2.2.23

ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Τα κρυμμένα του Ίωνος…

 
ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς
ΟΔΟΣ 8.9.2022 | 1139

Με αφορμή τη χρονολογία γέννησής του, 2 Σεπτεμβρίου 1878

Τον γνώρισα το πρωινό της Κυριακής 2 Νοεμβρίου 2000 στο Βογατσικό. Ο Σύλλογος «Φίλοι Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα Ν.Καστοριάς» ήταν διοργανωτής εκδήλωσης Μνήμης για τα 80 χρόνια από τον θάνατο του Ίωνος Δραγούμη και για μένα ήταν η πρώτη φορά που ανέβηκα στο βήμα. Για την προσωπικότητα του μεγάλου Έλληνα είχα διαλέξει να μιλήσω, αλλά στην εκδήλωση είχαμε προβλήματα με τον ήχο κι ο ερασιτέχνης υπεύθυνος γι’ αυτόν δεν μπορούσε να διορθώσει κάτι. Κι ενώ μιλούσα με τη βεβαιότητα πως τα λόγια μου δεν ακούγονται, ένας λυγμός με διαβεβαίωσε πως ίσως και ν’ ακουγόμουν, τουλάχιστον από αυτούς που ήταν αφοσιωμένοι σ’ αυτό που γινόταν μες στην αίθουσα. Η αναφορά μου στην επιθυμία του Ίωνος με τα λόγια του «Μένα μ’ αρέσει να πεθάνω το μεσημέρι», μες στο φως και τη ζέστη, και, στη συνέχεια, και στην εκπλήρωσή της, ενώ βρισκόταν «σ’ όλη τη δύναμη της νεότητός του» προκάλεσαν τον αξέχαστο εκείνο λυγμό.

Ήταν ο Νώντας Τσίγκας, ο σημερινός μας καλεσμένος, για τον οποίο δεν άργησα να μάθω πως αδερφός του Ίωνος είναι και το αποδεικνύει και με το συγκεκριμένο του βιβλίο. Γιατί όλοι όσοι ασχοληθήκαμε με τον μεγάλο αυτόν Έλληνα γνωρίζαμε το κενό που υπήρχε κι αφορούσε χρόνια ολόκληρα. 

Τα ημερολόγια του Ίωνος!... Τα γραπτά του που τον ζωντανεύουν στα μάτια του αναγνώστη και μας τον παρουσιάζουν τόσο ζωντανό κι ωραίο, ώστε να μην πιστεύεις, να αρνείσαι να δεχτείς πως δε βρίσκεται πια ανάμεσά μας. Νώντα μου, σ’ ευχαριστούμε θερμά για το εξαιρετικό αυτό πόνημά σου! Και να σου εξομολογηθώ πως, φέρνοντάς μας σ’ επαφή με τα γραπτά του Ίωνος, δημοσιεύοντάς τα στην ΟΔΟ, όταν δίδασκα είχα στη διάθεσή μου τα σπουδαία αποφθέγματά του και συχνά-πυκνά τα κάναμε συνθήματα μες στην τάξη, τα συζητούσαμε με τους μαθητές μου, τους ζητούσα να τα αντιγράφουν για να τα έχουν! Κι ο Ίων, δόξα τω Θεώ, ασχολήθηκε πολύ με την εκπαίδευση, η Παιδεία πολύ τον ενδιέφερε! 



Ίων Δραγούμης: Τα κρυμμένα ημερολόγια
εκδ. Πατάκη 2021.


Την Κυριακή 2 Νοεμβρίου του 2000, λοιπόν, η αφιερωμένη στον Ίωνα εκδήλωση άρχισε με το λιτό και απέριττο μνημόσυνό του στην εκκλησιά των Αγ. Αποστόλων στο Βογατσικό. Ούτε που κατάλαβα πώς τα βήματά μου με οδήγησαν ακριβώς μπροστά στο κόλλυβό του, όπου τα δάκρυά μου έτρεχαν ανεξέλεγκτα. Το εξήγησα αμέσως: μέσα στις σελίδες των ημερολογίων του τον είχα γνωρίσει ολοζώντανο κι αεικίνητο, γεμάτο πάθος, και μόλις εκείνο το πρωί συνειδητοποίησα πως δε ζούσε πια το πρόσωπο που τον τελευταίο καιρό μελετούσα («Ο Αλέξης έκαιε όλος από ζωή» γράφει ο Ίων για τον εαυτό του στο “Μαρτύρων και Ηρώων αίμα”, αναφερόμενος σε μια συγκεκριμένη μέρα, αλλά έτσι ήταν πάντα ο Ίων, έκαιε πάντα από ζωή!). 

