ΜΕΡΟΠΗΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΓΓΕΛ: Ένα κουτί για τον Λουκά Σαμαρά

ΟΔΟΣ 21.3.2024 | 1217

Πόσο δίκαιο έχουν όσοι μιλούν για την οδυνηρή κατάσταση της παιδείας στην χώρα μας. Και πόσο ακριβές ήταν αυτό που κάποτε διατύπωσε ο Άγγελος Δεληβοριάς, καθηγητής πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής του μουσείου Μπενάκη «Ας αφήσουμε τα σχολεία στην μακαριότητα της εκπαιδευτικής τους αποστολής, τα μουσεία στην ένδεια της νηφαλιότητάς τους και την τέχνη στην τραγική της μοναξιά». Τα μουσεία για να επιβιώσουν πρέπει να συναγωνιστούν τα ξένα μουσεία πρώτα, τα ξενυχτάδικα και τα γήπεδα ποδοσφαίρου. 

Όσο για την τέχνη, εκεί τα πράγματα είναι δυσκολότερα και ίσως τραγικά. Βέβαια όλα από την παιδεία ξεκινούν, κι αν η παιδεία έχει στόχο την ανύψωση του ανθρώπου με γνώση, ευαισθησία, κρίση, καλλιέργεια, τότε η τέχνη που καλλιεργεί την ευαισθησία, που είναι χώρος επικοινωνίας χωρίς φραγμούς, είναι ουσιαστικός παράγων της παιδείας 

Στην χώρα που ζούμε είναι δύσκολο να μιλάμε για καλλιτεχνική παιδεία. Τα καλλιτεχνικά μαθήματα έχουν μπει στα σχολεία, αλλά αντιμετωπίζονται απαξιωτικά και με περίεργο τρόπο. Η εκπαίδευση στον τόπο μας λειτουργεί σαν παραγωγική διαδικασία και τα πάντα υπακούουν σε αυτήν την κατεύθυνση. Η αντίληψη αυτή δύσκολα θα μπορούσε να ονομαστεί εκπαιδευτική. Τα καλλιτεχνικά μαθήματα είναι εντελώς απαραίτητα για να μπορέσει η παιδεία να διασώσει το ανθρώπινο πρόσωπό της. 

Και επειδή όλα ξεκινούν από την παιδεία, σε μερικές περιπτώσεις δεν είναι άμοιρος ευθυνών και ο ίδιος ο εκπαιδευτικός. Η τέχνη θα μπορούσε να αντιμετωπίζεται διαφορετικά αν υπήρχε γι’ αυτήν πραγματικός και σταθερός χώρος μέσα στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Όσοι ζουν σε μεγάλα αστικά κέντρα, έχουν ελπίδες να επισκεφθούν μουσεία, εκθεσιακούς χώρους και να παρακολουθήσουν από κοντά γεγονότα στον χώρο που ονομάζεται τέχνη. Οι άνθρωποι της επαρχίας είναι λιγότερο τυχεροί και πολύ σπάνια έχουν τέτοιους είδους ευκαιρίες. Ορισμένες φορές δίνονται ευκαιρίες, αλλά η αδιαφορία, η μιζέρια και η άγνοια καταστρέφει και την καλύτερη προσπάθεια.

Μια τέτοια προσπάθεια πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2008 και πραγματικά από την στιγμή της υλοποίησής της και πέρα, δεν το κρύβω ότι πολλές φορές σκέφτηκα πως πριν αποφασίσουμε να εξοικειώσουμε τους άλλους με την τέχνη, θα ήταν φρονιμότερο να εξοικειωθούμε πρώτα εμείς οι ίδιοι με τα προβλήματα του τόπου, με το "κλίμα πολιτισμού" της πόλης μας και γενικότερα της παιδείας του χώρου που ζούμε και κινούμαστε. Τότε λοιπόν, τον Μάιο του 2008 και αφού είχαν προηγηθεί από μέρους μου και από μέρους της κ. Ειρήνης Γεωργοσοπούλου-Μισκία, προέδρου της δημοτικής βιβλιοθήκης Καστοριάς, σημαντικές προσπάθειες για να έρθει ο καστοριανός λαός (παιδιά και εκπαιδευτικοί της πόλης) σε επαφή με το έργο του Λουκά Σαμαρά, οργανώθηκε και στήθηκε μια δύσκολη και δαπανηρή εκδήλωση. 

Η προσπάθεια διήρκησε μήνες, με άδεια για φωτογράφηση και επανεκτύπωση έργων του Σαμαρά από την Pace Gallery της Νέας Υόρκης, επικοινωνία με την επιμελήτρια της έκθεσης στην Αθήνα, επιλογή χώρου (πάντα ακατάλληλου στην πόλη μας) στήσιμο της έκθεσης στο δημαρχείο κλπ. Οι δυσκολίες πολλές ειδικά σε ό,τι αφορά στο στήσιμο της έκθεσης, μια που όλοι γνωρίζουμε καλά, πως στην πόλη μας θα πρέπει να παρακαλέσεις για χώρο και να ευχαριστεί αντί να σε ευχαριστούν.

