ΟΔΟΣ 4.4.2024 | 1219 |
Με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης (21 Μαρτίου) η Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, επισκέφθηκε την οικία του ποιητή Γιώργου Σεφέρη, συνομιλώντας με μία πλειάδα ποιητών, ανδρών και γυναικών, νέων και μεγαλύτερων σε ηλικία.
Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως η συμβολική αυτή πρωτοβουλία της Προέδρου της Δημοκρατίας καταδεικνύει δύο πράγματα. Αφενός μεν την αγάπη της για την ποίηση αυτή καθαυτή, και, αφετέρου δε, την αγάπη της για την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, για τον οποίο η Δέσποινα Δούκα έχει συγγράψει μία πρωτότυπη διδακτορική διατριβή, εστιάζοντας στο γεγονός πως εκτός από ικανός ποιητής (δηλαδή, χρήστης της γλώσσας), υπήρξε και δεινός επιστολογράφος [1]. Συν τοις άλλοις, ο Γιώργος Σεφέρης ως διπλωμάτης μπορούσε και απέκρυπτε τα συναισθήματα του, ενώ ως ποιητής προέβαινε σε σχολιασμούς αξιοποιώντας συχνά το ιστορικό (το αρχαίο) παρελθόν, στο εγκάρσιο σημείο όπου αυτό υπήρξε σταθερό πεδίο έμπνευσης για τον ίδιο.
Επιστρέφοντας στα της Προέδρου της Δημοκρατίας και της πρωτοβουλίας της, θα τονίσουμε πως δεν έχουμε κατά νου κάποιον προκάτοχο της στο αξίωμα του Προέδρου, που να είχε επιχειρήσει κάτι παρόμοιο στο παρελθόν. Οι περισσότεροι εκ των παλαιότερων Προέδρων (αυτό αφορά και άλλους πολιτικούς), περιορίζονταν να διαβάζουν αποσπάσματα από ποιητικές συλλογές γνωστών Ελλήνων ποιητών [2], κατά την διάρκεια διαφόρων εκδηλώσεων (όχι πάντως την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης), να συμπεριλαμβάνουν ποιητικές ρήσεις σε ομιλίες του ενώπιον συγκεκριμένου ακροατηρίου [3], και, να χρησιμοποιούν και πάλι ποιητικές ρήσεις, ενόσω συζητούν με βουλευτές και υπουργούς.
Υπό αυτή την άποψη, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου πρωτοτυπεί, θέτοντας εκ νέου την «διαδικασία της ανάγνωσης» [4], για να παραφράσουμε ελαφριά τον Μουλλά, σε πρώτο πλάνο. Και πιο συγκεκριμένα, την ανάγνωση ποίησης, τιμώντας με αυτόν τον τρόπο (επίσκεψη στο σπίτι του Σεφέρη [5] και συζήτηση με άτομα που γράφουν ποίηση), όλους όσοι συνέβαλλαν καθοριστικά προκειμένου η ποίηση να καταστεί αναγνωρίσιμη μορφή λόγου. Προκειμένου να συνδεθεί με σημαντικές στιγμές της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, βρίσκοντας μία θέση στις βιβλιοθήκες πολλών πολιτών.
Υπό αυτό το πρίσμα, η πρωτοβουλία της φανερώνει πολλά για τον τρόπο με τον οποίο ασκεί τα καθήκοντα της Προέδρου, και, πέραν αυτού, για την σημασία που αποδίδει στην ποίηση ή στον ποιητικό λόγο, ως ‘μέσου’ που μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τον ‘Άλλο’ [6], κατά την θεώρηση του Γάλλου φιλοσόφου Εμμανουέλ Λεβινάς.
Έτσι λοιπόν, ‘ανοίγεται’ στους ‘Άλλους’ και εν προκειμένω στους ποιητές, συζητώντας μαζί του και περί Σεφερικής ποίησης (άλλωστε, δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, εφόσον συναντήθηκαν στο σπίτι του ποιητή), και περί ποιητικής τέχνης ευρύτερα. Τι μας θυμίζει η Πρόεδρος της Δημοκρατίας;
Πως η ανάγνωση ήσαν και παραμένει πρωτίστως μία αυστηρά προσωπική υπόθεση, με την ίδια να αλληλεπιδρά με τους ποιητές με τον τρόπο που αυτοί επιθυμούν: Με ποίηση που αφήνει χώρο στο ‘παράδοξο’ και στο αντι-συμβατικό.
