ΣΙΜΟΥ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗ: Για τον κυβερνητικό ανασχηματισμό

 

Λίγες ημέρες μετά τις ευρωπαϊκές εκλογές της 9ης Ιουνίου και την σχετικά κακή εκλογική επίδοση της Νέας Δημοκρατίας συγκριτικά με τις ευρωπαϊκές εκλογές του Μαΐου του 2019 (κυρίως αυτές) και τις βουλευτικές εκλογές του 2023, ο πρωθυπουργός και πρόεδρος του κόμματος Κυριάκος Μητσοτάκης, προχώρησε σε έναν περισσότερο στοχευμένο ανασχηματισμό του κυβερνητικού σχήματος, αντικαθιστώντας υπουργούς που εν προκειμένω θεωρήθηκε πως και δεν ήσαν ιδιαιτέρως αποτελεσματικοί και αποδοτικοί, και προκάλεσαν την δυσαρέσκεια των πολιτών (και συγκεκριμένων επαγγελματικών κατηγοριών όπως είναι οι αγρότες) με κινήσεις και με πρωτοβουλίες τους [1]. 

Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως αφενός μεν υπήρξαν μετακινήσεις υπουργών όπως αυτή της Νίκης Κεραμέως η οποία από το Εσωτερικών μεταβαίνει στο Εργασίας, στη θέση της Δόμνας Μιχαηλίδου, και, αφετέρου δε, αντικαταστάσεις υπουργών, όπως αυτή του υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου Δημήτρη Καιρίδη, που παραχωρεί την θέση του στον άλλοτε υπουργό Εθνικής Άμυνας Νίκο Παναγιωτόπουλο. Στέλεχος που επιστρέφει στην κυβέρνηση για πρώτη φορά μετά τις διπλές βουλευτικές εκλογές του 2023 [2]. 

Και η επιστροφή του Νίκου Παναγιωτόπουλου σε ένα σύνθετο και απαιτητικό υπουργείο όπως το Μετανάστευσης και Ασύλου, συνιστά περισσότερο ‘παραδοχή λάθους’ εκ μέρους του πρωθυπουργού για το γεγονός πως δεν έσπευσε να αξιοποιήσει τον Νίκο Παναγιωτόπουλο μετά τις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου του 2023, και λιγότερο σηματοδοτεί κάποια πρόθεση για αλλαγή πολιτικής στο υπουργείο αυτό. 

Το μείγμα της ακολουθούμενης πολιτικής (ασφάλεια συνόρων και αποτροπή νέων αφίξεων, λελογισμένη είσοδος μεταναστών προκειμένου να καλύψουν εργασιακές ανάγκες), δεν θα αλλάξει [3]. 

Ένας κλασικός «insider» [4], σύμφωνα με την διατύπωση του De Winter, όπως είναι ο Κώστας Τσιάρας, αναλαμβάνει καθήκοντα υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης, με πρωταρχικό καθήκον να συμβάλλει στην αποκατάσταση των σχέσεων της Νέας Δημοκρατίας με τον αγροτικό κόσμο. 

Ουκ ολίγοι αγρότες καταψήφισαν την Νέα Δημοκρατία σε αυτή την εκλογική αναμέτρηση, γεγονός που μόνο αδιάφορο δεν άφησε τον πρωθυπουργό, στο εγκάρσιο σημείο όπου αυτός επέλεξε έναν μετριοπαθή πολιτικό για αυτή την θέση που έχει μάθει να ‘ακούει’ (προσόν απαραίτητο όταν έχει κάποιος να κάνει με οργισμένους αγρότες), να διαβουλεύεται προτού αποφασίσει και, τελευταίο άλλα όχι έσχατο, να κινείται με στόχο να προλάβει την εκδήλωση κρίσεων. 

Αυτό ακριβώς επεδίωξε να πράξει την περίοδο όπου ασκούσε καθήκοντα υπουργού Δικαιοσύνης. Βέβαια, κινούμενοι θεωρητικά, δεν θα διστάσουμε να πούμε πως Κώστας Τσιάρας [5] και Τάκης Θεοδωρικάκος (νέος υπουργός Ανάπτυξης), αποτελούν ερωτηματικό, καθότι δεν φημίζονται για την αποφασιστικότητα με την οποία ενεργούν, λαμβάνοντας υπόψιν διαρκώς την περίφημη έννοια του ‘πολιτικού κόστους’. Και μόνο τέτοιους υπουργούς δεν χρειάζεται η κυβέρνηση το επόμενο χρονικό διάστημα [6]. 

