ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Σύντομη ιστορική ξενάγηση στο όμορφο Μαυροχώρι

Το κείμενο που ακολουθεί εκφωνήθηκε στο Μαυροχώρι κατά τη διάρκεια του πανελλήνιου μουσικού φεστιβάλ "Λιμνωδία" (φωτογραφία).

Μικροί και μεγαλύτεροι φίλοι μας, αξιότιμοι χορωδοί από διάφορα μέρη της Ελλάδας μας, ο ερχομός σας απόψε εδώ είναι ο λόγος για να μιλήσουμε για το Μαυροχώρι, το αντικειμενικά πανέμορφο χωριό μας. Πανέμορφο, όχι γιατί είναι δικό μας, αλλά για ένα σωρό σπουδαίους λόγους, που θ’ ακούσετε αμέσως:

Ως την Κρεπενή, την περιοχή έξω από το χωριό μας όπου εγκαταστάθηκαν οι Μαύροι, οι πρώτοι «Μαυροβινοί», και όπου βρίσκεται το σπουδαιότερο μνημείο του χωριού μας, ο μεταβυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου Κρεπενής, απλώνονταν τα πασσαλόπηκτα σπίτια του προϊστορικού (5.500 π.Χ.) Λιμναίου Οικισμού του διπλανού μας χωριού Δισπηλιού.

Υπέροχη η τοποθεσία του Μαυροχωρίου ακριβώς στην ανατολική όχθη της λίμνης κι εξαιρετικός ο ρόλος που έπαιξε, καθώς για πάρα πολλά χρόνια υπήρξε το επίνειο της Καστοριάς, αφού η σύνδεση με την Καστοριά γινόταν αποκλειστικά με τα μαυροβινά καράβια και αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο όσοι από τις γύρω στεριές θέλαν να πάνε στην πόλη, στο χωριό μας έρχονταν, άφηναν τα ζώα που τους μετέφεραν σε ένα από τα πολλά χάνια που διέθετε το χωριό, έτρωγαν το περίφημο γριβάδι ταβά, έπιναν το ωραίο κρασί μας, έπαιρναν το καράβι και περνούσαν στην πόλη. 

Γι’ αυτό κι από δω πέρασαν σπουδαίες ιστορικές προσωπικότητες, όπως ο Ίων Δραγούμης, η αδερφή του και χήρα του μεγάλου μας ήρωα Παύλου Μελά Ναταλία, ο καπετάν Βαγγέλης Στρεμπενιώτης, στυλοβάτης του Ελληνισμού στα δύσκολα χρόνια της σκληρής αντιπαράθεσης των προγόνων μας με Τούρκους και Βουλγάρους, εδώ έδρασαν οι Κρητικοί Μακεδονομάχοι Γεώργιος Κατεχάκης-αρχηγός, Μπολάνης, Μακρής και Καραβίτης, ο σπουδαίος Μοναστηριώτης καπετάν Στέφος κι «η καπετάνισσα γυναίκα του, ντυμένη με τη στολή του Μακεδονομάχου, λεβεντόκορμη και παράτολμη, η οποία ακολουθούσε πάντοτε τον σύζυγό της στους αγώνες και τους Μακεδονικούς και τους Βαλκανικούς και μαχόταν πάντοτε στο πλευρό του («Η καταστροφή του Μαυροχωρίου και η απελευθέρωση του Νομού Καστοριάς», Χρυσόστομου Παπασταύρου) -επιστρατεύστε τη φαντασία σας και ζωντανέψτε τις παλιές αυτές εικόνες…

Απόγονοι των αρχαίων Μακεδνών οι πρόγονοί μας και ξέρουμε πως οι πρώτοι κάτοικοι εδώ κατοικούσαν αρχικά στην Καστοριά, κι έχοντας εδώ στο δικό μας εύφορο μέρος τα χωράφια τους, έπρεπε καθημερινά να διασχίζουν δυο φορές τη λίμνη, ώσπου αποφάσισαν να εγκατασταθούν εδώ. Γόνιμα τα μαύρα χώματά μας, το χρώμα τους έδωσε το όνομα αυτό στο χωριό, αλλά υπάρχει κι η άλλη εξήγηση: Μαύρους τους έλεγαν, γιατί τους έκαιγε ο ήλιος καθώς δούλευαν τη γη, για να παραχθούν τα νόστιμα προϊόντα αυτού του τόπου, στα χωράφια και τους καλοφροντισμένους μπαξέδες του…

