Κάποτε στην Καστοριά

[στήλη]

Η μουσική κίνηση στην Καστοριά 1900-1940

Το Σάββατο στις 9 Μαρτίου 2013 στην αίθουσα συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου Καστοριάς έλαβε χώρα μια ενδιαφέρουσα ομιλία από έναν νεαρό συμπολίτη μας, που του έγινε πάθος η τοπική ιστορία του τόπου μας. Ήταν μια εκδήλωση που αναφέρονταν στα μουσικά δρώμενα και τον πολιτισμό της Καστοριάς κυρίως στην περίοδο του μεσοπολέμου, με θέμα «Δομές Μουσικής Εκπαίδευσης και Μουσικά Ρεύματα στη Καστοριά του Μεσοπολέμου». Μία περίοδος με πλούσια πολιτιστική και πολιτισμική δραστηριότητα, η οποία δυστυχώς μειώθηκε μεταπολεμικά λόγω της καταστροφής που υπέστη η περιοχή μας από την κατοχή και μετά από τον εμφύλιο πόλεμο.
Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι η Καστοριά προπολεμικά ακόμη και επί τουρκοκρατίας είχε να παρουσιάσει πολλούς λόγιους, ευεργέτες, πατριώτες και κοσμοπολίτες γουνεμπόρους, οι οποίοι με τις πράξεις τους κρατούσαν την περιοχή σε ένα αξιόλογο μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο. Περισσότερα για την συγκεκριμένη αυτή δραστηριότητα και περίοδο ας αφήσουμε τον μουσικολόγο Γιάννη Τσακιρίδη να μας διηγηθεί στο παρόν δημοσίευμα.
Φυσικά δεν μπορούμε εδώ να μεταφέρουμε όλη την ομιλία του συμπολίτη μας, αλλά θα αρκεσθούμε σε μερικά κατά την γνώμη μας ενδιαφέροντα αποσπάσματα που έχουν ως εξής.
«…Στις 9 Δεκεμβρίου το 1901 ο πρωτοψάλτης της Μητρόπολης Απόστολος Δούκης οργανώνει πολυφωνική εκκλησιαστική χορωδία με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα και ψάλει για πρώτη φορά τους εκκλησιαστικούς ύμνους με τη νέα αυτή μουσική τεχνοτροπία. Το γεγονός αυτό δεν άφησε αδιάφορο τον γραμματέα της Μητρόπολης Ιωάννη Παπαμαντζάρη, ο οποίος και εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του. Έκτοτε υπήρξε έντονη διαμάχη μεταξύ δύο ομάδων εκ των οποίων, οι μεν «νεωτεριστές» υποστήριζαν την πολυφωνία ως ένα ρεύμα εξέλιξης και προοδευτισμού και οι δε «παραδοσιακοί», οι οποίοι καταπολεμούσαν τις θέσεις της πρώτης και θεωρούσαν αιρετική πράξη το πολυφωνικό μέλος που παρέπεμπε σε «φραγκισμό». Τελικά, επικράτησαν οι «νεωτεριστές» διότι εκείνη την εποχή η κίνησή τους θεωρούνταν καινοτομία, εξασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο τη συμπαράσταση του κοινού καθώς και την υποστήριξη του κάθε Μητροπολίτη που τοποθετούνταν στη Μητρόπολη Καστοριάς…