Θεωρούμε εσφαλμένη την επιλογή απομάκρυνσης από το κυβερνητικό σχήμα του μέχρι πριν από λίγο υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου Δημήτρη Καιρίδη, ο οποίος, και διαχειρίστηκε με επιτυχία ένα σύνθετο ζήτημα όπως είναι το προσφυγικό-μεταναστευτικό, και συμμετείχε ενεργά στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα, και γνώριζε πολύ καλά πως η επιτυχία της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας θα κριθεί και από το πόσο καλά θα επικοινωνήσει τις πολιτικές της προς τους πολίτες.

Με την απομάκρυνση Καιρίδη, η κυβέρνηση χάνει ένα σημείο αναφοράς που συμβόλιζε το άνοιγμα της προς το Κέντρο. Ταυτόχρονα, θα στερηθεί των επιστημονικών του γνώσεων και της πολυπραγμοσύνης του [7]. 

Θα ήσαν παράλειψη να μην σταθούμε στο ό,τι δεν επιλέχθηκαν εξω-κοινοβουλευτικά πρόσωπα, είτε για θέσεις υπουργών είτε για θέσεις υφυπουργών, με τον βασικό πυρήνα να μένει αμετάβλητος. 

Για παράδειγμα, θα μπορούσε να προτιμηθεί ένα επιστήμονας όπως ο Αθανάσιος Τσαυτάρης για την θέση του υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης. Από την ευδιάκριτη «υπουργική ελίτ» [8] που έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια (Νίκος Δένδιας, Άδωνις Γεωργιάδης, Κωστής Χατζηδάκης, Βασίλης Κικίλιας, Άκης Σκέρτσος, Νίκη Κεραμέως), η μόνη που μετακινείται με σχετική ευκολία είναι η Νίκη Κεραμέως. 

Η μέχρι πρότινος υπουργός Εργασίας Δόμνα Μιχαηλίδου, με την απομάκρυνση της από την κυβέρνηση, χάνει την ευκαιρία (προσωρινά; ), να εισέλθει εντός αυτής της ‘ελίτ’. 

* * *

1. Θεωρητικώ τω τρόπω, θα επισημάνουμε πως μετά από το εκλογικό αποτέλεσμα της 9ης Ιουνίου, χάθηκε μία μεγάλη ‘ευκαιρία’ ώστε ο πρωθυπουργός να προχωρήσει σε ουσιώδες αλλαγές προς την κατεύθυνση της δημιουργίας ενός περισσότερο ‘σφιχτού’ και ευέλικτου κυβερνητικού σχήματος, καταργώντας θέσεις υφυπουργών μικρής χρησιμότητας, καταργώντας υπουργεία και συγχωνεύοντας άλλα. Μία τέτοια μεταρρύθμιση που θα μπορούσε να συνδυαστεί με την πραγματοποίηση ενός εκτεταμένου ανασχηματισμού, θα αποτελούσε την ‘αφετηρία’ για την εφαρμογή μεταρρυθμιστικών πολιτικών σε όλο τον δημόσιο τομέα, με την κυβέρνηση να ξαναβρίσκει το νήμα από εκεί όπου το άφησε τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν και νομοθέτησε υπέρ της δημιουργίας παραρτημάτων μη-κρατικών πανεπιστημίων. Εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υποστηρίξουμε πως η κυβέρνηση εν όψει και της έναρξης της προεκλογικής περιόδου, απώλεσε την μεταρρυθμιστική της δυναμική το προηγούμενο χρονικό διάστημα, περιοριζόμενη σε μικρο-παρεμβάσεις επί διαφόρων τομέων. Εξέλιξη η οποία δυσαρέστησε Κεντρογενείς, μετριοπαθείς ψηφοφόρους πολλοί εκ των οποίων επέλεξαν αυτή την φορά, αντί της ανοιχτής υποστήριξης του Κυριάκου Μητσοτάκη, να απέχουν από την κάλπη. Αυτό το αίτημα χρόνων (από το 2019 ακόμη) δεν έχει υλοποιηθεί ακόμη.