Όμως, αγαπητέ μου Νώντα, δεν ήταν μονάχα δική μου αυτή η αίσθηση της ζωντάνιας του και μετά θάνατον∙ είναι φυσικά και δική σου βεβαιότητα, στην εισαγωγή του βιβλίου σου κάνεις λόγο για την ακάθιστη φύση του - επόμενο είναι, εσύ τον γνωρίζεις καλύτερα από τον καθένα, όπως ομολογεί και παραδέχεται ο Μάρκος Δραγούμης, που στην αγάπη που έχεις για τον Ίωνα εμπιστεύτηκε τα ανέκδοτα ως πρόσφατα ημερολόγιά του! Αλλά και ο Γιώργος Θεοτοκάς, μες στο βιβλίο σου και πάλι, κάνει λόγο για το έντονο αίσθημα της προσωπικότητάς του, ο Νίκος Δήμου, δε, εξυμνώντας το βιβλίο σου όπως του αξίζει, «συναρπαστική προσωπικότητα» τον χαρακτηρίζει και είναι, άρα φυσιολογικά τα δάκρυα γι’ αυτόν εκ μέρους όσων τον γνωρίζουν∙ μόνο που στην Πατρίδα μας πολλοί νομίζουν πως τον γνωρίζουν, καθώς είναι πολλοί αυτοί που τον οικειοποιήθηκαν, παραμορφώνοντάς τον, για να εξυπηρετήσουν δικούς τους σκοπούς. Κι αυτός είναι ένας από τους σοβαρούς λόγους που εσύ, Νώντα Τσίγκα, ασχολείσαι εδώ και χρόνια με το πρόσωπό του, παλεύοντας να το απαλλάξεις από κάθε παραμόρφωση, να το αναδείξεις καθαρό κι αξιαγάπητο, το πρόσωπο ενός μεγάλου Έλληνα που σαγηνεύει ακόμη! Απόδειξη το πόσοι πολλοί άλλοι μεγάλοι Έλληνες έχουν ασχοληθεί μαζί του: πέρα από την Πηνελόπη Δέλτα, μια από τις δύο γυναίκες της ζωής του, είναι ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Νίκος Καρούζος, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Κωστής Παλαμάς,…

Έχεις παλέψει, λοιπόν, Νώντα, εδώ και χρόνια με όλη την καρδιά σου για τον αδερφό σου, και εξαιτίας της μεγάλης αδικίας που έχει υποστεί το ιερό του πρόσωπο, αλλά και γιατί, όπως λέει ο Φίλιππος Δραγούμης, «ο Ίων δεν ανήκει μόνο στην οικογένειά του και σ’ όσους τον εγνώρισαν και τον αγάπησαν, και γω δεν είμαι μόνο αδελφός του, μα και τη βαριά κληρονομιά του κρατώ και για λογαριασμόν ολόκληρου του ελληνισμού και, μπορώ να πω, του ανθρωπισμού (…)».

Χρέος η απόδοση στον κόσμο της εικόνας του ακέραιης, όπως προκύπτει μέσ’ από τα ημερολόγιά του, που ως τώρα είχαν δοθεί αποσπασματικά στη δημοσιότητα. Τιμή και χαρά δική μου να ξαναασχοληθώ με τον Ίωνα, 21 χρόνια μετά, με αφορμή το βιβλίο σου! Του το χρωστώ καθώς από το Βογατσικό της Καστοριάς κατάγεται, η προτομή του υπάρχει στην κεντρική πλατεία της πόλης καταγωγής μου, της Φλώρινας, αφού υπήρξε βουλευτής Φλωρίνης κι επίσης το δημοτικό σχολείο της Φλώρινας όπου σπούδασα, το 6ο, έχει τώρα πια το δικό του όνομα. Ο Ίων ενώνει και τις δυο μου πατρίδες, η αγάπη που του ‘χω διπλασιάζεται! 

