Λόγος & Αντίλογος

ΟΔΟΣ 30.10.2014 | 762

«Πού, πώς και πότε πέθανε ο Μέγας Αλέξανδρος»

Αξιότιμε κ. Διευθυντά,

Σε έγκριτες δημοσιεύσεις πολλών ελληνικών και ξένων εντύπων υπάρχουν συνεχείς πληροφορίες τόσο για τον υποτιθέμενο ή μη τάφο του Μ. Αλεξάνδρου στην Αμφίπολη, όσον και για την (δήθεν) δηλητηρίαση του Μ. Αλεξάνδρου από το φυτό «Λευκός Ελλέβορος» της οικογενείας των «κρίνων», προερχόμενη (πληροφορία) από πολυάριθμους συγγραφείς και κυρίως προσφάτως από τους τοξικολόγους δόκτορες L. Schep, R. Slauhter, Υ. Illister, και Ρ. Wheatley από τη Νέα Ζηλανδία, οι οποίες δημοσιεύθηκαν στο διεθνές τοξικολογικό περιοδικό «Κλινική τοξικολογία» που εκδίδεται στην πόλη Otago (νότια περιοχή στο νότιο τμήμα του νησιού), όπου στεγάζεται το εθνικό κέντρο δηλητηριάσεων Νέα Ζηλανδίας. Είναι όμως προς τιμήν σας ότι στα τελευταία τεύχη σας της δεν αναφερθήκατε στο θέμα αυτό, διότι, προφανώς δεν είχατε αξιόπιστο υλικό και σχετική σωστή πληροφόρηση.

Αγαπητέ μου κ. Διευθυντά,

Το παρακάτω άρθρο μου, για τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, το θεωρώ ως ιατρικά τεκμηριωμένο πρόβλημα το οποίο θα συμπληρώσει το ανασκαφικό της Αμφιπόλεως και έτσι προβληματίσθηκα καi δικαιολογώ, τον τίτλο του παρόντος άρθρου για να προβάλλει την αληθινή ιστορία του θανάτου του, δεδομένου ότι μέχρι τώρα, ενεμφανίσθησαν, κατά καιρούς διάφορες πληροφορίες και ιστορικές αναλήθειες που τελικά συσκότιζαν παρά φώτιζαν το θέμα και το πρόβλημα αυτό.

Ως έλληνας τοξικολόγος, εκλεγμένος δύο φορές πρόεδρος σε διεθνή τοξικολογικά συνέδρια (1985 και 1995) όπου από τότε έδωσα άνω των εκατό ειδικών διαλέξεων, από τις οποίες τριάντα τέσσερις στο πανεπιστήμιο Νιχόν της Ιαπωνίας, είχα την ευκαιρία να συζητήσω με επιφανείς συναδέλφους μου το θέμα αυτό, από τις οποίες βγαίνει το συμπέρασμα ότι στις σκέψεις και παρεμβολές των Νεοζηλανδών (δρ Schep και των συνεργατών του) έχουν παρεμβληθεί αρκετές ιστορικές και τοξικολογικές ασάφειες και παρανοήσεις, ώστε να επικρατήσει η γνώμη ότι ο Μ. Αλέξανδρος δηλητηριάσθηκε από τους συνεργάτες του και δεν πέθανε από σηψαιμία εξ ελονοσίας, που πράγματι προκάλεσαν οι ανωφελείς κώνωπες που ενδημούσαν τότε στα πέριξ της Βαβυλώνος μέρη και βάλτους και όχι ο δήθεν αποσταλείς υδράργυρος προς τούτο από τον Αριστοτέλη!

Ο Μ. Αλέξανδρος γεννήθηκε το 363 πΧ στην Έφεσο, την ίδια νύχτα που ο Ηρόστρατος έκαψε τον ναό της Ολυμπιάδος. Είχε πολλούς δασκάλους και μεταξύ αυτών τον Αριστοτέλη. Η φήμη ότι η δηλητηρίαση του Μ. Αλεξάνδρου από υδράργυρο που έριξε μέσα στο κρασί του ο οινοχόος του είχε αποσταλεί κρυφίως εκεί από τον Αριστοτέλη (από την σχολή του Αριστοτέλη, κοντά στην Βέροια, στην Μιέζα Βεροίας) κάτω από την οπλή ενός αλόγου ή όνου.