2. Εκτιμούμε πως ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης αποφάσισε να προχωρήσει στην αντικατάσταση της Νίκης Κεραμέως με τον μέχρι πρότινος αναπληρωτή της Θοδωρή Λιβάνιο, για λόγους που έχουν να κάνουν με την υπόθεση της διαρροής των προσωπικών δεδομένων εκλογέων του εξωτερικού στην πρώην ευρωβουλευτή του κόμματος, Άννα-Μισέλ Ασημακοπούλου. Όμως, δεν απώλεσε πλήρως την εμπιστοσύνη προς το πρόσωπο της, δεδομένου του ό,τι η Νίκη Κεραμέως συνέβαλλε καθοριστικά στο να σχεδιαστεί και να εφαρμοστεί με επιτυχία η μεταρρύθμιση που ακούει στο όνομα ‘επιστολική ψήφος’. Συν τοις άλλοις, ανήκει στην κατηγορία των «έμπιστων», δηλαδή των υπουργών που «είναι πιστοί στον αρχηγό του κόμματος χωρίς δική τους πολιτική ατζέντα», για να παραπέμψουμε στην ανάλυση των Alexiadou, Κακεπάκη & Κάρουλα. Δεύτερον, επιδεικνύει πρωτοφανή ευελιξία, προσαρμοστικότητα και ανθεκτικότητα (μπορεί να ‘επιζήσει’ οποιασδήποτε πολιτικής κρίσης), κάτι που την καθιστά ικανή να αντεπεξέλθει σε διαφορετικά υπουργικά χαρτοφυλάκια, τρίτον, είναι εργασιομανής και ‘βγαίνει μπροστά’ για οποιοδήποτε θέμα του υπουργείου της, και, τέταρτον, επιδεικνύει προσήλωση στο μεταρρυθμιστικό έργο της κυβέρνησης συνδέοντας το όνομα της με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες: Ψηφιοποίηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας εν καιρώ πανδημίας (η Νίκη Κεραμέως ήσαν υπουργός Παιδείας), προώθηση της επιστολικής ψήφου και άνοιγμα της συζήτησης για την μεταρρύθμιση του ΑΣΕΠ, ως υπουργός Εσωτερικών. Για όλους τους παραπάνω λόγους, η Νίκη Κεραμέως ανήκει στην κατηγορία των πλέον πολύτιμων, για τον πρωθυπουργό, στελεχών της Νέας Δημοκρατίας, γεγονός που εξηγεί πως την πενταετία 2019-2024 δεν έχει βρεθεί ποτέ εκτός κυβερνητικού σχήματος, όπως συνέβη με άλλα και περισσότερο προβεβλημένα στελέχη του κόμματος. Βλέπε σχετικά, Alexiadou, D., ‘Ideologues, partisans, and loyalists: cabinet ministers and social welfare reform in parliamentary democracies,’ Comparative Political Studies, 48, 8, 2015. Βλέπε και, Κακεπάκη, Μανίνα., & Κάρουλας, Γεράσιμος., ‘Οι υπουργικές ελίτ στην Ελλάδα (2000-2019): μεταξύ κόμματος, εξειδίκευσης και τεχνοκρατίας;’ Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 159, 2022, σελ. 57-90, Διαθέσιμο στο: (PDF) Κάρουλας Γ., & Κακεπάκη Μ. (2022). Οι υπουργικές ελίτ στην Ελλάδα (2000-2019): μεταξύ κόμματος, εξειδίκευσης και τεχνοκρατίας; . Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 159, 57–90. (researchgate.net)

3. Η Σοφία Βούλτεψη που παραμένει στη θέση της υφυπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου, αποτελεί μία εκ των πιο χαρακτηριστικών ‘survivor’ της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας, καθότι διατηρεί την θέση της σε κάθε ανασχηματισμό, δείγμα του ό,τι ο πρωθυπουργός θεωρεί πως δεν υπάρχει στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του κόμματος άλλος/άλλη πιο κατάλληλος/η από την Σοφία Βούλτεψη για αυτή την θέση. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης αποφάσισε να απομακρύνει επτά υφυπουργούς από το κυβερνητικό σχήμα. Τι δείχνει κάτι τέτοιο; Πως οι αλλαγές στις οποίες προχώρησε ήσαν στοχευμένες και όσον αφορά την κατηγορία των υφυπουργών, πολλοί εκ των οποίων διατηρούν την θέση τους. Πολύ σημαντική είναι η τοποθέτηση του βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Στέφανου Γκίκα στη θέση του υφυπουργού Ναυτιλίας. Και γιατί λέμε κάτι τέτοιο; Διότι, πρώτον, θα συνεισφέρει με τις γνώσεις του (απόστρατος αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού), στο έργο του υπουργείου. Δεύτερον, θα λειτουργήσει επικουρικά προς τον υπουργό Χρήστο Στυλιανίδη, αναλαμβάνοντας αρμοδιότητες που μέχρι τώρα διέθετε αυτός. Τρίτον, δεν τρέφει καμία πολιτική φιλοδοξία για περαιτέρω αναβάθμιση του είτε στη θέση του υπουργού Ναυτιλίας είτε σε κάποιο άλλο χαρτοφυλάκιο, πράγμα που θα διευκολύνει την συνεργασία του με τον υπουργό, και, τέταρτον, ακολουθεί ένα μοντέλο ηγεσίας που στηρίζεται στην συνεργασία με τους υφισταμένους υπαλλήλους.