»Τα πρώτα χρόνια του 1900 δεν υπήρχαν καταστήματα στη Καστοριά που να πωλούν μουσικά είδη και η έλευσή των πρώτων μουσικών μέσων έγινε από τους καστοριανούς γουναράδες, οι οποίοι αποδημούσαν σε μεγάλα αστικά κέντρα της Ευρώπης και της Αμερικής. Σημαντικό τεκμήριο για την πρώτη ύπαρξη καταστήματος που να διαθέτει μουσικά είδη στη πόλη, προέρχεται από 3 παλαιές ανέκδοτες εμπορικές επιστολές του εβραίου εμπόρου Σολομών Ελιάου. (Φ. 14 και Φ. 15) Κατά το έτος 1930 υπήρχε στη Καστοριά εμπορικό κατάστημα με την επωνυμία «Κατάστημα Νεωτερισμών Ορόσδη», το οποίο διέθετε γραμμόφωνα καθώς και άλλα αντικείμενα, όπως «τσάντες, ωρολόγια, υποδήματα, κρεββάτια, έπιπλα, κ.ά. Επίσης, από τους πρώτους που δίδαξαν μουσικά όργανα στη Καστοριά ήταν ο δάσκαλος Χρυσός Καραγκούνης, ο οποίος έχοντας μια σχετική μουσική κατάρτιση δίδασκε ανιδιοτελώς στην οικία του Ζήλα στο Ντουλτσό, μαντολίνο και βιολί με απώτερο σκοπό τη δημιουργία μαντολινάτας. Δέκα χρόνια αργότερα ο καστοριανός δάσκαλος Γεώργιος Κεφαλάς θα εισάγει στο δημοτικό σχολείο το χορωδιακό τραγούδι, όμως αυτή τη πρωτοβουλία θα ανακόψει ο πρόωρος θάνατός του το 1918. Σημαντική μορφή στη διδασκαλία της μουσικής τη πρώτη και δεύτερη δεκαετία του 20ου αι. ήταν και ο Λουκάς Παπαναστασίου, ο οποίος παρέδιδε μαθήματα βιολιού και μαντολίνου...
»Η εφημερίδα «Καστοριά» αναφερόμενη στην εκδήλωση υπέρ του ανδριάντα του Αθανάσιου Χριστόπουλου αναφέρει τα εξής: «Καστοριά, 22 Ἀπριλίου 1928, Πρωτοφανὴς εἰς συρροὴν καὶ τάξιν καὶ εὐπρέπειαν ὑπῆρξεν ἡ χοροεσπερὶς ἥτις διοργανώθη ὑπὸ τῶν φιλοτίμων νέων τοῦ Μουσικοῦ Ὁμίλου τῆς πόλεως μας, ὑπὲρ τοῦ ἀνδριάντος τοῦ ποιητοῦ μας Ἀθανασίου Χριστοπούλου. Ἡ κομψὴ αἴθουσα τῆς «Αἴγλης» ἀπό τις 9 μ.μ ἧτο ἤδη κατάμεστος ἐκλεκτοὺ κόσμου καὶ οἱ ἑταῖροι τοῦ Μουσικοῦ Ὁμίλου μετὰ θαυμαστὴς δεξιότητος ἐκανόνιζον τὰ πάντα. Μετ’ ὀλίγον ἤρχισεν ὁ χορός, παιανιζούσις τῆς μουσικῆς τοῦ ὁμίλου ἥτις ἀπηρτίζετο ἐκ τῶν κκ. Βασ. Δόικου, Φιλ. Γιοβανοπούλου, Πετ. Λουκᾶ, Ἴῳ. Κώτση, Δαμ. Σουφαράπη, Ἀχιλ. Τζώτζη, Λαζ. Παρλίτση, Γεώρ. Σουφαράπη, Ἴῳ. Μάτσου, Δημ. Γκέρου, Δημ. Παπαδάμου, Νικ. Ἀσνάη, Ἴῳ. Παπαμαντζάρη καὶ Ἠλ. Μακροζήση. Ἡ χοροεσπερὶς μέχρι διήρκεσεν πρωίας ἐν ἀδιαπτώιω εὐθυμίᾳ, ἐγένετο δὲ καὶ κλήρωσις εἰκόνος τοῦ ζωγράφου κ. Λίτσκα παριστώσης τὸν ποιητὴν Ἀθαν. Χριστόπουλον κατὰ τὴν ἔμπνευσις τοῦ ποιήματος τοῦ Κύκνου, ἥτις δὲ ἔλαχον εἰς τὸν Νικ. Παπαβασιλείου. Τὴν γενικὴν ἐποπτείαν εἶχον οἱ κκ. Ἰώ. Παπαμαντζάρης καὶ Ἀσνάης. Ἡ ἐφημερὶς μας συγχαίρει θερμὼς τοὺς φιλοτίμους νέους τοῦ Μουσικοῦ Ὁμίλου, τόσον διὰ τὴν ἐπιτυχῆ ὀργάνωσιν τῆς ἑσπερίδος, ὄσο καὶ διὰ τὴν ὡραίαν χειρονομίαν πρὸς ἐνίσχυσιν ἐνὸς ὡραίου ἔργου τιμῶντας τῇ πόλη μας. Ωστόσο, ο επίλογος στη πορεία του Ομίλου θα έλθει το 1932, όταν θα συνενωθεί με τον «Προοδευτικό Σύλλογο. Επίσης, στη Καστοριά υπήρχε και ο «Μουσικός Όμιλος Ορφεύς» του Γυμνασίου, όπου διδασκόταν έγχορδα μουσικά όργανα, όπως μαντολίνο, βιολί και κιθάρα από τον καθηγητή μουσικής Βασίλειο Παρλαπάνη….

