Ν.Δ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ & ΔΗΜ. Δ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ: Έκκληση

Ἔκκληση γιά τόν Ἅγιο Ἐλισσαῖο τοῦ ἁγίου Νικολάου τοῦ Πλανᾶ καί τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη

Τό ἐκτενές ἄρθρο τῆς ἔγκριτης δημοσιογράφου κ. Γιώτας Συκκᾶ γιά τήν ἐπαναλειτουργία τῆς λεγόμενης «αὐλῆς τῶν θαυμάτων» στό Μοναστηράκι Ἀθηνῶν (Καθημερινή, 3.7.2021) γέμισε ἀναμφίβολα μέ χαρά ὅλους τούς φιλάρχαιους, τούς ἀθηνολάτρες καί τούς θαυμαστές τοῦ λαϊκοῦ μας πολιτισμοῦ. Μείναμε ὅμως πολλοί μέ τήν ἀπορία, γιατί δέν ὑπῆρχε καί πάλι καμμία νύξη γιά τή χρήση τοῦ περιώνυμου μεταβυζαντινοῦ ναΐσκου τοῦ Ἁγίου Ἐλισσαίου, πιθανόν μοναδικοῦ στόν ἑλληνορθόδοξο κόσμο ἀφιερωμένου στόν Προφήτη, τόν ὁποῖο ἐλάμπρυνε ἡ συνεχής λειτουργική παρουσία τοῦ ἁγίου Νικολάου τοῦ Πλανᾶ (1851 – †2.3.1932) καί πού τό ΥΠΠΟΑ βεβαιώνει ὅτι διασώθηκε καί ἡ πενιχρή οικία του ἐντός τοῦ ὅλου χώρου.

Καί βέβαια διεφημίσθη διεθνῶς ὁ πενιχρός ναΐσκος ἀπό τόν ταπεινό ψάλτη καί συνομήλικο τοῦ ἁγίου, τόν Σκιαθίτη Μεγαλέξανδρο (1851 – †3.1.1911) καί τόν ὁμοχώριο συμψάλτη του καί τριτεξάδελφο Ἀλέξανδρο Μωραϊτίδη, πού ἐκοιμήθη ὡς μεγαλόσχημος μοναχός Ἀνδρόνικος (1850 – †25.10.1929). Τόπος λοιπόν πολλαπλά τιμημένος καί ἱστορικός. Ὅσο γνωρίζουμε, ἐδῶ καί ἀρκετά χρόνια, ἐπί Ἀρχιεπισκόπου τοῦ μακαριστοῦ Χριστοδούλου, ὁ ναΐσκος ἔχει ἐπαναπεριέλθει στή δικαιοδοσία τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν, ἀφοῦ πρῶτα εἶχε ἀναστηλωθεῖ ἀπό τό Ὑπουργεῖο Πο,λιτισμοῦ. Πρίν ἀρχίσει ἡ σύγχρονή μας συστηματική ἀναστή,λωση ὅλου τοῦ οἰκοδομικοῦ τετραγώνου τῆς «αὐλῆς τῶν θαυμάτων» ἐτελοῦντο ἀκολουθίες καί παννυχίδες, συνήθως μέ πρωτοβουλία τῆς Ἑταιρείας Παπαδιαμαντικῶν Σπουδῶν καί τοῦ προέδρου της κ. Φώτη Δημητρακόπουλου, ὁμότιμου Καθηγητῆ τοῦ ΕΚΠΑ, ὡς καί ὅλων τῶν διαδόχων του, πού τίς παρακολουθοῦσε μέ κατάνυξη πλῆθος πιστῶν ἀλλά καί διερχομένων ξένων.

Ἡ μακρά περίοδος ἀποκατάστασης καί ἀναδιαμόρφωσης τοῦ χώρου ἀπό τό ΥΠΠΟΑ (Μουσεῖο Νεώτερου Ἑλληνικοῦ Πολιτισμοῦ) μοιραῖα διέκοψε καί τή λειτουργική ζωή τοῦ ναΐσκου, πού σφραγίστηκε γιά τό κοινό γιά λόγους ἀσφαλείας – ἐλπίζουμε ὅτι τά ἅγια σκεύη, οἱ εἰκόνες καί τά λοιπά ἱερά ἀντικείμενα προστατεύθηκαν ὅπως ἐπιβάλλεται. Ὡστόσο, κατά καιρούς βλέπουν τό φῶς τῆς δημοσιότητας πληροφορίες, ὅτι ὁ ναΐσκος δέν πρόκειται νά ξαναλειτουργήσει ὡς οἶκος Κυρίου ἀλλά –ἄκουσον, ἄκουσον!– ὡς ἐκθετήριο/πωλητήριο εἰδῶν λαϊκῆς τέχνης –δηλαδή χαϊμαλιῶν, φυλαχτῶν, κομπολογιῶν, ἀγαλματιδίων τσολιάδων καί τά παρόμοια;  Ἄν εἶναι δυνατόν! Τό κακό εἶναι ὅτι δέν ἔτυχε νά διαβάσουμε καμιά ἐπίσημη ἀπάντηση τοῦ ΥΠΠΟΑ πού νά διαψεύδει κάτι τόσο πρωτάκουστο καί κυρίως ἀσεβές ἀπέναντι στήν ἱερότητα καί τήν ἱστορικότητα τοῦ χώρου, πράγμα πού αὐξάνει, εὔλογα, τίς ἀνησυχίες μας.