4. Βλέπε σχετικά, De Winter, L., ‘Parliamentary and party pathways to the cabinet’, στο: Βlondel, J., & Thiebault, J.L., (επιμ.), ‘The Professional of Government Minister in Western Europe,’ Macmillan, 1991. Στον τωρινό ανασχηματισμό, έχουμε μία ‘επιβράβευση’. Ο μέχρι πρότινος αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών Θοδωρής Λιβάνιος αναβαθμίζεται και αναλαμβάνει καθήκοντα υπουργού. Με αυτή του την απόφαση, ο πρωθυπουργός ‘επιβραβεύει’ τον Θοδωρή Λιβάνιο για την πολύ καλή συνεργασία που ανέπτυξε όλο το προηγούμενο χρονικό διάστημα με την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ), κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την αποφυγή αχρείαστων για την κυβέρνηση, εντάσεων. Δεύτερον, θεωρεί πως η στιγμή είναι κατάλληλη για έναν ‘εργάτη’ της κυβέρνησης που δεν έχει προσφέρει και λίγα και είναι πρόθυμος να αναλάβει οποιοδήποτε πόστο του ζητηθεί χωρίς να διαμαρτυρηθεί, να αναβαθμιστεί. Τρίτον, εκτιμά πως με αυτόν τον τρόπο (υπουργοποίηση Λιβάνιου) εξασφαλίζεται η πολυπόθητη ‘συνέχεια’ σε ένα κρίσιμο υπουργείο που βρίσκεται στην ‘αιχμή του δόρατος’ των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών της κυβέρνησης. Τέταρτον, ο Θοδωρής Λιβάνιος ‘επιβραβεύεται’ και λόγω του ό,τι δεν προέκυψε κάποια σχέση του με την υπόθεση της διαρροής των προσωπικών δεδομένων εκλογέων του εσωτερικού. Και πέμπτον, διαθέτει το κατάλληλο «τεχνοκρατικό προφίλ», κατά τους Κακεπάκη & Κάρουλα (διαφορετικά ειπωμένο, διαθέτει επιστημονική εξειδίκευση), στοιχείο που τον καθιστά όχι μόνο έτοιμο να ηγηθεί, αλλά, και να σχεδιάσει όλες εκείνες τις απαραίτητες πολιτικές εν όψει της περιόδου 2024-2027. Και, Κακεπάκη, Μανίνα., & Κάρουλας, Γεράσιμος., ‘Οι υπουργικές ελίτ στην Ελλάδα (2000-2019): μεταξύ κόμματος, εξειδίκευσης και τεχνοκρατίας;…ό.π. 

5. Ο πρωθυπουργός, δίχως να είναι εκ των προτέρων σίγουρος για το αποτέλεσμα, δίνει την ευκαιρία σε έναν πολιτικό όπως είναι ο Κώστας Τσιάρας, να προσπαθήσει να μειώσει τις τιμές των προϊόντων. Χωρίς μάλιστα να έχει την πίστωση χρόνου που είχε ο προκάτοχος του Κώστας Σκρέκας, ο οποίος προσπάθησε, με τον Κυριάκο Μητσοτάκη να κρίνει πως πλέον δεν μπορεί να προσφέρει κάτι άλλο στο υπουργείο και κατ’ επέκταση, στην κυβέρνηση.