Λοιπόν, αγαπητέ Νώντα, χαλάλι ο μεγάλος σου κόπος, ο μόχθος σου! Τα «κρυμμένα» ημερολόγια ανήκουν σε κείνα τα βιβλία που θεωρούνται απαραίτητα κι εκ των ων ουκ άνευ! Όχι μόνο γιατί δεν δικαιολογείται να λείπουν από τη σειρά των ημερολογίων του κάποια -κι ο πιο καλοπροαίρετος αναρωτιέται ποια είχαν εξαιρεθεί και γιατί από την έκδοση των ημερολογίων-, αλλά κι επειδή τα συγκεκριμένα ημερολόγια που εσύ πάσχισες να εκδοθούν είναι αυτά του σημαδιακού 1912-13, οπότε η Μακεδονία μας επέστρεψε στην αγκαλιά της Μάνας Ελλάδας μετά από 500 και… χρόνια σκλαβιάς, μα κι επειδή, διαβάζοντάς τα, ένιωθα σαν να ακούω έναν Ίωνα αποφασισμένο να ξεκαθαρίσει πια μόνος του την εικόνα του! Μου φάνηκε σαν ο Ίων να προέβλεπε την παραμόρφωση και αλλοίωση της εικόνας του από κατοπινούς Έλληνες που σαν τον Προκρούστη θέλησαν να τον φέρουν στα μέτρα όπου τον ήθελαν, για να εξυπηρετεί δικούς τους, όχι καθαρούς, σκοπούς με τα δυνατά κείμενά του, κι ο Ίων αναλαμβάνει μονάχος του την υπεράσπιση του εαυτού του! 

Και το κάνει ξεκάθαρα και τεκμηριωμένα, δεν αφήνει πια περιθώρια να συνεχίσουν οι όποιοι πονηροί να παρεμβαίνουν, αλλοιώνοντάς τον. Σημειώνει χωρίς να αυτοβιογραφείται σκοπίμως και με όποια υπέρ του σκοπιμότητα και δίχως να ξέρει πως θα πεθάνει τόσο νέος και τόσο πρόωρα. Αυτοαναλύεται και μας μένει η αυτοανάλυσή του, ευαγγέλιο που δεν έχουμε δικαίωμα να παραποιήσουμε και να παραβούμε. Ούτε θεληματικά ούτε αθέλητα. Τέλος. Τον ευχαριστούμε θερμά γι’ αυτό, καλύπτει τη δική μας ανάγκη να έχουμε την εικόνα του όπως ήταν, χωρίς τις σκόπιμες παραλλαγές που τον αδικούσαν και μας είχαν κουράσει. 



ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς
ΟΔΟΣ: Πρόσωπα 2021
Νώντας Τσίγκας


Ευχαριστούμε, όμως, και σένα, Νώντα Τσίγκα, επιμελητή του απαραίτητου αυτού βιβλίου, συν-συγγραφέα του κατ’ εμέ, καθώς ο υπομνηματισμός σου είναι αξεπέραστος, μνημειώδης! Διάβαζα και σκεφτόμουν πόσο ωφέλιμο θα ‘ταν να διδάσκεται στις σχολές που ασχολούνται με το θέμα του λόγου: σε θαυμάζουμε, Νώντα, για τον πλούτο των γνώσεών σου, που το αποδεικνύουν οι παραπομπές σου πάντα, όμως εδώ ο θαυμασμός μας μεγάλωσε! Δε σου ξεφεύγει τίποτε απ’ όσα έχουν γραφτεί οπουδήποτε: σε βιβλία, σε εφημερίδες, σε διάφορα αφιερώματα, και βεβαιωνόμαστε πως δε σου έχει ξεφύγει τίποτε, γνωρίζεις τα πάντα σχετικά με καθετί που σημειώνεις εξηγώντας κι εξηγείς σημειώνοντας - σε συγχαίρουμε και γι’ αυτό! Π.χ. ο υπομνηματισμός σου για το θέμα του χαμένου πρωτόκολλου για την παράδοση της Θεσσαλονίκης είναι ενδελεχής κι αξιοθαύμαστος!