Φυσικά μια εκδήλωση θεωρείται επιτυχημένη, όχι μόνο από την προσπάθεια που μπορεί να είναι και υπεράνθρωπη, αλλά και από το αποτέλεσμα. Και αυτό ήταν απογοητευτικό, αν σκεφτεί κανείς τις 450 προσκλήσεις και την ενημέρωση όλων των σχολείων της πόλης.

Κάποιοι διάβασαν τα άρθρα που ακολούθησαν για τον Λουκά Σαμαρά, άλλοι όχι, κάποιοι έψαξαν περισσότερα, κάποιοι συγκινήθηκαν, μερικοί αναρωτήθηκαν, κανείς όμως μέχρι σήμερα στην πόλη δεν ασχολήθηκε ουσιαστικά με μια μορφή που κατέχει εξέχουσα θέση στο παγκόσμιο στερέωμα της τέχνης. Για όλους υπάρχει χρόνος και αιτία να γνωρίσουν τους ανθρώπους καλλιτέχνες που οδηγούν ψηλά την Καστοριά. Ειδικά για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές. Ίσως σε κάποια επίσκεψή τους σε ένα μουσείο, ίσως μέσω ίντερνετ, ίσως εάν η πόλη τους διαθέτει πινακοθήκη ή χώρους πολιτισμού.  Εύχομαι ―δίχως να ελπίζω― κάποτε οι άνθρωποι που ορίζουν τον πολιτισμό στον Δήμο Καστοριάς, να τιμήσουν ―έστω και μετά θάνατον― αυτόν τον σπουδαίο καλλιτέχνη όπως του αξίζει. 

Προσωπικά κρατώ στην μνήμη μου, τον τίτλο της τότε εκδήλωσης "Ένα κουτί για τον Λουκά Σαμαρά" και τον αποχαιρετώ γυρνώντας  πίσω στο 2008, βλέποντας τα παιδιά να δημιουργούν το δικό τους κουτί, να το στολίζουν με πέτρες, καρφίτσες, βαμβάκι, μολύβια, στρας, κομμάτια υφάσματος, πολύχρωμα χαρτιά, καθρέφτες.

Τα βλέπω να περπατούν ανάμεσα στα αρχοντικά, κρατώντας στα χέρια τους κουτιά-κρύπτες και να κατευθύνονται σε βυζαντινές εκκλησίες, εκεί, που κάποτε περπάτησε και ο ίδιος. Να ακουμπούν τα κουτιά-δημιουργήματα στον ιερό χώρο, αποδίδοντας ελπίδα στην τέχνη και σε αυτόν, που μικρός πήγαινε εκεί που έβλεπε άμφια και κοσμήματα, που αργότερα μετουσιώθηκαν σε εικαστικά έργα. Σε έργα που αντικατοπτρίζεται ο βυζαντινός πλούτος, ο καστοριανός γουναράς, η λίμνη της πόλης. Σε μια λίμνη, που τα μάτια των παιδιών αντικρίζουν τον καλλιτέχνη σαν μια πάπια που ετοιμάζεται να βουτήξει στα νερά της.

«Μεγαλώνοντας, τα πρωταρχικά στοιχεία που κουβαλάς μέσα σου από την καταγωγή σου, από τον πατέρα και την μητέρα σου, από τα συγγενικά πρόσωπα ή από τις καταστάσεις που έχεις βιώσει, αντικατοπτρίζονται στον τρόπο που λειτουργείς, στον τρόπο που περπατάς, που χαιρετάς ή κινείσαι Τότε ψάχνεις να δεις τι πραγματικά είναι πίσω απ’ αυτά. Κοιτάζοντας τον εαυτό σου στον καθρέφτη, αντικρίζεις τους γονείς σου. Είναι κάτι σοκαριστικό. Την μια στιγμή κοιτάζεσαι και αναγνωρίζεις τον πατέρα σου και μετά ξανακοιτάς και βλέπεις την μητέρα σου. Ήμουν Καστοριανός και αυτό περιλαμβάνει τα σπίτια, την λίμνη, τους γέροντες, έθιμα, πόλεμο, την μάνα μου και την οικογένειά της. Ήμουν Σαμαράς που σήμαινε το σόι του πατέρα μου και τον τόπο τους, τον φρουτόκηπό μας στο Μαύροβο, ένα χωριό στην άλλη μεριά της λίμνης. Νιώθω σαν η ιστορία του κόσμου να έλαβε χώρα στα παιδικά μου χρόνια».

Όλη η πόλη, τα πρώτα χρόνια της ζωής του, οι συνήθειες των ανθρώπων και οι μεταξύ τους σχέσεις, αποτέλεσαν τον πυρήνα, την μαγιά που ανέδειξαν και ανύψωσαν τον Λουκά Σαμαρά σε έναν από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα. Σε μια ιδιοφυΐα, που η ιδιαίτερη πατρίδα του θα πρέπει στα αλήθεια να ευγνωμονεί.

Φωτογραφία: Λουκάς Σαμαράς (1936-2024) Box #64 (1967).

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 21 Μαρτίου 2024, αρ. φύλλου 1217.

Σχετικά:

• ΟΔΟΣ: Lucas