Την μεγάλη του εκστρατεία, προς Ανατολάς ξεκίνησε το 336 πΧ προκειμένου και αποκλειστικά, να διαδώσει εκεί τον ελληνικό πολιτισμό, σε ηλικία 20 ετών, όταν προηγουμένως δολοφονήθηκε ο πατέρας του και ανέλαβε αυτός την αρχιστρατηγία των μακεδονικών φαλάγγων (μακεδονική στρατιωτική οργανωτική μονάς). Είναι δε ομολογουμένως τουλάχιστον ατυχής η κατάταξης αυτού στην σειρά των μεγάλων τυράννων και κατακτητών. Την εκστρατεία του ξεκίνησε αφού τακτοποίησε τις προς Βορράν διαφορές του με τους βόρειους εχθρούς. Επίσης έκανε όλες τις προς τούτο προπαρασκευές, μεταφέροντας, εκτός των άλλων, νομισματοκοπείο και αρκετή ποσότητα χρυσού για την έκδοση εκεί (Ανατολή) νομισμάτων παρομοίων των εκεί εκδιδομένων. Οι νικηφόρες μάχες του Μ. Αλεξάνδρου προς Ανατολάς αποτελούν ιδιαίτερο στρατιωτικό και κοινωνικό επίτευγμα και δείχνουν το στρατιωτικό και πολιτικό του μεγαλείο και την ιδιαίτερη συμπεριφορά του στις στρατιωτικές και κοινωνικές του ενέργειες.

Ως αναφέρει ο συγγραφέας Σαράντος Ι. Καργάκος (βλέπε το σύγγραμμα «Μέγας Αλέξανδρος», Γ’ μέρος σελ. 165, εκδόσεις Real News) όπου γράφει ότι «ο Αλέξανδρος παραμένει από την αρχαία εποχή για όλους τους στρατηλάτες μέχρι σήμερα, μέτρο συγκρίσεως». Οι ρωμαίοι πολεμικοί αυτοκράτορες κολακευόταν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τον Αλέξανδρο. Οι Ρωμαίοι άλλωστε -και όχι οι Έλληνες- του έδωσαν την προσωνυμία «Μέγας». Αυτός ήταν όντως ο Αλέξανδρος: Μέγας, ως στρατιωτικός και πολιτικός ηγέτης και ως πνευματική φυσιογνωμία και όχι «κατακτητής» ως ισχυρίζονται μερικοί κρατικοί ανθέλληνες. Να τους χαιρόμαστε !

Οι παρακάτω επόμενες δύο επισημάνσεις (κεφάλαια) που παρατίθενται ως δύο τοξικολογικά προβλήματα, χωρίζουν το πρόβλημα σε δύο ιατρικά προβλήματα, δηλαδή: 1) Δηλητηριάσεις (γενικώς) και τα τοξικολογικά προβλήματα από αυτές 2) Περιγραφή των συμπτωμάτων (δεύτερη περίπτωση) της ελονοσίας (σηψαιμία), όπως τα ζήσαμε πολλοί Καστοριανοί (όπως η ταπεινότητά μου) στην κατοχή και ξεκινάμε με το πρώτο. Δεδομένου ότι η δηλητηρίαση είναι υποθετική (δρ Schep) και στο θέμα αυτό ο ερευνητής από την Νέα Ζηλανδία δρ Schep κάνει μια ακατανόητη βιβλιογραφική διάκριση μεταξύ των πληροφοριών του δηλαδή λέει ότι έχει πρώτον πληροφορίες από το «βασιλικό ημερολόγιο» (μάλλον εννοεί το ιατρικό φύλλο νοσηλείας) και δεύτερον από τα «ρομαντικά» κείμενα και τις «ρομαντικές» ιστορίες (υποθετικές) που γράφτηκαν για τον θάνατο αυτό, αν και οι «ρομαντικές» ιστορίες και πληροφορίες δεν είναι ούτε ακριβείς, ούτε πειστικές, αλλά μάλλον παραπλανητικές και τελείως ακαταλαβίστικες. Η σιωπή του στη κριτική μου αποδεικνύει τα λάθη του. Του έγραψα δύο φορές και δεν απάντησε. Έτσι στις δύο περιπτώσεις έχουμε τις εξής διαφορές συμπτωμάτων που μας οδηγούν στη τελική μας διάγνωση (δηλαδή του θανάτου από την ελονοσία).