Πλην της Προέδρου, λίγοι Έλληνες πολιτικοί έσπευσαν να αναφερθούν στην ποίηση την ημέρα του εορτασμού της. Η πρωτοβουλία της Προέδρου προστίθεται στις πολλές άλλες δημόσιες και ιδιωτικές (ανάγνωση ποιημάτων) που έλαβαν χώρα στις 21 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. Αυτή την ημέρα, τα πρωτεία τα έχει η ανάγνωση ποιημάτων και όχι η ανάλυση τους.
Η Κατερίνα Σακελλαροπούλου βέβαια δεν περιορίστηκε σε αυτό. Η επίσκεψη της στην οικία Σεφέρη αποστέλλει και ένα μήνυμα προς τα άτομα νεότερων ηλικιών: ‘Διαβάστε ποίηση, ελληνική και ξένη’.
* * *
1. Βλέπε σχετικά, Δούκα, Δέσποινα., ‘Συμβολή στη μελέτη της νεοελληνικής επιστολογραφίας: ο επιστολογράφος Σεφέρης: η αλληλογραφία του με τον Ευάγγελο Λουίζο,’ Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2011, Διαθέσιμη στο: Συμβολή στη μελέτη της νεοελληνικής επιστολογραφίας: ο επιστολογράφος Σεφέρης: η αλληλογραφία του με τον Ευάγγελο Λουίζο (www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/38603). Θεωρητικώ τω τρόπω, θα μπορούσαμε να επισημάνουμε πως οι Σεφερικές ‘Μέρες’ φέρουν μορφή παράλληλων επιστολών που απευθύνονται τόσο στον ‘άγνωστο’ (στον πάντα ‘άγνωστο’) αναγνώστη, όσο και στη σύζυγο του ποιητή. Ο σχεδόν πάντα στρωτός λόγος, ‘διακόπτεται’ από ποιήματα που έχουν συνήθως ιστορικό περιεχόμενο. Θα ήσαν παράλειψη να μην αναφέρουμε πως έχουν γραφεί πολλές διδακτορικές διατριβές οι οποίες φωτίζουν διαφορετικές όψεις του πολύπλευρου Σεφερικού έργου. Αντί όμως να παραπέμψουμε τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη σε κάποιες εξ αυτών, θα επιλέξουμε να τον παραπέμψουμε απευθείας στην ‘πηγή’: Ήτοι, σε έναν τόμο των Σεφερικών ‘Μερών,’ σε πρόλογο και επιμέλεια της Κατερίνας Κρίκου-Davis. Βλέπε και, Σεφέρης, Γιώργος., ‘Μέρες (Ένατος Τόμος). 1964-1971’,Πρόλογος-Επιμέλεια: Κρίκου-Davis, Δέσποινα, Εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα, 2019.
2. Συνηθέστερα του Οδυσσέα Ελύτη, του Γιώργου Σεφέρη, του Γιάννη Ρίτσου, ο οποίος κατέστη ‘εθνικός’ ποιητής, υπό την έννοια της ευρείας αποδοχής, την περίοδο της Μεταπολίτευσης. Και εν είδει υποθέσεως εργασίας, θα υποστηρίξουμε πως το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος, κόμμα με το οποίο συνδέθηκε ο ποιητής με καταγωγή από την Μονεμβασιά, αποδέχθηκε κάτι τέτοιο, θεωρώντας ως ‘ευκαιρία’ και για το ίδιο, ώστε ο λόγος του να φθάσει σε ευρύτερα ακροατήρια που ειδάλλως δεν θα μπορούσε εύκολα να προσεγγίσει. Το ΚΚΕ, δρώντας ως «λαθρεπιβάτης» (free-rider), για να παραπέμψουμε στην ανάλυση του Olson, έσπευσε να αξιοποιήσει την φήμη του ποιητή εν καιρώ Μεταπολίτευσης κυρίως, την στιγμή όπου ο ίδιος, την ίδια χρονική περίοδο, αυτολογοκρίθηκε πολύ πιο έντονα συγκριτικά με το παρελθόν, προκειμένου να μην γράψει κάτι που θα ενοχλήσει ‘σφόδρα’ την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος. Κάτι τέτοιο δεν συνέβαινε στο παρελθόν και δεν θα μπορούσε να συμβεί, ακριβώς διότι το ΚΚΕ ήσαν απαγορευμένο και δεν θα μπορούσε να αντιδράσει σε ένα ποίημα που κινούνταν εμφανώς ‘εκτός γραμμής’. Βλέπε σχετικά, Olson, M., ‘he logic of collective action: Public Goods and the Theory of Groups, Cambridge, Mass, Harvard University Press, 1965. O κομματικός «λαθρεπιβάτης» ωφελήθηκε σε