ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΠΟΛΥΒΙΟΥ: Πριν 120 χρόνια. Η αναγγελία του θανάτου του Παύλου Μελά στη Λευκωσία

Τιμήθηκε πρόσφατα η επέτειος των 120 χρόνων από τον θάνατο του Παύλου Μελά στο χωριό Στάτιστα (σημερινό όνομα Μελάς) της Καστοριάς, μια μέρα που καθιερώθηκε να εορτάζεται ως η έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα (1904 - 1908).

Ο θάνατος του Μελά δεν πέρασε απαρατήρητος στην Κύπρο. Το πρώτο του μνημόσυνο έγινε στη Λευκωσία στις 31 Οκτωβρίου 1904 (παλαιό ημερολόγιο), στον ναό της Φανερωμένης, με πρωτοβουλία του Δωδεκανήσιου (από τη Σύμη) Γυμνασιάρχη του Παγκυπρίου Μιχαήλ Δ. Βολονάκη “μαθόντος εκ των αττικών εφημερίδων τον ηρωικόν θάνατον του αειμνήστου Παύλου Μελά”. Τα μαθήματα του σχολείου διακόπηκαν, υψώθηκε μεσίστια η σημαία και ο Γυμνασιάρχης έδειξε στους μαθητές του “την εικόνα του τετιμημένου στρατιώτου”. Βλ. παραπάτω την αναγγελία του μνημοσύνου, όπως δημοσιεύθηκε στην εφημ. της κυπριακής πρωτεύουσας Φωνή της Κύπρου, στο φ. 30/12 Νοεμβρίου 1904.

Σημειώνεται ότι η αγγελία του μνημοσύνου αναφέρει την ιδιότητα του Παύλου Μελά (αξιωματικός του ελληνικού στρατού). Στο μνημόσυνο της Φανερωμένης προσήλθαν με τις ελληνικές σημαίες οι μαθητές των σχολείων της Λευκωσίας και οι μαθήτριες του Παρθεναγωγείου. Ο Βολονάκης φρόντισε να τυπωθεί σε πολλά αντίτυπα η φωτογραφία του Μελά με τη στρατιωτική του στολή, η οποία μοιράστηκε στο εκκλησίασμα. 

Ένα μήνα αργότερα, στα τέλη Νοεμβρίου τυπώθηκε και η ομιλία του Γυμνασιάρχη στο μνημόσυνο (βλ. τη φωτογραφία του εξωφύλλου, από τη βιβλιοθήκη μου). Τα έσοδα από τις πωλήσεις του επιμνημοόσυνου λόγου στάλθηκαν στην Αθήνα, υπέρ των χηρών και των ορφανών των πεσόντων στη Μακεδονία. Αντίστοιχα, στη χήρα του “Μίκη Ζέζα”, Ναταλία Π. Μελά, στάλθηκαν πολλά συλλυπητήρια τηλεγραφήματα από την Κύπρο.

Μνημόσυνα του Παύλου Μελά έγιναν στη Λεμεσό, στην Αμμόχωστο, στον Άγιο Μέμνονα, στη Λάπηθο, στη μακρινή Δρούσια και αλλού. Κατά μία συγκυρία εκείνες ακριβώς τις ημέρες έφτασε στο νησί ο Σπύρος Ματσούκας για εράνους υπέρ του Εθνικού Στόλου, ο οποίος συνδύαζε τις επισκέψεις του στα κυπριακά χωριά με μνημόσυνο του Μελά.

Περισσότερα, βλ. στο παλιό άρθρο μου «Η Κύπρος και ο Μακεδονικός Αγώνας», στον τόμο Ο Μακεδονικός Αγώνας: Συμπόσιο (Θεσσαλονίκη – Φλώρινα – Καστοριά – Έδεσσα, 28 Οκτωβρίου – 2 Νοεμβρίου 1984), Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου – Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα 1987, σσ. 459-473 (αναρτημένο στο διαδίκτυο: https:// ucy.academia.edu/PetrosPapapoly viou) και σε πιο εκτενή μορφή στο βιβλίο μου, Σπινθήρ γλυκυτάτων ελπίδων: Ο απόηχος του Μακεδονικού αγώνα (19 04-1908) στην Κύπρο, Λευκωσία: Αιγαίον 1996.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 31 Οκτωβρίου 2024, αρ. φύλλου 1246.