6 Τι άλλο παρατηρούμε ως προς τον κυβερνητικό ανασχηματισμό; Πως ο πρωθυπουργός επέλεξε κατά κύριο λόγο εν ενεργεία υπουργούς για να αντικαταστήσουν συναδέλφους τους, φρονώντας πως με αυτόν τον τρόπο δεν θα χαθεί η συνοχή του κυβερνητικού σχήματος. Δεύτερον, μέλη της Κοινοβουλευτικής Ομάδας (και πάλι όχι πολλά), για θέσεις υφυπουργών, εκ των οποίων οι περισσότεροι (βλέπε την περίπτωση του Χρήστου Κέλλα, βουλευτή Λάρισας), έχουν θητεία χρόνων στα κοινοβουλευτικά έδρανα. Μπορούμε να το πούμε και αντίστροφα: Ο πρωθυπουργός δεν αξιοποίησε νεοεκλεγέντες βουλευτές για το αξίωμα του υφυπουργού, ζητώντας από αυτούς μεγαλύτερη προσήλωση στα κοινοβουλευτικά τους καθήκοντα (δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για την συγκρότηση μίας Κοινοβουλευτικής Ομάδας ‘δύο ταχυτήτων,’ από την στιγμή όπου οι νεοεκλεγέντες βουλευτές παραμένουν δυνάμει ‘αξιοποιήσιμοι’ στο μέλλον). Τρίτον, ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν αξιοποίησε «προσωπικούς του συνεργάτες», για να δανεισθούμε την ορολογία των Κακεπάκη & Κάρουλα, μετακινώντας τους (Άκης Σκέρτσος, Μάκης Βορίδης) σε υπουργεία εκτός Μεγάρου Μαξίμου. Τέταρτον, για άλλη μία φορά, είναι περιορισμένη η συμμετοχή των γυναικών στο κυβερνητικό σχήμα, γεγονός το οποίο φανερώνει, ευδιάκριτα πλέον, την δομική αδυναμία της Νέας Δημοκρατίας να αποδεχθεί μία πραγματικότητα που επιτάσσει την μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών σε θέσεις ευθύνης, στο Δυτικό κόσμο. Κακεπάκη, Μανίνα., & Κάρουλας, Γεράσιμος., ‘Οι υπουργικές ελίτ στην Ελλάδα (2000-2019): μεταξύ κόμματος, εξειδίκευσης και τεχνοκρατίας;…ό.π.

7 Παρά την μεγάλη άνοδο της επιρροής της Ελληνικής Λύσης του Κυριάκου Βελόπουλου σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, δεν παρατηρούμε την είσοδο πολλών στελεχών με καταγωγή από την Βόρεια Ελλάδα στο κυβερνητικό σχήμα. Αντίθετα, ενισχύεται η Θεσσαλία, με την είσοδο του βουλευτή Καρδίτσας Κώστα Τσιάρα στο κυβερνητικό σχήμα και την παραμονή του Δημήτρη Παπαστεργίου στο υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως η περιφέρεια της Θεσσαλίας υπερ-εκπροσωπείται στο νέο κυβερνητικό σχήμα.

 8 Βλέπε σχετικά, Κακεπάκη, Μανίνα., & Κάρουλας, Γεράσιμος., ‘Οι υπουργικές ελίτ στην Ελλάδα (2000-2019): μεταξύ κόμματος, εξειδίκευσης και τεχνοκρατίας;…ό.π. Ο δε Μιχάλης Χρυσοχοϊδης είναι ένας ιδανικός ‘μπαλαντέρ,’ καθότι οι ενδο-κυβερνητικές ανακατατάξεις μπορούν να τον φέρουν πάλι στη θέση του υπουργού Προστασίας του Πολίτη. «Σύμφωνα με την λίστα της νέας κυβέρνησης, 11 υπουργοί και υφυπουργοί μένουν εκτός, τέσσερις μετακινούνται σε άλλο χαρτοφυλάκιο και 11 πρόσωπα εισέρχονται είτε για πρώτη φορά, είτε επανέρχονται στο κυβερνητικό σχήμα, έχοντας διατελέσει υπουργική θητεία κατά την πρώτη διακυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας το διάστημα από το 2019 έως το 2023. Όπως επισήμαναν σχετικά, κυβερνητικές πηγές, «το νέο κυβερνητικό σχήμα χαρακτηρίζεται από αλλαγές και προσθήκες που δηλώνουν τις προτεραιότητες του επόμενου διαστήματος: Ακρίβεια. Αγρότες και περιφέρεια. Και αποτελεσματικότερο κράτος για καλύτερη καθημερινότητα». Βλέπε σχετικά, Μιχαηλίδης, Γιώργος, ‘Ανασχηματισμός: Το μήνυμα Μητσοτάκη με τις αλλαγές - Ποιοι μετακινούνται, οι νέοι και οι 11 που μένουν εκτός,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα’, 14/06/2024, Ανασχηματισμός: Το μήνυμα Μητσοτάκη με τις αλλαγές - Ποιοι μετακινούνται, οι νέοι και οι 11 που μένουν εκτός (protothema.gr) Η μόνη ‘έκπληξη’ είναι η απομάκρυνση της Δόμνας Μιχαηλίδου από το κυβερνητικό σχήμα. 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 20 Ιουνίου 2024, αρ. φύλλου 1230.