Λόγος & Αντίλογος

Καθαρεύουσα; Τι είναι αυτή;

Ο Τ. Θεοδωρόπουλος σε άρθρο του: "Ανρός πεσούσης πάσα γη χωματερή" (Καθημερινή 7/6/2015) τονίζει τις υπερβολές και τις αδυναμίες του δημοτικισμού και γι αυτό προτείνει την διδασκαλία της καθαρεύουσας (της καθαρευούσης) στα σχολεία. Ο τίτλος του άρθρου είναι παράφραση φράσεως λεχθείσης στην Βουλή των Ελλήνων από βουλευτή, μάλιστα ιατρό: "Ανδρός πεσούσης (!) πας ανήρ ανδρεύεται". Δεν άντεξε ο αρθρογράφος και δεν συγχωρεί τόση γλωσσικήν αμάθεια σε βουλευτή - ιατρό. Ποια είναι η προσωπική μου άποψη;
Το ζήτημα έχει λυθεί με νόμο: προφορική και γραπτή γλώσσα του κράτους η δημοτική. Κομίζω "γλαύκας εις Αθήνας", αν θυμίσω ότι η καθαρεύουσα είναι βεβαίως μορφή γλώσσας πλαστή. Καθαρεύουσα, "καθαρεύει τον λόγον". Στην σύνταξη και στην γραμματική ακολουθεί κατά ένα ποσοστό (;) την Αρχαία ελληνική. Πλαστή βεβαίως γλώσσα, αλλά εκφραστική και ως γραφομένη ακριβής και ανυπέρβλητη. Συμφωνώ με την πρόταση να γίνεται η διδασκαλία της στα σχολεία, με την επισήμανση: διδασκαλία συστηματική, σε συνδυασμό με την διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών. Σπεύδω να προλάβω την ένσταση: Μα στα αναγνωστικά υπάρχουν και κείμενα της καθαρευούσης. Αφήνω που είναι λίγα, έτσι, ενδεικτικά, αλλά αμφιβάλλω αν συνάδελφοι "εν όπλοις" νέοι καθηγητές "τολμούν" να τα διδάξουν... Δεν στρέφομαι καθόλου εναντίον τους - αλίμονο! - και δεν τους κατηγορώ. Η ίδια η πολιτεία δια νόμου τους είπε: Ξεχάστε την καθαρεύουσα στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Εν προκειμένω θα αναφέρω την προσωπική μου εμπειρία και άποψη.

Ως μαθητής Γυμνασίου, επηρεασμένος από την "επίσημον" γλώσσα του κράτους και από τα καθαρευουσιάνικα κείμενα, δεν καταδεχόμουν να γράψω το αναφορικό που στη θέση του ο οποίος ή όστις. Στην Φιλοσοφική Σχολή Α.Π.Θ. όλοι οι καθηγηταί, με κορυφαίο τον αείμνηστο Ιωάννη Κακριδή - ποτέ δεν υπέγραφε Γιάνης - ήταν δημοτικιστές - νεωτεριστές, πλην δυο - τριών: Στίλπνωνος Κυριακίδη, Γέρου και Ι. Μ. Λασκάρεως. Οπότε, υποχρεώθηκα να ... προσγειωθώ στην δημοτική. Θέλω να τονίσω - χωρίς ίχνος αλαζονείας - περιαυτολογίας - ότι πολύ εύκολα μεταπήδησα στην υποχρεωτική δημοτική, επειδή από τα γυμνασιακά χρόνια είχα καλή κατάρτιση στην καθαρεύουσα(ν). Μια άλλη εμπειρία μου ως καθηγητού. Από την Δ' τάξη Γυμνασίου έπρεπε τότε οι μαθητές να μυώνται και να εξοικειώνονται στην καθαρεύουσα. Χωρίς να έχω και πλούσια βοηθήματα έδωσα στους μαθητάς γενικούς κανόνες της καθαρευούσης. Θυμούμαι ότι τα αποτελέσματα ήσαν ενθαρρυντικά.

Τα μαργαριτάρια βεβαίως δεν έλειπαν, μήπως όμως σήμερα λείπουν; Το λέω γιατί θέλω να υπενθυμίσω ότι οι μαθηταί βοηθούνταν πολύ από την συστηματική διδασκαλία της Γραμματικής και των Αρχαίων ελληνικών κειμένων. Με αυτό δεν υποστηρίζω ότι προστάδιον καλού χειρισμού της δημοτικής είναι η καθαρεύουσα. Απλώς, η συστηματική διδασκαλία της είναι σημαντική συμβολή στην σωστή χρήση της δημοτικής. Και κάτι ακόμα: Ασφαλώς το μάθημα "Η Γλώσσα" στα δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια είναι χρη-σι-μό-τα-το! Εξαρτάται εν πολλοίς από το φιλότιμο, τον ζήλο και την κατάρτιση του δασκάλου, για να γίνει επωφελής εκμετάλλευση του μαθήματος αυτού. Να τονίσω και κάτι απαράδεκτο (συμβαίνει να έχω γνώση του φαινομένου). Διανέμεται στους μαθητάς η γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής (Αχ. Τζαρτζάνου ή Οικονόμου;). Ρωτήσατέ τους αν ξέρουν ότι έχουν εγχειρίδιο Γραμματικής! Απλούστατα, ουδ' άπαξ παραπέμπουν οι δάσκαλοι στις σελίδες της!

Έληξε το σχολικό έτος και οι απόφοιτοι του Γυμνασίου ούτε υποψιασμένοι δεν είναι για θεμελιώδη κεφάλαια της Γραμματικής (κάποιες κατηγορίες ρημάτων, επιθέτων, κλπ.). Παρέστη η Υπουργός, εξέστη τα Σύμπαντα, τη αρωγή του ιατρού, εσμός μελισσών, μη υπάρχοντος κωλύματος, κλπ για την πλειονότητα των παιδιών μας είναι περσικά ή ... αραμαϊκά. Τι σχολιάζω τώρα; Είναι γνωστές οι θέσεις και ο πολιτικός φανατισμός ουκ ολίγων (εννοώ και πανεπιστημιακών) και ο σκοπός των για εξοβελισμό από τα σχολεία παντελώς της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών. Ας είναι αυτό προνόμιο μόνο των Άγγλων, Ισπανών και των κοντόφραγκων άλλων Ευρωπαίων. Αν αφαιρέσετε λέξεις - όρους - της καθαρεύουσας από την δημοτική, επίτασις, δομή, ένστασις, μέμφομαι, κρουνηδόν, ομοθυμαδόν, άπαξ δια παντός, ζηλοτύπως, κλπ, τι θα μείνει; Το πάω στράτα, φέρνω φαί, γούρνα και γκιζιρνώ; Καμιά περιφρόνηση και στις δυο μορφές της γλώσσας μας. Η μια θεραπαινίδα της άλλης. Πλαστή μεν η καθαρεύουσα, αλλά αναπόσπαστη από τον πνευματικό και δη από τον επιστημονικό ειδικότερα και λογοτεχνικό βίο, καθώς από την δημοσιογραφία και τον εκκλησιαστικό λόγο.

Ο Γλωσσαμύντωρ

Λάζαρος Γ. Νικηφορίδης

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 25 Ιουνίου 2015, αρ. φύλλου 794