 |
| ΟΔΟΣ 9.1.2025 | 1255 |
Ρωμύλος Μαντζούρας
Χαράλαμπος Παπαθανασίου
Η ιστορική καταγραφή της Καστοριάς, μέσα από τις παλιότερες φωτογραφίες της προς την Δύση της περιόδου της οθωμανικής κατοχής.
[+] Ήταν στις 10 Φεβρουαρίου μέσα στο 2024, δηλαδή στην πιο γκρίζα πολιτιστικά εποχή που παραδοσιακά βιώνει κάθε χρόνο, μετά τις γιορτές και τα καρναβάλια, η Καστοριά. Όταν στην αίθουσα του Μπαϊρακτάρειου Ωδείου πραγματοποιήθηκε η δημόσια παρουσίαση ενός σημαντικού λευκώματος. Πρόκειται βέβαια για την συλλογή των πρώτων φωτογραφικών αποτυπώσεων της πόλης της Καστοριάς, μεταξύ των ετών 1874-1901 των κ.κ. Ρωμύλου Μαντζούρα και Χαράλαμπου Παπαθανασίου με τον τίτλο «Όψεις μιας λησμονημένης εποχής» και στην παρουσίαση απευθύνθηκαν με ομιλίες τους η κυρία Χρυσούλα Πατρώνου-Παπατέρπου, και ο Δρ. Νικόλαος Σιώκης, όπως φυσικά και οι δύο συγγραφείς του λευκώματος της Καστοριάς σε μια εκδήλωση που συντόνισε η φιλόλογος κυρία Μελίκα Σανταλίδου.
Η διαδικασία της ανακάλυψης, συγκέντρωσης και ταξινόμησης της συλλογής των φωτογραφιών που επιλέχθηκαν, από μόνη της είναι υπόθεση σοβαρή και υπεύθυνη. Χωρίς αμφιβολία αναδεικνύει την σπουδαία συμβολή των δύο συγγραφέων του λευκώματος στην ιστορική καταγραφή της Καστοριάς, μέσα από τις παλιότερες φωτογραφίες της προς την Δύση της περιόδου της οθωμανικής κατοχής, και αυτός είναι προφανώς ο λόγος για τον οποίο, φίλοι και αναγνώστες της ΟΔΟΥ, πρότειναν τους κ.κ. Ρωμ. Μαντζούρα και Χαρ. Παπαθανασίου και στα πρόσωπα της χρονιάς.
Μετά την σπουδαία και περίφημη φωτογραφική συλλογή ενός άλλου Καστοριανού, φωτογράφου αυτή την φορά και συγκεκριμένα του Λεωνίδα Παπάζογλου, ήλθε το προσεγμένο έργο των δύο συμπολιτών να παρουσιάσει τις σπάνιες φωτογραφίες της πόλης της Καστοριάς, ως όψεις μιας λησμονημένης εποχής.
Με ένα τίτλο λευκώματος, που για την ΟΔΟ περιλαμβάνει ευδιάκριτα μαζί με την ιστορική και την κριτική διάσταση. Καθόσον τις τελευταίες δεκαετίες έχει παραγκωνισθεί από την δημόσια σφαίρα εντός των τειχών, κάθε συζήτηση αναζήτησης και παρουσίασης της Καστοριάς πριν τον μακεδονικό αγώνα και πριν την απελευθέρωση.
Με τις φωτογραφίες του λευκώματος που αποτυπώνουν επιλεγμένες μεν αλλά αυθεντικές και κατά βάση αυθόρμητες πτυχές της καθημερινότητας εκείνης της Καστοριάς. Που διακρινόταν και για την πολυπολιτισμική της διάσταση, αφού εύρισκε κατ’ ελάχιστο Έλληνες, Τούρκους και Εβραίους να συμβιώνουν μέσα στην πόλη, σε ένα πιθανολογούμενο πλουραλισμό, να έχουν την αξία όπως αυτή που συναντά σε έργα ζωγραφικής τέχνης.
* * *
Καθώς η ιστορία συνεχίζει να γράφεται, το μέλλον θα δείξει αν ο πλουραλισμός της κάθε συλλογής είναι ταυτόχρονα και γνήσια αντιπροσωπευτικός, ποτέ δεν θα μάθουμε αν υπήρχαν και άλλες φωτογραφικές όψεις της Καστοριάς μεταξύ των ετών 1874 έως 1901 που απλά... αποκλείστηκαν επειδή δεν... ευχαριστούσαν όσο έπρεπε τον ανώνυμο φωτογράφο της εποχής.
* * *
Η ΟΔΟΣ είχε την τιμητική ευκαιρία να παρουσιάσει τόσο τις παρεμβάσεις των Χρυσούλας Πατρώνου-Παπατέρπου και Νικολάου Σιώκη, όσο και αυτή του εκ των συγγραφέων Ρωμύλου Μαντζούρα. Με την πεποίθηση ότι πλην της ανάγνωσης από το ευρύτερο κοινό συμβάλλει με τον τρόπο αυτό στην ιστορική καταγραφή και τεκμηρίωση της σημερινής-σύγχρονης Καστοριάς.
