Η μάνα του συγγραφέα

Επιμέλεια: Σ. Ευθυμιάδου-Παπασταύρου

Να πάρουμε την ιστορία αντίστροφα, ξεκινώντας από το τέλος: στη βιογραφία του γιου γράφτηκε πως, μετά που εκείνος πληροφορήθηκε τον θάνατό της, έγραψε δύο επιστολές που της έγραψε, ενώ η ίδια ήταν ήδη νεκρή. Οι επιστολές αυτές βρέθηκαν μετά τον θάνατο του συγγραφέα μες σ’ ένα κουτί γεμάτο φωτογραφίες που απεικόνιζαν νεκρές γυναίκες, γυμνωμένες, πεταμένες μέσα σ’ έναν μακρόστενο λάκκο. Σύμφωνα με τη βιογράφο του σπουδαίου συγγραφέα Αλεξάνδρα Ποπόφ, «αυτή η φωτογραφία, τραβηγμένη από έναν ναζί αξιωματικό, ήταν ο τελευταίος σύνδεσμος του γιου με τη μητέρα του». 

Με λίγα λόγια η ιστορία της μάνας είναι η εξής: ήταν παντρεμένη με άλλον, όταν ερωτεύτηκε τον πατέρα του συγγραφέα, εγκατέλειψε τον άντρα της κρυφά και παντρεύτηκε τον έρωτά της. Ο γάμος αυτός δεν κράτησε, αλλά στο μεταξύ γεννήθηκε ο Βασίλι Γκρόσμαν (αυτός είναι ο συγγραφέας και είναι Ρωσοεβραίος). Μάνα και γιος εγκαταλείφθηκαν όταν ο γιος ήταν ακόμα βρέφος, ενώ η επαφή του με τον πατέρα του συνεχίζεται, καθώς η σχέση των γονιών του παραμένει καλή. 

Ο Γκρόσμαν μεγαλώνει με τη μητέρα του, η οποία έπασχε από δυσπλασία στον γοφό, πριν ακόμη παντρευτεί. Του διδάσκει γαλλικά, καθώς αυτή είναι η δουλειά της, και το παιδί μυείται στις δυτικές αξίες για ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες, που τις θεωρούσε ζωτικής αξίας. 

Όταν ο συγγραφέας δούλευε για τη Ρωσία του Στάλιν, με άμεσο κίνδυνο της ζωής του, έβαλε λυτούς και δεμένους για να απελευθερωθεί η γυναίκα του από τη σταλινική αστυνομία (που τον είχε βάλει στο στόχαστρο), αλλά και οι δυο γιοι της από άλλον γάμο. Όταν, όμως, θέλησε ο ίδιος να φέρει στο σπίτι τους τη γριά μάνα του, που ήταν και άτομο με ειδική αναπηρία, η γυναίκα του αντιστάθηκε κι ο σύζυγος υποχώρησε. Το γεγονός ότι η μάνα του, Εβραϊκής καταγωγής κι η ίδια, έμεινε μόνη της σε μια κατεξοχήν εβραϊκή πόλη (Μπερντίσεβ) της Ουκρανίας που μετά τη γερμανική εισβολή ξεκληρίστηκε (εξόντωσαν τους 30.000 Εβραίους κατοίκους της), χωρίς ο γιος να έχει κάνει κάτι για να τη σώσει, στοίχειωσε τον συγγραφέα στην υπόλοιπη ζωή του. Αισθανόταν ένοχος γι’ αυτό πάντα. 

Η μνήμη της μητέρας του ήταν το μεγάλο του αγκάθι, γι’ αυτό και σε ένα από τα δύο γράμματα που της έγραψε μετά τον θάνατό της λέει: 

«Έφτασα στο Μπερντίσεβ, μπήκα στο σπίτι όπου ζούσες… κατάλαβα πως δεν είσαι πια ανάμεσα στους ζωντανούς… Δεν ήξερα όμως πόσο φρικτό τέλος είχες. Το έμαθα αφού ρώτησα για τη σφαγή της 15ης Σεπτεμβρίου του 1941. Έχω προσπαθήσει δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες, φορές να φανταστώ πώς πέθανες, πώς περπάτησες ως τον θάνατό σου. Έχω προσπαθήσει να φανταστώ τον άνθρωπο που σε σκότωσε. Ήταν το τελευταίο πρόσωπο που σε είδε… Για μένα είσαι ζωντανή όπως και όταν σε είδα την τελευταία φορά, τόσο ζωντανή όπως και όταν ήμουν μικρός και μου διάβαζες δυνατά. Και ο πόνος μου είναι ακόμα ο ίδιος όπως όταν από τους γείτονές μας στην οδό Ουτσιλίτσναγια μου είπε ότι είχες χαθεί και ότι δεν είχα καμία ελπίδα πια να σε βρω ξανά ανάμεσα στους ζωντανούς». 

Ο Βασίλι Γκρόσμαν αφιέρωσε αργότερα στη μνήμη της μητέρας του το αριστούργημά του, το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα «Ζωή και πεπρωμένο».

Το μικρό αυτό κείμενο βασίστηκε εξ ολοκλήρου στο άρθρο του Ηλία Μαγκλίνη «Η ζωή και το πεπρωμένο του Γκρόσμαν», εφ. Καθημερινή, 24/1/2021. Η αλήθεια είναι πως η ζωή του συγγραφέα είναι τρομακτικά ενδιαφέρουσα, ένα μεγάλο μάθημα για όλους μας, αλλά, επειδή κι η ιστορία της μητέρας του μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση, αυτή θέλησα να παρουσιάσω. Για όποιον αναγνώστη θελήσει να γνωρίσει λίγο καλύτερα τη «θαυμαστή περίπτωση του συγγραφέα και δημοσιογράφου Βασίλι Γκρόσμαν» προτείνεται το άρθρο του Θανάση Τριαρίδη «Γυρεύοντας το όνομα του ανθρώπου», Καθημερινή, 24/1/2021. Χώρια τα έξοχα βιβλία του, φυσικά…  

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 13 Μαΐου 2021, αρ. φύλλου 1079.