Για να θυμηθούν οι παλιότεροι και να μάθουν οι νεότεροι… Μα προπαντός για να μη μας διαφύγει ότι στις 24 Ιουνίου 1798, ο Ρήγας και οι σύντροφοί του, αφού κρατήθηκαν στο φρούριο Νεμπόισα του Βελιγραδίου επί 40 μέρες, στραγγαλίστηκαν και τα πτώματά τους πετάχτηκαν στον Δούναβη. Ανάμεσα στους συντρόφους του και δύο Καστοριανά αδέρφια, ο Ιωάννης Εμμανουήλ, 24 χρόνων, φοιτητής Ιατρικής, και ο Παναγιώτης Εμμανουήλ, 22 χρόνων έμπορος, οι οποίοι, όταν ρωτήθηκαν από τους ανακριτές σχετικά με την εμπλοκή τους στην υπόθεση για την οποία κατηγορούνταν, όχι μόνο δεν αρνήθηκαν, μα απάντησαν:
«Αποσκοπώ όντως εις επανάστασιν εν Ελλάδι και δια τούτον τον λόγον η επαναστατική προκήρυξις του Ρήγα με ευηρέστησε μεγάλως, επειδή την απελευθέρωσιν της Ελλάδος επιθυμώ εκ βάθους της καρδίας μου», είπε ο Ιωάννης, ενώ ο Παναγιώτης: «Ήθελα να γυρίσω μια ημέρα ελεύθερος στην Πατρίδα μου».
Ακολουθεί κείμενο από το Αναγνωστικό το οποίο διδαχτήκαμε στο δημοτικό εμείς οι 60ρηδες -η απόδοση στα νεοελληνικά δική μου:
Ο Θούριος του Ρήγα
Πόσο βαθιά εντύπωση έκαναν στις ψυχές των τότε Ελλήνων τα τραγούδια του Ρήγα και του Κοραή δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε εμείς σήμερα. Αλλ’ ακούστε ένα επεισόδιο, το οποίο συνέβη το 1817, τέσσερα χρόνια πριν από την Ελληνική Επανάσταση.
Ένας νέος Έλληνας, συνοδευόμενος από έναν καλόγερο, ταξίδευε τότε στη Μακεδονία. Έφτασαν σ’ ένα χωριό και κατέλυσαν στο αρτοποιείο, το οποίο χρησίμευε και ως πανδοχείο.
Εντύπωση στους ταξιδιώτες έκανε ο ζυμωτής του αρτοποιού. Ήταν ένας νέος από την Ήπειρο, με ψηλό ανάστημα και ωραίο πρόσωπο. Οι βραχίονές του και το γυμνό στήθος του έδειχναν σώμα αθλητικό. Αφού βρήκε την κατάλληλη στιγμή, πλησίασε τον οδοιπόρο και τον ρώτησε:
-Ξέρεις να διαβάζεις;
-Ναι, αποκρίθηκε ο ταξιδιώτης.
-Έρχεσαι μαζί μου να σου πω κάτι;
-Ευχαρίστως, είπε με περιέργεια ο ταξιδιώτης.
Ο ζυμωτής τον οδήγησε σε απόκεντρο μέρος του κήπου, ο οποίος ήταν πίσω από το αρτοποιείο. Εκεί κάθισαν και οι δύο πάνω σε μια πέτρα κάτω από ένα μεγάλο και πυκνόφυλλο δέντρο. Ο νέος έβγαλε τότε από το στήθος του ένα μικρό και παλιό φυλλάδιο, το οποίο κρεμόταν από τον λαιμό του με λινή κλωστή. Ήταν ο θούριος του Ρήγα. Τον έδωσε στον ξένο και τον παρακάλεσε να τον απαγγείλει μεγαλόφωνα.
Ο οδοιπόρος άρχισε να απαγγέλλει με τον ενθουσιασμό εκείνο τον οποίο οι στίχοι του Ρήγα προκαλούσαν σε κάθε ελληνική καρδιά. Μετά από λίγο έστρεψε τα μάτια του προς τον νέο, αλλ’ έμεινε έκπληκτος. Ο νέος Ηπειρώτης είχε σηκωθεί όρθιος και στεκόταν μπροστά του σαν άλλος άνθρωπος. Δεν ήταν πια ο απλοϊκός υπηρέτης του αρτοποιού, αλλ’ είχε μεταμορφωθεί σε ήρωα. Το πρόσωπό του έλαμπε, τα μάτια του σπινθηροβολούσαν, τα χείλη του έτρεμαν, δάκρυα θερμά έβρεχαν τα μάγουλά του.
-Πρώτη φορά ακούς του Ρήγα το τραγούδι; ρώτησε έκπληκτος ο ταξιδιώτης.
-Όχι, αποκρίθηκε ο νέος· κάθε φορά που περνούν από εδώ άνθρωποι που ξέρουν γράμματα τους παρακαλώ και μου το διαβάζουν. Το έχω ακούσει πολλές φορές.
-Και πάντοτε με τη συγκίνηση αυτή;
-Ναι, πάντοτε! αποκρίθηκε ο Ηπειρώτης.
Με την ευκαιρία, ας αναφερθούμε στην ιστορία του «ιερότερου τραγουδιού της φυλής μας» (από το cd Ρήγα Βελεστινλή Θούριος, της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα):
«[…]Αν και τα λίγα αντίτυπα του Θουρίου, που ξέφυγαν από την Αυστριακή Αστυνομία, εξαφανίσθηκαν, όμως γρήγορα διαδόθηκε στους σκλαβωμένους ραγιάδες, κυκλοφορώντας σε χειρόγραφη μορφή. Πέρασε βουνά και κάμπους, στεριές και θάλασσες, πολιτείες και χωριά του Βαλκανικού χώρου. Ατσαλώνοντας, έτσι, τους Έλληνες με την πρωτόγνωρη επαναστατική του πνοή για την αποτίναξη της τυραννίας και την απόκτηση της πολυπόθητης Ελευθερίας τονίζοντας πως, πάνω και από τη ζωή, το μέγιστο αγαθό του ανθρώπου είναι η Ελευθερία: «Κάλλιο ‘ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή».
