ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ: Μια διεισδυτική ανάλυση της αμερικανικής πολιτικής σκηνής

ΒΙΒΛΙΟ
Δημήτρης Καιρίδης
Η αμερικανική εξωτερική πολιτική και η συντηρητική αντεπανάσταση:
Ο Μπους, η τρομοκρατία, το Ιράκ και το Ισλάμ
Εκδοτικός Οίκος, Σιδέρης Ι. Έτος Εκδοσης 2008, ISBN960-08-0444-3

Εάν κάποιος επιχειρούσε να μετρήσει τη σημασία της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής από την σχετική ελληνική βιβλιογραφία θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι αυτή είναι ήσσονος σημασίας για τις διεθνείς εξελίξεις. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ενώ στις περισσότερες χώρες υπάρχει πλούσια παραγωγή βιβλίων μετά την 11η Σεπτεμβρίου αλλά και μετά την εισβολή στο Ιράκ τα οποία και αναλύουν τις συνέπειες της πολιτικής αυτής, στην Ελλάδα παρατηρείτε το αντιθέτως αντίστροφο. Το κενό αυτό έρχεται να καλύψει η νέα συγγραφική δουλειά του Αναπληρωτή Καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας που αποτέλεσε προϊόν της παραμονή του στις ΗΠΑ ως υπεύθυνος της έδρας Καραμανλή στο Fletcher School of Law and Diplomacy.
Η κρίση του αμερικανικού φιλελευθερισμού η οποία ευνόησε την άνοδο της συντηρητικής αντεπανάστασης, η αμερικανική ιδιαιτερότητα, η νέα δεξιά, το κόμμα του πολέμου και ο κόσμος, πολιτική και θρησκεία είναι μερικά από τα πολύ ενδιαφέροντα θέματα που θίγονται στο βιβλίο. Σημαντικό κομμάτι καταλαμβάνει η προσέγγιση και ανάλυση του γιατί η Αμερική οδηγήθηκε στον πόλεμο στο Ιράκ, γεγονός που λειτουργεί ως δόκιμο και πολύ χρηστικό παράδειγμα κατανόησης των μηχανισμών που διατρέχουν την αμερικανική εξωτερική πολιτική ενώ σηματοδοτούν και την επικράτησης της αμερικανικής ριζοσπαστικής δεξιάς στο οικοδόμημα της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ.

Το βιβλίο αυτό ξεχωρίζει γιατί αναλύει με πολύ συστηματικό συγκεκριμένο και διαυγή τρόπο, ένα γεγονός προάγγελος πολλών όσων ακολούθησαν παγκοσμίως, αυτό δηλαδή της αντεπανάστασης των συντηρητικών εναντίον του κοσμοπολιτισμού και φιλελευθερισμού που χαρακτήριζαν το σύστημα της εξωτερικής πολιτικής των κυβερνήσεων Κλίντον. Το πολύ σημαντικό είναι ότι ο συγγραφέας προσεγγίζει το ζήτημα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτική ως insider και όχι ως κάποιου Ευρωπαίου που αδυνατεί να πραγματευθεί και να μεταφέρει τις αμερικανικές ιδιαιτερότητες. Αυτό είναι εμφανές από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου όπου ο συγγραφέας αποδίδει με τον πλέον δόκιμο τρόπο όλους τους όρους, ενώ φωτίζει πλευρές της αμερικανικής πραγματικότητας που τις περισσότερες φορές εμείς οι Ευρωπαίοι αγνοούμε.