Δηλητηριάσεις και τοξικολογικά λάθη του δρ Schep

Κατά πρώτο λόγο στη περίληψη του δρ Schep υπάρχει μια ακατανόητη τοξικολογική διάκριση πληροφοριών από το βασιλικό ημερολόγιο και πολλά «ρομαντικά» μυθιστορήματα που γράφτηκαν από πολλούς συγγραφείς. Η παραπάνω ακατανόητη ιατρική διάκριση και μάλιστα από «μη ιατρούς», επιτρέπει ένα τεράστιας σημασίας έργο σε ρομαντικό παραμύθι με ατέλειωτες ασάφειες και παρανοήσεις.

Η τοξικολογία κ. συνάδελφε, δεν συναντάται πάντα στο πεδίο των εξηγήσεων και με ρομαντικές περιγραφές των επί μέρους τοξικολογικών ιατρικών εκθέσεων (πχ βοτανολογικών κτλ) προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα. Εδώ υπάρχει και μια άλλη τοξικολογική ασάφεια, λόγω του ότι τα αναφερόμενα αλκαλοειδή του «λευκού Ελλέβορου», της οικογενείας των κρίνων, δεν έχουν ταυτισθεί αναλυτικά και βιολογικά όσο και κλινικά με ευάριθμους παράλληλους θανάτους (έστω και ζώων) ή βεβαιωμένες δηλητηριάσεις φασματογραφικά σε ανθρώπους και ζώα.

Το κυριότερο όμως μειονέκτημα του δρ Schep είναι ότι δεν μας ξεκαθαρίζει ποιο συστατικό του λευκού βεράτρου ήταν η αιτία του θανάτου. Και μας αφήνει να υποθέσομεν είτε όλα τα συστατικά συνήργησαν, είτε ένα ή δύο απ’ αυτά. Τι ήταν υπεύθυνα για τον επελθόντα θάνατο; Εδώ βέβαια πρέπει να τονίσομε ότι τα συστατικά των φυτών είναι πάρα πολλά με ιδιαίτερη τοξικότητα καθενός από αυτά, η οποία όμως επηρεάζεται από την συνύπαρξη των άλλων χημικών ουσιών πού συνυπάρχουν και δρουν τοξικά τόσο ξεχωριστά όσο και από τη συνέργεια των δύο.

Επομένως στις δηλητηριάσεις από φυτά ή άλλα χόρτα δεν μπορούμε να αποδώσουμε ότι ή τάδε δηλητηρίασης οφείλεται αποκλειστικά στο τάδε φυτό εκτός εάν σε εκχυλίσματα αυτών προστεθούν κάποια άλλα δηλητηριώδη χημικά προϊόντα. Τέτοιο εκχύλισμα μπορεί να γίνει από την αλκοόλη του κρασιού το οποίο ήπιαν οι συνδαιτυμόνες του και θα μπορούσε να ρίξει(διαλύσει) κάποιο ισχυρό δηλητήριο.