Ο Ρήγας με τον Θούριό του, πέρα από το επαναστατικό μήνυμά του, εισάγει στη νεοελληνική ορολογία τον όρο των Αττικών ποιητών «θούριος», που σημαίνει ορμητικός, μαινόμενος, πολεμικός από το ρήμα θρώσκω. Έκτοτε καταγράφεται στο νεοελληνικό λεξιλόγιο και ο όρος «θούριος» γίνεται πασίγνωστος σε όλους τους Έλληνες, μικρούς και μεγάλους. Επί πλέον στον Θούριό του εισάγει και τον όρο «πατριωτισμός» (στίχ. 23).
Ο τίτλος «Θούριος» ανταποκρίνεται πράγματι και στο περιεχόμενο του ποιήματος του Ρήγα. Είναι ορμητικός επαναστατικός παιάνας, με τον οποίο ήθελε να εμψυχώσει πρώτα τους Έλληνες ραγιάδες και στη συνέχεια να τους ωθήσει στον τιτάνιο αγώνα της Επανάστασης, για την απόκτηση του υψίστου αγαθού της Ελευθερίας. Ο Θούριος δεν είναι ποίημα γραφείου. Ο Ρήγας γνώριζε καλά πως με στιχουργήματα δε γίνεται ο ξεσηκωμός του λαού∙ μόνο με παιάνες επιτυγχάνεται και επαναστατικά ορμητικά τραγούδια. Πράγματι όσοι έκτοτε άκουγαν τον Θούριο του Ρήγα νοιώθανε ν’ αλλάζει η ψυχική τους διάθεση για αγώνα και θυσία.
Σύμφωνα με τις πληροφορίες του Πουκεβίλ, οι Σουλιώτες με τον Μπότσαρη ορμούσαν στις μάχες με τους ήχους των ασμάτων του Ρήγα, καθώς επίσης τραγουδώντας τον Θούριο ξεκίνησαν οι επαναστάτες του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Παρόμοια ο Άνθιμος Γαζής στη διακήρυξή του προς τον λαό της Θετταλομαγνησίας, 7 Μαΐου 1821, παραθέτει στίχους του Θουρίου, και επί πλέον, για να εμψυχώσει τους πολεμιστές του για του πολέμου τον τιτάνιο αγώνα, βάζει και αντιγράφουν και τραγουδούν τον Θούριο του Ρήγα, με αποτέλεσμα οι αγωνιστές έμπλεοι ενθουσιασμού και διάθεσης για θυσία, για τον ιερό σκοπό της ελευθερίας τρέχουν στη μάχη. Άλλωστε και ο Κων. Κούμας σημειώνει ότι «Μικροί και μεγάλοι και αυταί αι γυναίκες έψαλλαν την του Ρήγα ωδήν εις παν συμπόσιον και εις πάσαν συντροφίαν».
Ο Θούριος χαρακτηρίσθηκε ακόμη ως «το ιερώτερον άσμα της φυλής μας» από τον Γεώργιο Τερτσέτη, ο οποίος επί πλέον παρατηρεί πως τα τραγούδια του Ρήγα «εγκρέμισαν ως σάλπιγγες εις την Ιεριχώ τα τείχη της Τριπολιτσάς, ετίναξαν εις τον αέρα με τους αλλοφύλους τα φρούρια της Μονεμβασιάς, του Ναυπλίου, των Αθηνών και τα τρικάταρτα του εχθρού». Και συμπληρώνει: «Τα λογιωτατίστικα άσματα, πιστεύσατέ μου, δεν εγκρέμισαν ποτέ, δεν σαλεύουν ούτε την αράχνην του κοκόρου της καμινάδος».
[...] Ο Ρήγας με τον Θούριό του και τα επαναστατικά του κείμενα δίνει και ένα ακόμη σημαντικό μήνυμα, πως η αποτίναξη της τυραννίας και η απόκτηση της Ελευθερίας θα πρέπει να στηριχθεί στις ντόπιες δυνάμεις των Ελλήνων. Δεν απευθύνει καμιά έκκληση για βοήθεια στις μεγάλες δυνάμεις. Πρωτόγνωρο για τον Ελληνισμό, που μέχρι τότε προσέβλεπε σ’ αυτές για την απόκτηση της ελευθερίας του. Μάλιστα, ο Ρήγας δεν πλέκει ύμνους στον Βοναπάρτη, όπως έκαναν άλλοι λόγιοι της εποχής του, αλλά προσφέρει στους Έλληνες για σύμβολο τον Μέγα Αλέξανδρο, τυπώνοντας την εικόνα του και τονίζοντάς τους «Πώς οι προπάτορές μας ωρμούσαν σαν θεριά, για την ελευθερίαν πηδούσαν στη φωτιά», (στίχος 116-117).
Και μέχρι τις μέρες μας ο Θούριος του Ρήγα Βελεστινλή αποτελεί το σημαντικώτερο επαναστατικό τραγούδι του Ελληνισμού».
Φωτογραφία: Αναθηματική στήλη προς τιμή των Αδελφών Εμμανουήλ, στην ομώνυμη πλατεία στο Ντολτσό Καστοριάς.
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 4 Ιουλίου 2024, αρ. φύλλου 1232.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.