Αξιοθαύμαστα όμως αυτοαναλύεται κι ο Ίων! Κι εκτός από ποιητικός, εκτός από φιλόσοφος, εκτός από σοφός και, άρα, με τα ξεχωριστά του αποφθέγματα -αυτά τα ξέραμε- μας αποκαλύπτεται και τόσο ανθρώπινος… Κι ως ανθρώπινος έχει και τις αντιφάσεις του - ποιος άνθρωπος δεν έχει; «(…) Θα εξακολουθήσω να δουλεύω στα δημόσια πράματα χωρίς έξαρση και έξαψη» γράφει τη μια στιγμή και την άλλη «Προτιμώ τη φουσκωμένη θάλασσα από τη λιμνοθάλασσα, την όποια κίνηση από την ακινησία και τη θέρμη από το σάπισμα, αν και όλες οι ψυχοστασίες δικαιολογούνται αφού υπάρχουν». Κι ο Ίων, το ξέρουμε πως, διαθέτει μια ψυχή φουσκωμένη θάλασσα, αυτή τον κάνει τόσο ξεχωριστό και τόσο μοναδικό, αυτή μας κάνει να τον αγαπάμε και να τον θαυμάζουμε τόσο… Αυτή κι η αγάπη κι αφοσίωσή του για την αγαπημένη όλων μας Μακεδονία! Και αυτή που απελευθερώθηκε και την άλλη που δεν τα κατάφερε τότε. 

Επισκέπτεται μετά από 10 χρόνια το αγαπημένο του Μοναστήρι, άθελά του ζωντανεύουν μέσα του οι αγώνες που έκανε για τη λευτεριά και αυτού του Ελληνισμού, άλλοι λόγοι την εμπόδισαν να έρθει. Το θέμα αυτό μας συγκινεί όσους γνωρίζουμε, τα λόγια του Βενιζέλου εκείνη τη μέρα του Νοεμβρίου από το μπαλκόνι, απ’ όπου οι Έλληνες περίμεναν την αναγγελία της ένωσής τους με τη μητέρα Ελλάδα, τα λόγια που τους συνιστούσαν από κει και πέρα να είναι καλοί Σέρβοι πολίτες πονάνε ακόμη τα σωθικά μας, τα μαχαιρώνουν… Πώς θα μπορούσε ο Ίων, πρωταγωνιστής στους πολύχρονους κι απαιτητικούς σε αίμα και θυσίες αγώνες, να συμφιλιωθεί με τα αντίθετα που άκουγε, που έβλεπε και που ζούσε; 

«Ο Βενιζέλος δεν θυμάται», γράφει ο Ιων. «Καμιά θύμηση δεν έχει. Ιστορία ελληνική δεν αισθάνεται μέσα του. Νοιώθει μονάχα ένα κράτος Ελλαδικό, που είναι το κέντρο κάθε του λογισμού» (έθνος – κράτος, όπως η Ευρώπη το όριζε). «Και που πρέπει να μεγαλώσει λίγο, τόσο, όσο να γίνει σαν το Βέλγιο!… Δεν ξέρει ο Βενιζέλος τι θα πει Μακεδονία και Ηπειρος και Θράκη, δεν ξέρει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, δεν ξέρει τους αγώνες που κάναμε σ’ αυτά τα μέρη πολεμώντας τους Σλαύους».

Ο Δραγούμης είχε συνειδητοποιήσει τη θεμελιώδη αλήθεια της διαφοράς του «κράτους» από το «έθνος», την ταύτιση του «έθνους» με τον «πολιτισμό» – αυτή η συνειδητοποίηση τον διαφοροποιεί ριζικά από κάθε άλλη προσωπικότητα του ελλαδικού πολιτικού βίου των τελευταίων δύο αιώνων (…)», γράφει ο Χρήστος Γιανναράς στην επιφυλλίδα του με τίτλο «Ελληνισμός χωρίς ταυτότητα», όπου σημειώνει πως θεωρεί το βιβλίο - αφορμή της σημερινής μας εκδήλωσης ως ένα από τα τρία κορυφαία βιβλία που εκδόθηκαν τη φετινή επετειακή χρονιά!