Οι μεγαλύτεροι από σας στο βιβλίο Ιστορίας που διδαχτήκατε στην Στ’ δημοτικού ίσως θυμάστε πως το Μαυροχώρι βρισκόταν στον χάρτη με τα πιο μεγάλα εμπορικά κέντρα της Ελλάδας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, καθώς εδώ γινόταν μεγάλη εμποροπανήγυρις, την οποία λέγεται πως είχε επισκεφτεί κι ο Αλή πασάς. Εδώ πάλι γινόταν μεγάλο εβδομαδιαίο παζάρι του Σαββάτου και τη μέρα του παζαριού ήταν σαν να γινόταν πολεμική απόβαση των Καστοριανών για να προμηθευτούν τα τρόφιμα που χρειάζονταν τα σπιτικά τους-μακάρι να υπήρχε έστω και μια φωτογραφία να βλέπαμε κι εμείς οι σημερινοί κάτοικοί του τις παλιές δόξες του χωριού, να βλέπαμε πώς ήταν… Αλλά σ’ αυτή την αγορά κατέβαιναν επίσης κι απ’ όλα τα γύρω χωριά και κεφαλοχώρια, να κάνουν κι οι δικοί τους κάτοικοι τα ψώνια τους… 

Η επικοινωνία με την Καστοριά γινόταν, όπως προείπαμε, μέσω της λίμνης ως τα χρόνια της δικτατορίας, οπότε δημιουργήθηκαν οι δρόμοι κι άρχισε ο κόσμος να κινείται με τα αστικά αρχικά και σιγά-σιγά με τα Ι.Χ. από το χωριό μας προς την πόλη και αντιστρόφως. Η σχέση όμως με την πόλη της Καστοριάς συνεχίστηκε γλυκιά και τρυφερή, καθώς τους δυο αυτούς τόπους συνδέουν κοινά τραγούδια, κοινά ήθη κι έθιμα, ίδια λαϊκά παραμύθια, παλιότερα κι η ίδια ντοπιολαλιά, μα κι ονόματα όπως της Παναγίας της Μαυριώτισσας, που χτίστηκε από τον Αλέξιο Κομνηνό πριν από σχεδόν 1000 χρόνια και πήρε το όνομά της από τους Μαυροβινούς που τη φρόντιζαν, γιατί εκεί έπιανε το καράβι, αφού αυτή ήταν η πιο κοντινή απόσταση ανάμεσα στους δύο τόσο συγγενικούς τόπους ώστε οι Καστοριανοί αστοί σε κανένα χωριό δεν πάντρευαν τα κορίτσια τους παρά μόνο στο Μαυροχώρι κι όπως γράφει χαρακτηριστικά ο σπουδαίος λόγιος που κατάγεται από το Μαυροχώρι Αρχιμανδρίτης Γερμανός Χρηστίδης (από το 2009 το δημοτικό σχολείο μας έχει την τιμή να φέρει το όνομά του), ο οποίος σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, «οι Καστοριείς θεωρούν την κωμόπολιν ταύτην ως μίαν μεγάλη συνοικίαν των και δι’ αυτό ευκόλως συμπεθεριάζουν»...

Εκτός απ’ όλα τα θαυμαστά που αναφέραμε ήδη, είναι κι η Ιστορία του χωριού αξιοθαύμαστη: στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα, που στην πραγματικότητα αρχίζει το 1870 κι όχι το 1904, όπως νομίζουν πολλοί, το Μαυροχώρι διέθετε ένα τα 36 δυναμικότερα παραρτήματα του Αγώνα, όταν τα άλλα παραρτήματα υπάρχουν σε πόλεις μεγάλες όπως ο Βόλος, η Βέροια, τα Τρίκαλα, η Λαμία, η Έδεσσα,… Κι είναι πάνω από 65 οι καταγεγραμμένοι Μαυροβινοί Μακεδονομάχοι, οι οποίοι «δεν επέτρεψαν να πατήση εχθρός της πατρίδος εντός της κωμοπόλεως, καθώς και εις τα περίχωρά της»(Αρχ. Γερμ. Χρηστίδης). Κι είναι πραγματικά πολλοί οι χωριανοί που σκοτώθηκαν στους αγώνες μας για λευτεριά (στο μνημείο του ηρώου μας έχουν καταγραφεί τα ονόματα κάποιων-όχι όλων- από τους ήρωες του σπουδαίου αυτού χωριού). 

