19.10.07

ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΕΡΙΑΚΗ: Γλώσσα συνάδουσα ανθρώποις

Στιχομυθία μέσα στην τάξη:
-Παιδιά, σιωπή!
-Κυρία, σιωπή έχουν μόνο τα νεκροταφεία!


Άμεσος ο τρόπος για να καταλάβουμε ότι η γλώσσα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή. Αναμφισβήτητη η αξία της σιωπής, όταν όμως αυτή είναι απόσταγμα πείρας και σοφίας, άσκησης και εμπειρίας μυστικής και όχι εκδήλωση φόβου, κόμπλεξ, αμάθειας ή υστεροβουλίας.
Η γλώσσα σαν κώδικας επικοινωνίας δεν είναι μόνο ένα σύνολο λέξεων που κάθε φορά συντάσσονται σύμφωνα με τους κανόνες. Είναι πολλά επιπλέον. Γι' αυτό δεν είναι δεδομένο ότι όποιος κατέχει περγαμηνές, ξέρει και να μιλάει.

Ο ποιητής του Ερωτόκριτου αναφέρει χαρακτηριστικά:
Ο που κατέχει να μιλεί με γνώση και με τρόπο
κάμει και κλαίσι και γελού τα μάτια των ανθρώπω.


Τίθενται έτσι οι δύο βασικές προϋποθέσεις για την αποτελεσματικότητα του γλωσσικού κώδικα επικοινωνίας.
Αυτονόητη είναι η πρωταρχική αναγκαιότητα της γνώσης, όχι μόνο της γραμματικοσυντακτικής και λεξιλογικής, αλλά κυρίως της γνώσης του θέματος για το οποίο θέλουμε να μιλήσουμε (ή να γράψουμε). Γι' αυτό η λέξη λόγος στα αρχαία ελληνικά σήμαινε και την εσώτερη σκέψη και τη λεκτική έκφρασή της.
Και σήμερα δεν μπορούμε να αποδεχθούμε αυτό που λέει κάποιος, εάν έχει πιστοποιημένη άγνοια, όσο περίτεχνα κι αν φροντίζει το λόγο του.

Η δεύτερη προϋπόθεση δεν έχει σχέση με το "τι;" λέει κανείς, αλλά κυρίως με το "πώς;" το λέει. Ο τρόπος του Ερωτόκριτου είναι αυτό που σήμερα λέμε ύφος. Και ίσως δεν είναι τυχαίο που η λέξη ύφος διαφέρει μόλις κατά ένα φώνημα από τη λέξη ήθος.
Η λαλιά σου δήλον σε ποιεί. Επειδή, ως γνωστόν, ο τρόπος ομιλίας φανερώνει και το χαρακτήρα του ανθρώπου, αυτό το ύφος συχνά γίνεται προσποιητό, επίσημο, πομπώδες, για να προσδώσει κύρος στον ομιλούντα ή τον γράφοντα. Άλλες φορές πάλι, γίνεται μελοδραματικό, κακομοίρικο, για να προκαλέσει τη συμπόνια.

Όποιο ύφος όμως κι αν υιοθετεί κάποιος, κάνει σοβαρό σφάλμα, εάν ξεχνά το "κριτήριο αυθεντικότητας". Ο ακροατής δηλαδή ή ο αναγνώστης του λόγου μας λίγο-πολύ ελέγχει κατά πόσον το ύφος μας είναι γνήσιο ή πλαστό. Έτσι, εάν το ύφος μας δεν συμβαδίζει με το ήθος μας, κινδυνεύουμε να γίνουμε γελοίοι στα μάτια των ανθρώπων.
Και σ' αυτά τα μάτια είναι αφιερωμένος ολόκληρος στίχος. Εκείνο που αξίζει επομένως είναι η συγκίνηση που θα προκαλέσει ο λόγος του ανθρώπου.

Μιλούμε και γράφουμε όχι από αυταρέσκεια, όχι για να περάσουμε στον άλλον άκριτα ό,τι εμείς ισχυριζόμαστε, αλλά για να συγκινήσουμε, να θέσουμε μαζί σε κίνηση τις δυνάμεις του νου του, για να σκεφτεί, και τις δυνάμεις της καρδιάς του, για να αισθανθεί. Όταν τον σεβόμαστε...
Κι έτσι γεννιέται ο διάλογος ο γόνιμος κι εποικοδομητικός και όχι οι παράλληλοι μονόλογοι. Γιατί, όταν αξίζει ο λόγος, κινητοποιεί δυνάμεις ανεξιχνίαστες μέχρι τότε και οδηγεί τους ανθρώπους να αρθρώσουν λόγο και οι ίδιοι και να ανταλλάξουν τις απόψεις τους, έστω κι αν δεν το είχαν σκοπό προηγουμένως.

Άλαλα μένουν μόνο τα χείλη των ασεβών μπροστά στο θαύμα. Γι' αυτό και όταν αναφερόμαστε σε κάτι που ξεπερνά τα όρια μας, το χαρακτηρίζουμε άφατο και άρρητο (και οι δύο λέξεις ετυμολογούνται από ρήμα λεκτικό).
Δεν τολμά κάποιος να μιλήσει όχι επειδή δεν είναι τεχνίτης του λόγου, αλλά επειδή ταπεινώνεται μπροστά στο άξιον εστί, ότι εμωράνθησαν οι δεινοί συζητηταί...
Ανοίγει το στόμα του και μιλά όποιος ελπίζει ότι πληρωθήσεται πνεύματος και όχι πληρωθήσεται με τη σημερινή σημασία.

Ας μην ξεχνούμε όμως ότι η γλώσσα ξεκινάει από καρδιά και απευθύνεται σε καρδιά. Λαλεί εκ του περισσεύματος της καρδίας. Αν περισσεύει το φαρμάκι, φαρμάκι θα στάξει. Αν περισσεύει η αγάπη, αγάπη θα ξυπνήσει. Την αλήθεια δεν τη διαπιστώνει κανείς αγοραία. Τη γνωρίζει μυστικά μόνος προς μόνον.


Αυτό το κείμενο αφιερώνεται σε όλα τα παιδιά της Β΄ Λυκείου που μαζί φέτος μιλούμε και γράφουμε τη Νεοελληνική Γλώσσα, την "τρομερή μας τη λαλιά".
.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