Όσο για τους φανατικούς υπερασπιστές του Βενιζέλου, τους «μελετητές» της Ιστορίας που επιμένουν να αγιοποιούν πρόσωπα που απλώς άνθρωποι είναι και ως άνθρωποι λαθεύουν και σφάλλουν, ενίοτε πολύ σοβαρά, αν διαβάσετε μες στα «Κρυμμένα» ημερολόγια την περίπτωση του ηρωικού Καστελόριζου θα καταλάβετε πολλά, θα αναστατωθείτε, θα θυμώσετε, θα τον δικαιολογήσετε πέρα ως πέρα τον Ίωνα. Πώς θα γινόταν να αντέξει και ν’ αντέξουμε εκείνο το φοβερό κι εξοργιστικό: «Πότε τέλος πάντων θα πάψετε τα όνειρα που έχετε; Τι θα πουν οι Σέρρες, Δράμες, Καβάλες;»; Όμως, ευτυχώς για τον Ελληνισμό ολόκληρο, όχι μόνο για μας, «τα όνειρα είναι και αυτά πραγματικότητες», όπως λέει ο Ίων, κι ευτυχώς που οι Μακεδόνες δεν έπαψαν να ονειρεύονται ελεύθερη τη γη της Μακεδονίας και τ’ όνειρο έγινε πραγματικότητα! Χίλια ευτυχώς!

Αγαπητέ μας Νώντα, εσύ έκανες το προς τον αδερφό σου Ίωνα χρέος σου! Κι αυτό που εμείς κερδίζουμε είναι το ζωντάνεμα της πολυαγαπημένης μας μορφής του! Αυτή η μορφή πρέπει να παραμένει ολοζώντανη για το καλό του Έθνους, που, καταπώς ο Ίων επιμένει, σημαντικότερο από το κράτος είναι, για το καλό του Ελληνισμού, που, όπως έχουμε όλοι καταλάβει, είναι πολύ πλατύτερος απ’ αυτό που Ελλάδα λέγεται και θα ‘πρεπε να ‘ναι ο πολυτιμότερος θησαυρός της καρδιάς μας...


ΥΓ: Θα μου επιτρέψετε ένα υστερόγραφο για πολύ ευνόητους λόγους: τεράστια η αδυναμία του Ίωνος στο θέμα του πολιτισμού, τον οποίο θεωρεί «το λουλούδι του έθνους»! Ο Ίων εντρυφά διαρκώς στα δημοτικά μας τραγούδια, τις παροιμίες, τα λαϊκά μας παραμύθια, τις ιστορικές μας παραδόσεις, ούτως ώστε να φτάσει στην ουσία του πολιτισμού μας, που είναι και, δυστυχώς, παραμένει το μεγάλο ζητούμενο. Εκείνες οι πάρα πολλές, είναι αλήθεια, παραπομπές του Ίωνος (εκεί, στο τέλος του ημερολογίου του) στις αναφερόμενες στο θέμα του πολιτισμού σημειώσεις του, σαν ριπές μου φάνηκαν προσωπικά∙ σαν προσκλητήριο απόντων υπέρ του πολυτιμότερου θησαυρού μας, του ελληνικού πολιτισμού, τον οποίο προδίδουμε καθημερινά εμείς οι ίδιοι οι Έλληνες, που θεματοφύλακές του θα ‘πρεπε να είμαστε και να πέφτουμε στο πεδίο της υπέρ της διατήρησής του μάχης, αν θέλουμε, όχι μόνο να λογαριαζόμαστε, μα προπαντός να είμαστε άξιοι Έλληνες!... 


Το κείμενο αυτό γράφτηκε για την παρουσίαση στην πόλη μας του τελευταίου βιβλίου του συντοπίτη μας συγγραφέα Νώντα Τσίγκα «Τα “κρυμμένα” ημερολόγια/ Οκτώβριος 1912 - Αύγουστος 1913», μια παρουσίαση που δυστυχώς δεν έγινε. Στο μεταξύ, μολονότι γράφτηκαν σπουδαίες κριτικές από κορυφαίους ανθρώπους του πνεύματος πανελλαδικά, δε διστάζω να δημοσιεύσω κι εγώ -καιρό μετά την έκδοσή του- το δικό μου καρδιακό κείμενο, καθώς το συγκεκριμένο βιβλίο είναι και θα παραμένει πάντοτε αξιόλογο και πάντοτε επίκαιρο, όπως άλλωστε είναι όλα τα κλασικά βιβλία, κι επειδή νιώθω την ανάγκη να μιλήσω κι εγώ με τον δικό μου απλούστερο τρόπο για το βιβλίο και το πρόσωπο στο οποίο οφείλεται η ύπαρξή του, τον δικό μας Νώντα Τσίγκα. 


Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 8 Σεπτεμβρίου 2022, αρ. φύλλου 1139.


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