Τον χορό των εθνομαρτύρων άνοιξαν οι 3 ιερείς του χωριού που τον Νοέμβριο του 1912 τους σκότωσαν οι Τούρκοι, γιατί από την ασυγκράτητη χαρά τους βιάστηκαν να χτυπήσουν την καμπάνα κι ακολούθησε η καταστροφή του Μαυροχωρίου, όταν λίγο πριν φύγουν οι Τούρκοι έκαψαν δεκάδες σπίτια του χωριού και σκότωσαν πάνω από 25 χωριανούς, ανάμεσά τους τον Καστοριανό δάσκαλο Διαμαντή Μαντόπουλο, που τον σκότωσαν κι έσυραν το πτώμα του στους δρόμους του χωριού, υποχρεώνοντας την επίσης δασκάλα εδώ κόρη του Θεανώ να ακολουθεί χωρίς να μπορεί να διαμαρτυρηθεί ή να φανερώσει τον βαθύ συγκλονισμό της. Αυτά συνέβησαν λίγο πριν χαράξει η λευτεριά στη σκλαβωμένη για 527 ολόκληρα χρόνια περιοχή μας και οφείλουμε να θυμόμαστε όλοι πως, ναι μεν η Καστοριά ελευθερώθηκε στις 11 Νοεμβρίου 1912 αναίμακτα, αλλά το αίμα που έπρεπε να δοθεί ως λύτρο για τη λευτεριά χύθηκε εδώ στο Μαυροχώρι. 

Το 1980, οπότε βρέθηκα για πρώτη φορά εδώ, καθώς εδώ παντρεύτηκα κι άρχισα να διδάσκω στο δημοτικό του σχολείο, βρήκα το χωριό στις δόξες του: με την πλαζ, όπου κολυμπούσαν και οι Καστοριανοί, με τα πανέμορφα λευκάδια που αγκάλιαζαν τον δρόμο προς την Κρεπενή, αλλά κι αυτόν δίπλα στον Ξεροπόταμο, που κι αυτός φτάνει στη λίμνη κι έχει τη δική του ομορφιά… 

Το Μαυροχώρι είναι, λοιπόν, ηρωικό κι ιστορικό χωριό. Από εδώ ήταν ο Φίλιππος Πετσάλνικος, Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων (2009-2012), αλλά και πολλές φορές υπουργός σε διάφορες κυβερνήσεις της Πατρίδας μας.

Σήμερα το Μαυροχώρι εξακολουθεί να ανήκει στα ομορφότερα και μεγαλύτερα χωριά του νομού μας, με την όμορφη παραλία του, τα όμορφα σχολεία του, με τις καλλιέργειές του, με τον τροπαιοφόρο Ναυτικό του Όμιλο, με τις πανέμορφες εικόνες των παιδιών-μελών του Ομίλου, που γυμνάζονται τρέχοντας ανάμεσα στο Μαυροχώρι και την Κρεπενή, με τους ενήλικους περιπατητές να ασκούνται περπατώντας στον ποδηλατόδρομό μας, με τους χωριανούς που προτιμούν στις μετακινήσεις τους μες στο χωριό το ποδήλατό τους… Όμορφο χωριό και μακάρι οι σημερινοί του κάτοικοι να γνωρίζουν την Ιστορία του και να ‘χουν πάντοτε στον νου τους να φανούν αντάξιοι των προγόνων τους, για να ‘ναι το χωριό άξιο της Ιστορίας του και με σεμνότητα και ταπεινότητα να το δείχνει στους άλλους, καλώντας τους στον γόνιμο αγώνα της ευγενούς άμιλλας, που μόνο στο καλό μας οδηγεί όλους!... 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 5 Σεπτεμβρίου 2024, αρ. φύλλου 1238.