Ἐλπίδα μας εἶναι ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Ἱερώνυμος, ἔγκριτος Ἀρχαιολόγος ὁ ἴδιος καί ἀφοσιωμένος μελετητής τῆς ξυνωρίδος τῶν δύο Ἀλεξάνδρων, γνωρίζοντας καλά τό θέμα, εἴμαστε βέβαιοι ὅτι θά ἐπέμβει ἐγκαίρως γιά τήν κανονική καί ἀπρόσκοπτη ἐπαναλειτουργία τοῦ Ι.Ν. Ἁγίου Ἐλισσαίου, καθώς μάλιστα φέτος θά συνέλθει καί τό ἀνά δεκαετία συγκαλούμενο Δ´ Διεθνές Συνέδριο γιά τόν Παπαδιαμάντη (Φθινόπωρο 2021). Ἄλλωστε τοῦ εἶναι γνωστό, ὅτι ὑπάρχουν ἄξιοι λευίτες, πού διακαῶς ἐπιθυμοῦν νά συνεχίσουν νά λειτουργοῦν στόν τόπο ἑνός συγχρόνου Ἁγίου τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ μοναδικοῦ ἁγίου τῶν Ἑλληνικῶν Γραμμάτων! Εἴθε!

* * *

Στην οδό Άρεως 14, κοντά στο Μοναστηράκι και απέναντι από τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού βρίσκεται ο μικρός ναός του Αγίου Ελισσαίου, που έχει συνδεθεί με σημαντικές προσωπικότητες από τον χώρο των ελληνικών γραμμάτων.

Το εκκλησάκι, όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών,  οικοδομήθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στα μέσα του 17ου αιώνα. Ανήκε στην αθηναϊκή οικογένεια Χωματιανού-Λογοθέτη και βρισκόταν μέσα στον κήπο του αρχοντικού της, ερείπια του οποίου σώζονται ακριβώς δίπλα. Ήταν ιδιω τικός ναός αλλά προσβάσιμος στο κοινό.

Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα έγινε γνωστός για τις αγρυπνίες που τελούνταν εδώ και φιλοξένησε σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής: ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ένας από τους σημαντικότερους έλληνες λογοτέχνες, έψαλλε μαζί με τον εξάδελφό του Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, ο μετέπειτα άγιος Νικόλαος Πλανάς λειτουργούσε, ενώ μαρτυρείται και η παρουσία μεταξύ άλλων, των λογοτεχνών Ζαχαρία Παπαντωνίου και Παύλου Νιρβάνα, του συγγραφέα Γιάννη Βλαχογιάννη και του Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως.

Το 1943-1944, ο τότε ιδιοκτήτης του χώρου, που ήταν και ο τελευταίος, κατεδάφισε μεγάλο τμήμα του ναού, παρά τις αντιδράσεις αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων, και έτσι παρέμεινε μόνο η θεμελίωση και τμήμα του νότιου τοίχου του. Αργότερα, η ιδιοκτησία απαλλοτριώθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και το 2004 το κτίσμα αποκαταστάθηκε στο μεγαλύτερο μέρος του.

Η μορφή του ναού έως τον 19ο αιώνα είναι γνωστή από περιγραφές και σχέδια περιηγητών. Ήταν μικρός σε διαστάσεις (δε χωρούσε περισσότερα από 50-60 άτομα) και ανήκε στον τύπο της απλής, μονόκλιτης, ξυλόστεγης βασιλικής. Η τοιχοποιία του ήταν απλή, με εντοιχισμένα αρχαία και βυζαντινά ανάγλυφα, ενώ στο εσωτερικό του διέθετε αξιόλογο ζωγραφικό διάκοσμο, ο οποίος καταστράφηκε και αντικαταστάθηκε το 1921 από κατώτερης ποιότητας τοιχογραφίες.

Σήμερα από την αρχική μορφή του ναού σώζονται το δάπεδο, η Αγία Τράπεζα, το μαρμάρινο κατώφλι και σπαράγματα των τοιχογραφιών. Τα γλυπτά που υπήρχαν στην τοιχοποιία έχουν μεταφερθεί στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού, ενώ ορισμένα έχουν χρησιμοποιηθεί εκ νέου, όπως το μαρμάρινο αέτωμα με τον σταυρό επάνω από την αψίδα του ιερού. [Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το διαδίκτυο]. 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 9 Σεπτεμβρίου 2021, αρ. φύλλου 1094.