σημαντικό βαθμό, εν αντιθέσει με τον ποιητή, ο οποίος δεν μας παρέδωσε πολλά άξια λόγου και αναφοράς ποιήματα την δεκαετία του 1980. Εξαίρεση συνιστά η ακροτελεύτια ποιητική του συλλογή ‘Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα’, εκεί όπου ο ποιητής, απαλλαγμένος πλήρως από ‘βάρη’ και από επιθυμίες, σκιαγραφεί, με την ηρεμία του ανθρώπου που ‘έζησε τα πάντα σχεδόν’, το επερχόμενο τέλος του. Βλέπε και, Ρίτσος, Γιάννης., ‘Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα’, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 2009. Χρήζει θεωρητικής επισήμανσης το γεγονός πως οι ποιητές Τάσος Λειβαδίτης και Κώστας Βάρναλης είναι το ίδιο δημοφιλείς με τον Γιάννη Ρίτσο στην βάση του κόμματος. Παρά το γεγονός πως οι εκάστοτε ηγεσίες κλείνουν προς την πλευρά του Κώστα Βάρναλη, προσλαμβάνοντας τον (με ποια κριτήρια;) ως τον πρώτο ‘λαϊκό’ ποιητή.
3. Σε αυτή την περίπτωση το ακροατήριο αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από επίσημους. Σπάνια ένας Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα χρησιμοποιήσει ποιητικές ρήσεις προς επίρρωσιν των λεγομένων του, κατά την διάρκεια ομιλιών που απευθύνονται σε πολίτες.
4. Αναφέρεται στο: Δούκα, Δέσποινα., ‘Συμβολή στη μελέτη της νεοελληνικής επιστολογραφίας: ο επιστολογράφος Σεφέρης: η αλληλογραφία του με τον Ευάγγελο Λουίζο... ό.π.
5. Λαμβάνοντας υπόψιν τις αναγνωστικές προτιμήσεις ή επιλογές της Προέδρου της Δημοκρατίας, θα ισχυρισθούμε τα εξής: Πρώτον, η Κατερίνα Σακελλαροπούλου εμπίπτει στην κατηγορία των ‘ενημερωμένων’ αναγνωστών (σαφώς, δεν διαβάζει μόνο ποίηση), φροντίζοντας να μάθει εκ των προτέρων για τις νέες εκδόσεις που κυκλοφορούν, πρώτα και κύρια στο δικό της επιστημονικό πεδίο που είναι η νομική επιστήμη. Δεύτερον, εφαρμόζει την ρήση ενός θεωρητικού της αναγνωστικής διαδικασίας όπως ο Ιser, κατά τον οποίο μεγάλη σημασία αποκτά όχι το «ποιο είναι το νόημα του κειμένου, αλλά ποια η επίδραση του στον αναγνώστη». Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας λοιπόν, με αναρτήσεις και με άρθρα της, με σχόλια της, αφήνει να διαφανεί το ποια ήσαν η επίδραση που άσκησε στην ίδια ένα βιβλίο που διάβασε. Για παράδειγμα, το αυτοβιογραφικό βιβλίο της πρώην μέλους του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών Ρουθ Μπέιντερ Γκίνσμπεργκ, με τίτλο ‘Με τα Δικά μου Λόγια’. Η ίδια μάλιστα έχει γράψει και τον πρόλογο στην ελληνική έκδοση του συγκεκριμένου πονήματος. Τρίτον, ανήκει στην κατηγορία των ‘απαιτητικών’ αναγνωστών, επιλέγοντας αυστηρά τίτλους που ανταποκρίνονται στα ‘θέλω της’: Δηλαδή, διαθέτουν υψηλή ποιοτική στάθμη. Τέταρτον, έχει ποικιλία στις αναγνωστικές της επιλογές, διαβάζοντας από ποίηση και λογοτεχνία μέχρι πολιτικά δοκίμια. Βλέπε σχετικά, Iser, Wolfgang., ‘The act of reading: Α theory of aesthetic response,’ London & Henley, Routledge & Kegan, 1978. Εκτιμούμε πως η Πρόεδρος της Δημοκρατίας ενστερνίζεται απόλυτα την ακόλουθη ρήση της δικαστού Γκίνσμπεργκ: «Το διάβασμα διαμόρφωσε τα όνειρά μου και το περισσότερο διάβασμα με βοήθησε να κάνω τα όνειρά μου πραγματικότητα». Για την Κατερίνα Σακελλαροπούλου, η ανάγνωση συνιστά ‘εργαλείο’ αντιμετώπισης του μίσους, του φθόνου, της μνησικακίας και της χαιρεκακίας.
