Κάποτε στην Καστοριά

Τα κοινωνικοπολιτικά συμπεράσματα μια πολιτισμικής καταστροφής

Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι ο πολίτης ανήκει στην κοινωνία όχι στον εαυτό του. Με την ίδια λογική και η πολιτιστική κληρονομιά ανήκει πρώτα στην κοινωνία ή την πόλη και μετά στον ιδιοκτήτη της. Όταν χάνεται ένα αρχοντικό δεν ζημιώνεται μόνο ο ιδιοκτήτης αλλά όλη η κοινωνία και ολόκληρη η πόλη. Όλοι είμαστε ένα μέρος του όλου και δίχως το όλον δεν θα είχαμε την ίδια αξία και δυνατότητα δίχως αυτό. Αν τα αρχοντικά νομίζουμε ότι ανήκουν μόνο στους ιδιοκτήτες και όχι στο κοινωνικό σύνολο την πόλη ή τον δήμο, τότε κάνουμε λάθος προσέγγιση.
Οι ιδιοκτήτες μπορούν να εκμεταλλεύονται και να αξιοποιούν την περιουσία τους αλλά η κοινωνία και η πολιτεία πρέπει να συμβάλει, να βοηθά και να βάζει κανόνες και προϋποθέσεις στην αξιοποίηση των πολιτισμικών αυτών κτισμάτων. Διότι η πολιτεία και οι φορείς εξουσίας και ευθύνης δεν θα πρέπει να διυλίζουν τον κώνωπα και να καταπίνουνε την κάμηλο κατά το δοκούν, αλλά εκεί που πρέπει.
Είναι αλήθεια ότι η αξία μιας ύπαρξης εκτιμάται ή αποτιμάται δυστυχώς όταν χάνεται. Όταν δε αυτή η απώλεια αφορά την πολιτισμική κληρονομία που έχει πολλαπλή αξία τότε τα πράγματα είναι ακόμη ποιο δυσάρεστα για την κοινωνία μας. Η Καστοριά έχει χάσει πάρα πολλά κλασικά νεοκλασικά και άλλα κινητά και ακίνητα υπάρχοντα της πολιτισμικής και πολιτιστικής της κληρονομιάς. Οι λόγοι είναι πολλοί και διάφοροι, η αξία ανυπολόγιστη, διότι κάποια υπάρχοντα στη ζωή δεν μπορούν να εκφραστούν με αριθμητικές ή χρηματικές αξίες.
Αν ρωτήσει κανείς όσους έτυχε να βρεθούν στο σημείο εκείνο κατά την ώρα της καταστροφής, όλοι τους ανεξαιρέτως θα έχουν να προσάψουν ευθύνη στον κρατικό μηχανισμό ο οποίος δεν λειτούργησε, καθότι δεν είναι έτοιμος ή κατάλληλα εκπαιδευμένος για τέτοιου είδους ενέργειες. Φυσικά θα μπορούσε να πει κανείς ότι μια πυρκαγιά σε ένα διατηρητέο κτίσμα είναι κάτι το ιδιαίτερο και όχι σύνηθες, αλλά αυτό δεν είναι καμία δικαιολογία αφού η Πυροσβεστική υπηρεσία έχει όλη την ευχέρεια του χρόνου να εκπαιδευτεί και να ασκηθεί για τέτοιου είδους ειδικές περιπτώσεις.
Αν θελήσει να δει κανείς σε βάθος ή με το μικροσκόπιο το σύμπτωμα αυτό της κοινωνίας μας, θα βγάλει ακόμη μια φορά το συμπέρασμα που έχει σχέση με την παροιμία που λέει ότι «το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι». Δεν φταίει πρώτα ο απλός πυροσβέστης ή απλός κρατικός λειτουργός ή υπάλληλος. Φταίνε οι υπεύθυνοι οι αρμόδιοι οι κεφαλές, που δεν εφαρμόζουν τους κανόνες δεν υπάρχουν κυρώσεις και κυρίως δεν υπάρχει δυνατότητα αξιολόγησης από την κοινωνία.

Εάν η πολιτεία ή κοινωνία που πληρώνει από τους φόρους της τους μισθούς των κρατικών υπαλλήλων είχε την υποχρέωση να κάνει ένα ‘‘γκάλοπ’’, σε όλους όσους παρευρέθηκαν στο σημείο της πυρκαγιάς, δίνοντας την δυνατότητα στους ερωτώμενους να αξιολογήσουν το αποτέλεσμα, σίγουρα η βαθμολογία που θα έπαιρναν θα ήταν κάτω του μετρίου. Αν πάλι αυτή η αξιολόγηση είχε ως επίπτωση την στέρηση του μισθού πρωτίστως των προϊσταμένων και μετά των υφισταμένων, τότε οι συμπαθέστατοι κατά τα άλλα συμπολίτες μας πυροσβέστες, θα έπαιρναν ακόμη ποιο σοβαρά τον ρόλο τους, ακόμη και κατά την διάρκεια των ασκήσεων. Διότι όπως λέγεται ότι και κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης ή των ασκήσεων που κάνουν, επικρατεί χαλαρότητα, ωχαδερφισμός με εκφράσεις που δεν μας τιμούν. Και πάλι επαναλαμβάνουμε ότι την μεγαλύτερη ευθύνη στις περιπτώσεις αυτές την έχουν οι επικεφαλείς και κυρίως η πολιτική εξουσία.
Εμείς πιστεύουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία, τόσο των πυροσβεστών όπως και κάθε δημόσιου λειτουργού υπαλλήλου, όχι μόνο μπορούν και θέλουν να κάνουν σωστά την δουλειά τους, αλλά να είναι και αποτελεσματικοί. Όταν όμως ζεις σε μια κοινωνία που δεν αξιολογεί δεν επιβάλει κυρώσεις και κυρίως δεν επικρατεί η αξιοκρατία, επόμενο είναι ο κάθε ένας πολίτης από εμάς να είναι χαλαρός και να λέει δεν βαριέσαι, (εγώ θα βγάλω το φίδι από την τρύπα;) και όλα τα συναφή που έκαναν την κοινωνία να φθάσει στα πρόθυρα όχι μόνο της οικονομικής χρεοκοπίας αλλά σιγά-σιγά και της εδαφικής. Τουλάχιστον αυτή η εμπειρία που είχαν οι πυροσβέστες και χαρακτηρίσθηκε από πολλούς ως μια άσκηση εκπαίδευσης, ας γίνει μάθημα σε όλους μας ώστε το αρχοντικό αυτό στο Ντολτσό που καταστράφηκε, να γίνει αφορμή για μια διαφορετική αντιμετώπιση πολλών πραγμάτων όσο αφορά την πολιτισμική μας κληρονομία.