»Το έτος 1933 σηματοδοτεί στη Καστοριά την ίδρυση νέων μουσικών δομών για τη διδασκαλία της μουσικής εκ των οποίων η σημαντικότερη συνίσταται στη δημιουργία του «Ωδείου» Καστοριάς ως παράρτημα του ΚΩΘ και βέβαια της «Χορωδίας» Καστοριάς. Εμπνευστής της εν λόγω πρωτοβουλίας ήταν ο νεαρός (Φ.18) Βασ. Δόικος, ο οποίος όντας απόφοιτος του ΚΩΘ επέστρεψε στη γενέτειρά του με σκοπό να δημιουργήσει μουσική παιδεία και καλλιτεχνική δραστηριότητα. Στις 17 Σεπτεμβρίου ανακοινώνεται από την εφημερίδα «Καστοριά» ότι σύντομα θα ιδρυθεί παράρτημα του ΚΩΘ υπό τη διεύθυνση του Βασίλειου Δόικου. Συγκεκριμένα αναφέρει: «Πληροφορούμεθα, ὅτι λίαν προσεχῶς πρόκειται νὰ ἱδρυθῆ ἐν τῇ πόλει μᾶς παράρτημα τοῦ Κρατικοῦ Ὠδείου Θεσσαλονίκης, ἡ διεύθυνσις τοῦ ὁποίου θὰ ἀνατεθῆ εἰς τὸν μουσικὸν κ. Βασίλειον Δόικον. Πρὸς τὸν σκοπὸν τοῦτον ὁ κ. Δόικος εἶνε, ὡς γνωστόν, πτυχιοῦχος τοῦ Κρατικοῦ Ὠδείου Θεσσαλονίκης καὶ εἰς τῶν καλυτέρων Μακεδόνων μουσικῶν.»  Το Ιούνιο του 1934 σε ανάλογο δημοσίευμα αναφέρεται ότι το Ωδείο Καστοριάς αποτελεί πλέον παράρτημα του ΚΩΘ και θα ενισχύεται ετήσια από το Δήμο Καστοριάς με το ποσό των 60.000 δραχμών. Στις 25 Οκτωβρίου 1934 έγιναν οι αρχαιρεσίες του νεοσυσταθέντος σωματείου «Ωδείον Καστοριάς» και με διοικητικό συμβούλιο απαρτιζόμενο από τους: πρόεδρος Κ. Ωρολογόπουλος, αντιπρόεδρος Π. Γυιόκας, ταμίας Κ. Μέγαρης, γραμματέας Θωμάς Κοσμάς και σύμβουλοι Απ. Σαχίνης, Δημ. Γκιάτας και Αργ. Παπαδίσκος…»
Αυτά και πολλά άλλα ενδιαφέροντα αναφέρει στο πόνημα του ο Μουσικολόγος, απόφοιτος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του ΑΤΕΙ Ηπείρου, Γιάννης Τσακιρίδης, τα οποία όμως λόγω χώρου δεν μπορούμε να συμπεριλάβουμε στο παρόν άρθρο. Ελπίζουμε ότι σύντομα ο εν λόγω νεαρός ερευνητής, θα δημοσιεύσει την εργασία του σε ειδική έκδοση, έτσι ώστε, το περιεχόμενό της να γίνει γνωστό σε όσους ενδιαφέρονται, για τα ιστορικά αυτά δρώμενα μιας άλλης νοσταλγικής και στοχαστικής εποχής.

Φωτογραφίες
Επάνω: Ο ακούραστος αρχιμουσικός Βασίλης Δόικος με την μπάντα του. Κάτω: Μερικά από τα ονόματα της φιλαρμονικής του Δήμου Καστοριάς εκείνη την περίοδο.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 21 Μαρτίου 2013, αρ. φύλλου 684

* * * 

Πρώτη σελίδα σχολίων: 1 έως 200 σχόλια. 
Δεύτερη σελίδα σχολίων: 201 έως ....  (στα νεότερα) ΕΔΩ

* * *