Άλλωστε με το ίδιο και μόνο κίνητρο –του πλουραλισμού– η ΟΔΟΣ παρουσιάζει τις απόψεις όσων απευθύνονται στις στήλες της. Κάτι που ως φαίνεται δεν γίνεται κατανοητό, με τον ίδιο τρόπο, από τον έτερο συγγραφέα Χαράλαμπο Παπαθανασίου. Ο οποίος μόνο την τελευταία στιγμή και παρά τις αρχικές συνεννοήσεις, αρνήθηκε ευγενικά την δημοσίευση της σπουδαίας ομιλίας του κατά την διάρκεια της παρουσίασης του λευκώματος στην ΟΔΟ.
Καθώς η ιστορία συνεχίζει να γράφεται, το μέλλον θα δείξει αν ο πλουραλισμός της κάθε συλλογής είναι ταυτόχρονα και γνήσια αντιπροσωπευτικός, ποτέ δεν θα μάθουμε αν υπήρχαν και άλλες φωτογραφικές όψεις της Καστοριάς μεταξύ των ετών 1874 έως 1901 που απλά… αποκλείστηκαν επειδή δεν... ευχαριστούσαν όσο έπρεπε τον ανώνυμο φωτογράφο της εποχής. Ενώ τα στιγμιότυπά τους άξιζε να αποθανατισθούν και μόνο για τον λόγο ότι υπήρξαν ως όψεις.
Παρά ταύτα, η ΟΔΟΣ συντάσσεται και υπερψηφίζει το πόνημα των δύο σύγχρονων Καστοριανών και τους ίδιους, στα πρόσωπα του 2024.
* * *
[…] Ξεφυλλίζω τις σελίδες του λευκώματος, τις τόσο γεμάτες ιστορία μιας «αόρατης» για όλους μας, πλέον, πόλης. Πολύ ωραία χρησιμοποιείται σαν μότο, το απόσπασμα από το βιβλίο του Ίταλο Καλβίνο "Οι αόρατες πόλεις": «Η πόλη δεν αφηγείται το παρελθόν της, αλλά το εμπεριέχει, όπως ένα χέρι τις γραμμές του». Μια πόλη, όπως διαμορφώθηκε στον ενάμιση αιώνα από την ώρα που βγήκαν οι φωτογραφίες αυτές. Σ’ αυτήν την ίδια πόλη ψάχνω να βρω σημάδια, ίσως και μερικά κτήρια, απομεινάρια της τότε εποχής. Οι αναλυτικές οδηγίες που μας παρέχουν οι δύο ερευνητές, δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία ότι πρόκειται για τα ίδια μέρη. Όχι όμως, όπως τα βλέπουμε σήμερα, ή όπως τα έβλεπα και τα έζησα η ίδια πολλά χρόνια πριν. Τουλάχιστον από τότε που μπορώ να έχω εικόνες. Θυμάμαι παρόλα αυτά, εξιστορήσεις των γονέων μου, οι οποίες ασυνείδητα τυπώθηκαν στο μυαλό μου και έγιναν δικές μου αναμνήσεις. […] Ξεχωρίζω τη φωτογραφία με τον ναό της Μητρόπολης της πόλης μας και δίπλα ακριβώς το κονάκι του Μητροπολίτη, το οποίο καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1940. Οι γονείς μου πάντοτε μιλούσαν με θαυμασμό για το κονάκι αυτό. Αλλά και με πικρία για την καταστροφή του, επειδή είχε θρησκευτικά αντικείμενα και βιβλία ανεκτίμητής αξίας. [...] Όσο για τον Εβραίικο μαχαλά, όπως αναφέρονταν σ’ αυτόν οι γονείς μου, τον περπατούσα αρκετά συχνά για να βρεθώ στο Ντολτσό, όπου ήταν το πατρικό της μητέρας μου και στο οποίο έμεναν συγγενείς μας. Έντονη η μνήμη, ειδικά σε ένα ή δύο σημεία, στα οποία υπήρχε μία στοά κάτω από το κεντρικό μέρος του σπιτιού και έπρεπε υποχρεωτικά να περάσεις από κει για να κατεβείς στην πλατεία. Θυμάμαι επίσης να αφηγούνται ιστορίες από την τότε καθημερινότητα και τις αγαθές σχέσεις μεταξύ Χριστιανών και Εβραίων. [...] Διακρίνω επίσης τμήμα του εσωτερικού τείχους. Πάνω σ’ αυτό περπατούσαμε ξεκινώντας από την αρχή της Κελέτρου μέχρι και την αρχή της οδού Παπαρέσκα. Πάνω στο τείχος ήταν ο πλακόστρωτος δρόμος. Καλντερίμι μάλλον. Το μόνο μέρος που έμεινε για να μας θυμίζει την ύπαρξη του τείχους αυτού, είναι το κομμάτι του που δεσπόζει ακόμη στο αριστερό μέρος της Παπαρέσκα, πριν αρχίσει η ανηφόρα. Η μοίρα των πόλεων; Ή η κακοδαιμονία του λαού μας και η αποστροφή, για πάρα πολλά χρόνια, προς κάθε τι παλιό, έστω κι αν αυτό θα μπορούσε να είναι η ζωντανή ιστορία μιας πόλης;
Χρυσούλα Πατρώνου-Παπατέρπου
Μπαϊρακτάρειο Ωδείο, 10.2.2024
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 9 Ιανουαρίου 2025, αρ. φύλλου 1255.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.