Ελονοσία και ελώδεις πυρετοί

Το βασιλικό ημερολόγιο περιγράφει μεν λεπτομερώς σχεδόν καθημερινά(;) ή μετά εξάμηνο κατά τον δρ Schep, την εξέλιξη της ασθένειας, του παμμέγιστου έλληνα πνευματικού κατακτητή, Μ. Αλεξάνδρου και μας δίνει (όχι) καλές δηλαδή σωστές πληροφορίες, ως πχ την αιτία της βαθμιαίας επιδείνωσης (ανέβασμα του πυρετού), γεγονός που δεν μας διευκρινίζει (ο δρ Schep) την αιτία του ανεβάσματος, αυτού δεδομένου ότι οι αγνώστου αιτιολογίας δηλητηριάσεις ως πχ με αλκαλοειδή, δεν συνοδεύονται πάντα από υπερθερμίες. Εδώ θα μού επιτρέψετε να κάνω μία παρέκκλιση του χώρου που θα διαθέσω για το παραπάνω στο παρακάτω θέμα, διότι πιστεύω και θα το αποδείξω ότι τόσο τα συμπτώματα, όσο και το τελικό αποτέλεσμα διαφέρουν σημαντικά, ώστε να αποκλίνουμε προς τη μία πλευρά, αν και δεν υπάρχουν ποσοτικά στοιχεία τα οποία να μας συνδέουν απολύτως το ποσοτικό στοιχείο κάθε ενός αλκαλοειδούς με το επερχόμενο, και μάλιστα χρονικά συνδεδεμένο, βιολογικά ή ιατρικά αποτέλεσμα.

Επειδή όμως το θέμα είναι μεν τεράστιο, αλλά προσβάσιμο, επιστημονικά (ιατρικά) νομίζω ότι η πρόσβασης αυτή πρέπει να επικεντρωθεί, στα βιολογικά, και κυρίως τοξικολογικά ή άλλα στοιχεία, που θα μας δώσουν τη λύση, εκεί πού φθάσαμε, δηλαδή αν ο θάνατος προήλθε από δηλητηρίαση από τα αλκαλοειδή του «λευκού ελλέβορος» ή από δείγμα μολυσμένου κώνωπος (μία από τις πολλές μορφές) ή τέλος από την συνέργεια αυτών ή και άλλων φυτών-αλκαλοειδών με παρόμοια σύσταση (από απόψεως αλκαλοειδών ή παρομοίων προς αυτά βιολογικώς) δρώντα συστατικά, σε συνδυασμό βέβαια με το περιβάλλον ως πχ το ελώδες περιβάλλον γύρω από τη Βαβυλωνία, στο οποίο περιφέρονταν επί μίαν εβδομάδα. Τα κύρια συμπτώματα της εμφάνισης της ελονοσίας είναι το τρίπτυχο έντονο ρίγος, υψηλός πυρετός και ακατάσχετοι ιδρώτες, οι οποίοι δεν αντιμετωπίζονται εύκολα ακόμη και την σημερινή εποχή.

Ο δρ Schep δεν δίνει καμία εξήγηση για την εμφάνιση των χαρακτηριστικών συμπτωμάτων που χαρακτήριζαν την κατάσταση του ασθενούς χωρίς προς τούτο, να δοθεί καμία εξήγηση ή άλλες λεπτομέρειες ως πχ ποιοι τον συνόδευαν, γιατί δεν εισέρχονταν στη Βαβυλώνα, και κυρίως γιατί δεν δίδονταν σε αυτόν αντίδοτα της υποτιθέμενης δηλητηρίασης ή άλλη ασθένειας ή εμπλοκής στην κύρια νόσο δεδομένου ότι την εποχή εκείνη χρησιμοποιούνταν διάφορα φυτικά ή άλλα εκχυλίσματα σε μια υποπτευομένη χολαγγιείτηδα, οξεία παγκρεατίδα, πονοκέφαλο, έλκος του στομάχου ή άλλες ασθένειες από το βέρατρο ή άλλα συστατικά. Το «βέρατρον το λευκό» είναι είδος πού φύεται σε πολλά, αν όχι, σε όλα τα μέρη της Ελλάδος.