6. Αναφέρεται στο: Πελλισόν, Κορίν., ‘Για να κατανοήσουμε τον Λεβινάς’, Μετάφραση: Φαράκλας, Γιώργος, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2022. Η έννοια της ευθύνης για την οποία πολύ συχνά έκανε λόγο ο Εβραϊκής καταγωγής φιλόσοφος, θα ήσαν δύσκολο να αφήσει ανεπηρέαστη την Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Και κύρια ευθύνη της είναι να παραμένει ψύχραιμη και να ‘δείχνει τον δρόμο’ την στιγμή όπου διάφοροι πολιτικοί φωνασκούν και δημαγωγούν, αποφεύγοντας να της δώσουν σημασία. Μία από τις παρανοήσεις της Μεταπολιτευτικής περιόδου την οποία προκάλεσε και η έντονη κομματική πόλωση, ήσαν και η προσπάθεια να συνδεθεί ο Οδυσσέας Ελύτης με κάποιο πολιτικό κόμμα και ειδικότερα με την ‘Πολιτική Άνοιξη’ του Αντώνη Σαμαρά. Επίσης, ο Οδυσσέας Ελύτης, λόγω κυρίως ποιητικών συλλογών όπως το ‘Άξιον Εστί,’ υπήρξε η πρώτη επιλογή για όλους όσοι επεδίωκαν να ‘κατασκευάσουν’ ένα αντίπαλο δέος στον κομμουνιστή ποιητή Γιάννη Ρίτσο, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα και το συνολικό έργο του να παραβλέπεται, και να ερμηνεύεται μέσα από ένα στενό πολιτικοϊδεολογικό πρίσμα. Τι λογίζεται ως παράδοξο και δη ως ‘Μεταπολιτευτικό παράδοξο; Η αδυναμία του Ανδρεοπαπανδρεϊκού Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος να συνδεθεί με το έργο ενός ποιητή ή αλλιώς, να το οικειοποιηθεί κάνοντας το ‘δικό του.’ Που μπορεί να οφείλεται μία τέτοια εξέλιξη; Πρώτον, στην εμφανή προτίμηση, ιδίως τα χρόνια της πολιτικής του κυριαρχίας, στην μουσική έναντι του λόγου, και, δευτερευόντως, στα συνθήματα και σε απλοϊκούς στίχους έναντι της ποίησης. Δεύτερον, στην έλλειψη εξοικείωσης πολλών υποστηρικτών του με τον χώρο της ποίησης. Τρίτον, στην επιλογή της ‘υπερ-πολιτικοποίησης’ των πάντων, ακόμη και του πολιτισμού, πολιτική που ακολούθησε το Ανδρεοπαπανδρεϊκό ΠαΣοΚ περίπου έως το 1986. Μία τέτοια επιλογή-πολιτική, δεν άφηνε χώρο στην ποίηση, η οποία παρέμεινε μακριά από τα ενδιαφέροντα στελεχών και ψηφοφόρων του ΠαΣοΚ. Τέταρτον, στον δισταγμό αρκετών ποιητών στο να το προσεγγίσουν. Βλέπε σχετικά, Ελύτης, Οδυσσέας., ‘Το Άξιον Εστί,’ Εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα, 2011. Σε ποιητικές συλλογές όπως το ‘Έξη και μια τύψεις για τον ουρανό’, ο Ελυτικός ποιητικός λόγος καθίσταται περισσότερο λυρικός ή ακόμη, και ελεγειακός. Ελύτης, Οδυσσέας., ‘Έξη και μια τύψεις για τον ουρανό,’ Εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα, 1994. Σε ποια ποιητική συλλογή ο ποιητικός λόγος καθίσταται αρκούντως ερωτικός; Σε πολλές και όχι σε μία συγκεκριμένη (‘Τα Ρω του Έρωτα’).
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 4 Απριλίου 2024, αρ. φύλλου 1219.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.