και για μια στιγμή, άξιζε τον κόπο να τη ζήσεις» γράφει ο Αντόνιο Ιτούρμπε στο βιβλίο του «Η Βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς» και, αλήθεια, τα καταδικασμένα αυτά παιδιά στο Άουσβιτς έζησαν πολλές ευτυχισμένες στιγμές, χάρη στα βιβλία και στη ιδέα ενός δασκάλου τους να λειτουργήσουν με κίνδυνο της ζωής τους μια μικρή βιβλιοθήκη μες στο Άουσβιτς, με ό,τι βιβλίο βρέθηκε εκεί, όσο κουρελιασμένο κι αν ήταν… 

Στον νου μου έρχονται κι άλλες αληθινές ιστορίες: αυτή του μεγάλου αναγνώστη Αλμπέρτο Μανγκέλ, που, όταν χρειάστηκε να μπει εσπευσμένα στο νοσοκομείο, καθυστέρησε λίγα λεπτά μέχρι ν’ αποφασίσει ποιο βιβλίο θα πάρει μαζί του για τις δύσκολες ώρες της δοκιμασίας που τον περίμενε. Τελικά πήρε τον Δον Κιχώτη του Θερβάντες. Ο Καζαντζάκης πάλι δεν έβγαινε ποτέ απ’ το σπίτι του χωρίς να κρατάει στο χέρι του ή να κρύβει στην τσέπη του ένα βιβλίο. «Θα ‘λεγες πως με το μέσο αυτό βρίσκει την αυτοκυριαρχία του», σχολιάζει ο βιογράφος του Παντελής Πρεβελάκης. Το βιβλίο αυτό ήταν η «Θεία Κωμωδία» του Δάντη. 

Πριν κλείσω, γιατί το θέμα του βιβλίου είναι τεράστιο και δεν εξαντλείται μέσα σε λίγο χρόνο, θα σας θυμίσω την ιστορία του Καπίλ που ζούσε στην αρχαία Ινδία, που διάβαζε κάθε βιβλίο που έπεφτε στα χέρια του, γιατί πολύ τ’ αγαπούσε. «Άσε το βιβλίο και πήγαινε φαγητό στον πατέρα σου που πεινάει», του είπε η μητέρα του, κι ο Καπίλ, παίρνοντας μαζί του και το βιβλίο του, προχωρούσε χωρίς να ξεκολλάει τα μάτια του από το βιβλίο, ώσπου η θεά της γνώσης του προσφέρει τη δυνατότητα να της ζητήσει μια χάρη, για να τον ακούσει να λέει: «Παρακαλώ, θεά, χάρισέ μου ένα δεύτερο ζευγάρι μάτια για τα πόδια μου, για να μπορώ να διαβάζω περπατώντας»! Κι η θεά της γνώσης του έκανε το χατίρι κι έτσι ο Καπίλ μπορούσε πια να περπατάει με τα μάτια στο βιβλίο και τα πόδια του να τον οδηγού σωστά…

Και διαλέγουμε για επίλογο τον δεκάλογο για τη δημιουργία ενός μικρού αναγνώστη, για να βοηθήσουμε και πρακτικά τους γονείς που συμμετέχουν στη σημερινή μας συζήτηση*:

• Διαβάστε βιβλία µαζί µε τα παιδιά σας. Όχι µόνο θα τα βοηθήσει να βελτιώσουν τις αναγνωστικές τους ικανότητες αλλά είναι και µια σπουδαία ευκαιρία να περάσετε ευχάριστα µαζί. Το άνοιγµα ενός βιβλίου είναι η αρχή µιας περιπέτειας, ποτέ δεν ξέρετε τι µπορεί να ανακαλύψετε στις σελίδες του.

• Συνεχίστε να διαβάζετε ιστορίες στα παιδιά σας, ακόμη κι όταν μαθαίνουν να διαβάζουν µόνα τους. Το βρίσκουν διασκεδαστικό και κυρίως τα ενθαρρύνει. Το παιδί σας δε θα είναι ποτέ πολύ µεγάλο για να ακούσει και να απολαύσει µια καλή ιστορία.

• Διαβάστε αργά και εκφραστικά. Προσπαθήστε να χρησιμοποιείτε διαφορετικές φωνές για διαφορετικούς χαρακτήρες.

• Γνωρίστε στα παιδιά σας διαφορετικά είδη βιβλίων· κλασική λογοτεχνία, εικονογραφημένες ιστορίες, κόµικς, ποίηση, βιβλία γνώσεων.

• Προσπαθήστε να τους διαβάζετε την ίδια ώρα κάθε µέρα. Πριν το βραδινό ύπνο είναι µια σπουδαία ώρα για να μοιραστείτε µαζί τους µια ιστορία. Γιατί να µην αφήσετε το παιδί σας να επιλέξει το βιβλίο που θα διαβάσετε;

• Μην σας απασχολεί το αναγνωστικό επίπεδο. Τα παιδιά απολαμβάνουν εξίσου, και βιβλία που θα ήταν γι’ αυτά πολύ δύσκολο να τα διαβάσουν µόνα τους.

• Καθώς το παιδί σας θα εμπιστεύεται περισσότερο τον εαυτό του για να διαβάσει, μπορείτε να αντιστρέψετε τους ρόλους και να διαβάζει εκείνο σε εσάς τη συνέχεια της ιστορίας. Ενθαρρύνετε το παιδί σας –πέστε του πόσο καλά διαβάζει, δείξτε ενδιαφέρον και ενθουσιασµό για το βιβλίο του και να είστε σίγουροι ότι θα θέλει να διαβάσει περισσότερο!

• Συζητήστε µαζί τους για τα βιβλία, ρωτήστε τα τι πιστεύουν πως θα συµβεί στη συνέχεια ή ποιο κοµµάτι του βιβλίου τους άρεσε ή τα διασκέδασε περισσότερο.

• Τι αρέσει στα παιδιά σας; Tα ζώα, τα σπορ, η επιστήμη; Κάντε τους έκπληξη µε βιβλία ή περιοδικά µε θέµα τα ενδιαφέροντά τους ή τις αγαπημένες τους δραστηριότητες.

• Επισκεφθείτε µαζί το βιβλιοπωλείο ή τη βιβλιοθήκη. Ζητήστε από τον/την υπεύθυνο βοήθεια για να επιλέξετε βιβλία που τα παιδιά σας θα ευχαριστηθούν. Προτρέψτε τα να γίνουν µέλη δανειστικής βιβλιοθήκης .

* Η συζήτηση έγινε στις 12/12/2022 στον Βρεφονηπιακό Σταθμό «Μικροί Εξερευνητές».

Φωτογραφία: Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), Παναγία με βιβλίο, ιδιωτική συλλογή.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 18 Ιανουαρίου 2024, αρ.φύλλου 1208.