Τα κύρια δραστικά συστατικά του βρίσκονται στο ρίζωμα των φυτών του γένους βέταρτον και από τα οποία το σπουδαιότερον είναι η πρωτοβερατρίνη (λευκή σκόνη) η οποία κατά την εισπνοή της προκαλεί ισχυρόν πταρμόν. Τα αλκαλοειδή του βεράτρου αυξάνουν την συχνότητα της διέγερσης των αισθητικών ινών του πνευμονογαστρικού νεύρου. Μπορεί επίσης, να ασκούν άμεση ενέργεια στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Κατά την νεκροτομή το μόνο εύρημα που παρατηρείται είναι η γαστρεντερίτης. Επειδή ο δρ Schep πιθανολογεί, αν όχι υποπτεύεται, ως το κύριο αίτιο του θανάτου του Παμμέγιστου των Ελλήνων την δηλητηρίαση από την βερατρίνη, θα κάνουμε μια ποσοτική αποτίμηση αυτού. Για μεν τα άλογα χρειάζονται 0,03-0,06 χιλ/βάρους βερατρίνης, για τα βοοειδή 1 χιλ/βάρους γεγονότα που μας καθορίζουν ότι για να σκοτώσεις ένα άλογο, μέσου βάρους (600-800 κιλά) χρειάζεσαι ένα περίπου γραμμάριο βεράτρου, ενώ για τα βοοειδή 2 γραμμάρια. Αν δε τα ριζώματα (υγρά ή αποξηραμένα) έχουν συγκέντρωση 0, 1% θα χρειασθούμε 1 κιλό για το άλογο και 2 για τα βοοειδή.

Επομένως η ποσότητα ριζώματος που θα χρειασθούμε για το θάνατο ενός ζώου, θα κυμαίνεται μεταξύ ενός και δυο γραμμαρίων. Στην περίπτωση όμως αυτή θα υπολογίσουμε ότι το ζώο διατρέφεται αποκλειστικά με ριζώματα λευκού, ενώ αν αυτά αποτελούν το 1/10 της ολικής τροφής, θα πρέπει να δώσουμε δεκαπλάσια ποσότητα ριζώματος βεράτρου απορρίπτουν την δηλητηρίαση. Αυτό συμπεραίνεται όχι μόνο από την ανυπαρξία συγκεκριμένου δηλητηρίου, το οποίο να προσετέθη στο κρασί άλλο ποτό χωρίς να έχουμε όμως καμία μαρτυρία. Αναμφισβήτητα η εμφάνισης του ρίγους που τον ακολούθησε υψηλός πυρετός και ακατάσχετοι ιδρώτες., μας οδηγούν στην ελονοσία, μόνη της ή με συνέργεια φυτικών εκχυλισμάτων με αλκοόλη.

Αν υπήρχε δηλητηρίασης, από κάποιο συγκεκριμένο αίτιο, τα συμπτώματα θα εμφανίζονταν συνήθως γρήγορα μι διάφορες άλλες εκδηλώσεις (έμετοι διάρροια, κεφαλαλγία, κωλικοί κοιλίας, σπασμοί κτλ), ενώ μερικά από αυτά, τα οποία ενεμφανίσθησαν καθυστερημένα άνετα συγχέονταν με τις συμπερασματούσες άλλες εκδηλώσεις οι οποίες δεν περιγράφονται σαφώς. Απεναντίας μόνο το τρίπτυχο της ελονοσίας (ρίγος, πυρετός και ιδρώτες) καταμαρτυρείται από όλους σχεδόν τους ιστορικούς ως και τους παρευρεθέντες οι οποίοι πιθανόν να ήσαν πάνω από χίλια άτομα (άνδρες και γυναίκες) κουνώντας τα χέρια του, αλλά, δυστυχώς ξαπλωμένος, όπως ήταν χαιρετούσε τους δικούς του χωρίς να μπορεί να τους μιλήσει. Τέλος η ζωή του πέρασε στην αιωνιότητα.

Με τιμή και εκτίμηση

Αναστάσιος Β. Κοβάτσης

δρ. χημικός-βιοχημικός και δρ. ιατρός υγειονολόγος-τοξικολογίας, καθηγητής πανεπιστημίων ΑΠΘ, Γάνδης, Βελγίου, Τριπόλεως Λιβύης και Νίχον Τόκυο Ιαπωνίας

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 30 Οκτωβρίου 2014, αρ. φύλλου 762