ΟΔΟΣ: Lucas

ΟΔΟΣ 14.3.2024 | 1216

Ο θάνατος του Καστοριανού εικαστικού και μεγάλου καλλιτέχνη Λουκά Σαμαρά την 7η Μαρτίου 2024 στη Νέα Υόρκη (γεννήθηκε 14 Σεπτεμβρίου 1936 στην Καστοριά) είναι γεγονός ιδιαίτερης σημασίας. Ύστερα από την δημοσιότητα και την διεθνή αναγνώριση με την οποία είχε καταξιωθεί στον Νέο Κόσμο και την Δύση πιο γενικά το σπουδαίο έργο του, αλλά και η πληθωρική προσωπικότητά του, ο θάνατός του είναι μια μεγάλη, δυσάρεστη είδηση. Προκάλεσε μέχρι και την έκδοση ψηφίσματος από το δημοτικό συμβούλιο Καστοριάς. Το οποίο με ένα λιτό κείμενο συγκαλύπτει την προφανή αμηχανία –αν όχι απόλυτη άγνοιά του, ως σώμα τουλάχιστον στην συλλογικότητά του– εκφράζοντας τα συλλυπητήριά του προς τους αγνώστους «οικείους» του.

Ψήφισμα και με την αόριστη παρατήρηση ότι «το όνομα του εκλιπόντα συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της μεταπολεμικής μοντέρνας τέχνης, καθώς άνοιξε νέους δρόμους στην εικαστική δημιουργία. Η απώλειά του αφήνει δυσαναπλήρωτο κενό στην τέχνη». Μια ομολογουμένως βολική έκφραση συλλυπητηρίων που θα μπορούσε να ταιριάζει γάντι σε πολλά συλλυπητήρια. Χωρίς καν να γνωρίζουν αυτοί που το εκδίδουν και όσοι το διαβάζουν, ποιον ακριβώς αφορούν.

Και όμως, ο θάνατος του Λουκά Σαμαρά, που δεν ήταν απλά ένας μεγάλος και διεθνώς αναγνωρισμένος εικαστικός μεταπολεμικός και σύγχρονος καλλιτέχνης, αλλά για την Καστοριά ο ορισμός ενός, αν όχι του κατ’ εξοχήν εκπροσώπου των μεγάλων εκκεντρικών Καστοριανών της κοσμοπολίτικης ιστορίας της παλιάς Καστοριάς, που τόσο ειρωνεύονται πολλοί, μιας Καστοριάς που αφορά σε καλλιτέχνες, ανθρώπους του πνεύματος και απλούς πολίτες, είναι οπωσδήποτε ένα σύνθετο γεγονός.

Γεγονός πρωτίστως του διεθνούς εικαστικού κινήματος, στην καρδιά του κόσμου, την Νέα Υόρκη, στην οποία είχε ριζώσει ο σπουδαίος Καστοριανός από την δεκαετία του 1950 όπως και χιλιάδες άλλοι παλιοί Καστοριανοί από τα τέλη του 19ου αιώνα. Αλλά και της παλιάς Καστοριάς που χάνει την τελευταία ίσως επιβεβαιωμένη μαρτυρία της εξωστρέφειας, της τόλμης, του μοντερνισμού, του κοσμοπολιτισμού. Του σιωπηλού και ταυτόχρονα φλύαρου Καστοριανού.

Για την ιστορία ήταν 17 Δεκεμβρίου 1998 τρεις μήνες μετά την κυκλοφορία του πρώτου φύλλου της ΟΔΟΥ που η εφημερίδα αυτή (αρ. φύλλου 14) παρουσίασε στο αναγνωστικό της κοινό την ύπαρξη και το έργο του σημαντικού αυτού καλλιτέχνη. Έως τότε, μόνο οι συγγενείς του γνώριζαν γι’ αυτόν, και οι άνθρωποι της γενιάς του στην παλιά γειτονιά του στο κέντρο της Καστοριάς.

Έτσι για πρώτη φορά ενημερώθηκαν στην Καστοριά και οι τότε δημοτικές αρχές για την ζωή και το έργο του. Καθώς ο εκκεντρικός και υπερμοντέρνος στις εικαστικές του δημιουργίες και τις συλλήψεις του Καστοριανός, ήταν επί δεκαετίες αποτραβηγμένος στην καρδιά του Μανχάταν σαν ένας ιδιόρρυθμος ασκητής και ζούσε στο διαμέρισμά του σε ένα ουρανοξύστη της δυτικής πλευράς με θέα που ίσως κάπως «αφαιρετικά» του θύμιζε την Καστοριά, όχι μακριά από το Central park, και καθώς ήδη είχε κερδίσει την παγκόσμια αναγνώριση με δημιουργίες σε φωτογραφίες αλλά και χειροτεχνίες που πολλές απ’ αυτές είχαν τις αναφορές τους ευθέως στην Καστοριά, τους ήταν όλους αυτούς πίσω στην γενέτειρα του, δύσκολο να τον αγνοήσουν. 

Ή και να τον απορρίψουν ακόμη, όπως τουλάχιστον αρχικά φάνηκε να επιθυμούν αυτοί που «σοκάρονταν» για το ότι, ήταν σαν ένας άλλος Άντυ Γοώρχολ γέννημα της Καστοριάς, που δεν δίσταζε να δημιουργεί ακόμη και με το γυμνό του σώμα και την σεξουαλικότητά του, αναδυόμενη από την λίμνη και παλλόμενη από τους ήχους της Καστοριάς. Της παλιάς Καστοριάς.

Όλα αυτά τα χρόνια ο μεγάλος καλλιτέχνης δεν έκανε την χάρη στους σημερινούς Καστοριανούς, και παρέμεινε, απρόσιτος και κάπως σνομπ, που ίσως οφείλεται στην εκκεντρικότητα, την ιδιοσυγκρασία ή τις ευαισθησίες του. Την απόφασή του να κρατεί στην ψυχή του για περίπου 70 χρόνια μετά την αναχώρησή του, την Καστοριά της έμπνευσής του. Την Καστοριά του.

Τώρα με τον θάνατό του και την λήθη που θα επέλθει σύντομα, την βολική, και την λήθη της αμηχανίας απέναντι στο ακατανόητο υπερμοντέρνο καλλιτεχνικό του στυλ, λιγοστεύουν και οι μάρτυρες της Καστοριάς που έλαμψε. Πρόκειται σίγουρα για μια μεγάλη απώλεια για την Ελλάδα, την Καστοριά, την τέχνη.

Φωτογραφία: Λουκάς Σαμαράς (1936-2024) AutoPolaroid 8,6x10,8cm, Pace Gallery Νέας Υόρκης, ΗΠΑ.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 14 Μαρτίου 2024, αρ. φύλλου 1216.