***

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ λοιπόν το τελευταίο αυτό γεγονός της καταστροφικής πυρκαγιάς ενός ακόμη αρχοντικού, θέλοντας να διατηρήσουμε την ιστορική μνήμη, θα αναφερθούμε περιληπτικά στην ταυτότητα και την ιστορία αυτού του κτίσματος, που βρίσκεται σε μια ιστορική περιοχή, στη γειτονιά του αρχοντικού Παπάζογλου (μετέπειτα Πηχιών και τώρα μουσείο Μακεδονικού Αγώνα), του αρχοντικού των αδελφών Εμμανουήλ του Μπασάρα κλπ.
Το αρχοντικό αυτό χτίστηκε το 1860 από τον Θωμά Πουλιόπουλο, ο οποίος ήταν γαμπρός του μέγα ευεργέτη Ζάχου Χριστόδουλου. Ο γιός του Θωμά ο Κωνσταντίνος, που γεννήθηκε το 1849 κληρονόμησε το κτίσμα αυτό, το οποίο ήταν σημείο συγκέντρωσης πολλών αφανών μακεδονομάχων του πρώιμου μακεδονικού αγώνα αφού ο Κωνσταντίνος ήταν μόνο κατά δεκατρία χρόνια νεώτερος του πρωτεργάτη του πρώιμου μακεδονικού αγώνα Αναστάσιου Πηχιών. Ο δάσκαλος Αναστάσιος παντρεύτηκε το 1867 την κόρη του Κωνσταντίνου Παπάζογλου και έτσι κληρονόμησε το αρχοντικό Παπάζογλου. Ο Κων/νος Πουλιόπουλος ως κληρονόμος της επιχείρησης του πατέρα του Θωμά στο Λονδίνο, έβαζε μέσα στις μπάλες των χορδάδων (αποκόμματα γουναρικών), που έστελνε από το Λονδίνο στην Καστοριά, αρβύλες και άλλα είδη για τους μακεδονομάχους. Δυστυχώς άλλες λεπτομέρειες δεν γνωρίζουμε για την συμβολή και την συνεργασία των δύο αυτών ανδρών καθότι οι πληροφορίες μας προέρχονται από διασταυρούμενες προφορικές πληροφορίες.
Ο Κων/νος Πουλιόπουλος κατά τον α΄ παγκόσμιο πόλεμο καταστράφηκε οικονομικά με αποτέλεσμα το 1919 να έρθει το μοιραίο και το αρχοντικό του να απειλείται από κατάσχεση από τους δανειστές. Με την βοήθεια όμως των γαμπρών και των θυγατέρων του, ικανοποιούνται οι δανειστές και έτσι παραμένει το οίκημα στην οικογένεια. Στην περίοδο του εμφυλίου βρίσκουν στο οίκημα καταφύγιο, πολλοί καταφυγόντες πρόσφυγες και αργότερα επαναπατρισθέντες και άλλοι ένοικοι που εισέρεαν από την περιφέρεια στην Καστοριά λόγω της απασχόλησης στην βιοτεχνία της γούνας.
Τελειώνοντας αυτό το μικρό αφιέρωμα θέλουμε να στείλουμε σε όλη την κοινωνία μέσου αυτού του γεγονότος ένα μήνυμα αφύπνισης, διότι με τον τρόπο που λειτουργεί και ενεργεί η πολιτεία μας, δεν θα μπορέσουμε να σβήσουμε ακόμη μεγαλύτερες ή καταστροφικότερες ‘‘πυρκαγιές’’ που μας επιφυλάσσει η ζωή. Ας ελπίσουμε ότι όλοι οι αποδέκτες να πήραν το μήνυμα και να μην επαναληφθούν τα ίδια λάθη. Διότι με την λογική της χαλαρότητας της αδιαφορίας της ‘‘μπαχαλοσύνης’’ και της ανοργανωσιάς, που διέπει του δημόσιους φορείς, είναι λογικό να απαιτούν κάποιοι την ιδιωτικοποίηση των πάντων και η κοινωνία να μην αντιδρά και να συναινεί.

Ο Στοχαστής