Η έννοια της αλληλεξάρτησης διατρέχει το σύνολο του βιβλίου καθιστώντας σαφές την αντίθεση του συγγραφέα με πολλές από τις προσεγγίσεις της αμερικανικής δεξιάς ενώ παράλληλα πολύ δόκιμα και εμπεριστατωμένα μεταφέρει ακόμη και στον μη ειδικό τη σημασία των εξελίξεων παγκοσμίως αλλά και για τη χώρα μας. Ο κ. Καιρίδης ασκεί γόνιμη και ουσιαστική κριτική αποφεύγοντας να εισέλθει στο εύκολο και αρκετά διαδεδομένο πεδίο του αντιαμερικανισμού όπως και την απλουστευτική προσέγγιση και καταφυγή σε αντιαμερικανικά στερεότυπα. Η προσέγγιση που υιοθετεί ο κ. Καιρίδης στο βιβλίο αυτό αναδεικνύει το πολυδιάστατο της εξωτερικής πολιτικής και δη το συνεχές της εξωτερικής με την εσωτερική πολιτική. Η θεώρηση της εξωτερικής πολιτικής ως ενός στεγανού που έχει προταθεί από διάφορες επιστημονικές προσεγγίσεις των διεθνών σχέσεων καταρρίπτεται στην προσέγγιση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής καθώς όπως αναδεικνύει ο κ. Καιρίδης η απάντηση της αμερικανικής πολιτικής μετά τα χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου και δη αυτό του πολέμου του Ιράκ δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά με όρους μόνο διεθνών σχέσεων και εξωτερικής πολιτικής, αντιθέτως…. στο σύγχρονο μεταψυχροπολεμικό κόσμο η εξωτερική πολιτική ολοένα και περισσότερο εσωτερικοποιείται». Το γεγονός ότι το αμερικανικό κοινό είχε εθιστεί σε μια ανιστόρητη και απλουστευτική προσέγγιση της Μέσης Ανατολής θα πρέπει να συσχετισθεί και με τις εικόνες που διαμόρφωσαν και προέβαλλαν για την περιοχή τα αμερικανικά ΜΜΕ και δη ο κινηματογράφος(Άραβας συνώνυμο του τρομοκράτη αεροπειρατή με το καλάσνικοφ και την παλαιστινιακή μαντήλα. Η πολιτική αυτή της απλουστευτικής προσέγγισης των πραγμάτων ανέδειξε το ιράκ ως στρατιωτικό και όχι πολιτικό πρόβλημα με αποτέλεσμα να γίνουν ολέθρια λάθη που οδήγησαν στη σημερινή τελματωμένη κατάσταση. Η πλούσια βιβλιογραφία που έχει χρησιμοποιηθεί αναδεικνύει τη σοβαρότητα της δουλείας αλλά και της έρευνας που έχει προηγηθεί για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού ενώ αποτελεί έναν εξαιρετικό οδηγό για όσους ενδιαφέρονται περισσότερο για τα θέματα που θίγονται στο βιβλίο. Ανατρέχοντας κανείς με αφορμή το βιβλίο αυτό σε μια ανασκόπησης της ελληνικής βιβλιογραφίας είναι εντυπωσιακός ο μικρός σε αριθμό αναλύσεων σε επίπεδο ακαδημαϊκό, ερευνητικό κλπ οι αναλύσεις για τις ΗΠΑ σπανίζουν. Δυστυχώς στην περίπτωση της προσέγγισης της αμερικανικής πολιτικής κυριαρχούν οι αποσπασματικές προσεγγίσεις και απουσιάζουν οι επιστημονικές και αυτές που εστιάζουν σε μακροχρόνιες διεργασίες όπως αποκαλύπτει και ο μικρός αριθμός επιστημονικών μελετών στην ελληνική βιβλιογραφία. Έτσι αυτό που συναντάμε είναι ένας σχετικά μικρός αριθμός σοβαρών αναλύσεων έναντι μιας πληθώρα άρθρων, κειμένων κλπ που καταγγέλλουν κάτι το οποίο επιστημονικά έχουμε προσεγγίσει πολύ λίγο και άρα τίθεται το ζήτημα της σοβαρότητας των κειμένων που γίνονται στηριζόμενες σε επιφανειακές προσεγγίσεις της τρέχουσας επικαιρότητας. Ίσως το γεγονός αυτό εξηγεί μερικώς το γιατί έχουν επικρατήσει οι απλουστευτικές και στερεοτυπικές προσεγγίσεις της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.

Πολύ σημαντικό θεωρώ το γεγονός ότι το βιβλίο καταρρίπτει έναν διαδεδομένο μύθο περί αμερικανοκινούμενης παγκοσμιοποίησης, καθώς το σοκ των αλλαγών που προκαλεί η παγκοσμιοποίηση το βιώνει κατά τον αντίστοιχο τρόπο και στην ίδια έκταση και η κοινωνία που υποτίθεται ότι το προκαλεί. Ένα από τα παράγωγά του και εδώ ίσως μπορεί να εντοπιστεί μια ομοιότητα με τις ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι η καταφυγή σε παραδοσιακές-συντηρητικές πολιτικές ως αντίδοτο στις καταιγιστικές αλλαγές που βιώνουν οι σύγχρονες κοινωνίες. Έτσι όπως τονίζει ο συγγραφέας, προνομιακό πεδίο ανάπτυξης της θεωρίας της νέο-δεξιάς αποδείχθηκε η εξωτερική πολιτική καθώς οι λύσεις σε αντίθεση με την εσωτερική πολιτική μπορεί να είναι περισσότερο ανέξοδες γρήγορες και απλές. Ενδιαφέρον είναι το ερώτημα που προκύπτει από την ανάγνωση του βιβλίου κατά πόσο θα μπορούσε να ερμηνευτεί και αμερικανικό νέο-συντηρητισμός ως απότοκο της πίεσης της νεωτερικότητας που ασκήθηκε στην αμερικανική κοινωνία, και που ως αποτέλεσμα είχε στις μουσουλμανικές κοινωνίες να συντελέσει αντίστοιχα στην άνοδο του ριζοσπαστικού ισλαμισμού; Ένα ερώτημα που απαντάται μερικώς ωστόσο θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε τις κοινές πορείες μεταξύ αυτών των δυο –ισμών σε δυο διαφορετικά και εντελώς ξένα μεταξύ τους συστήματα.
Ο συγγραφέας δεν διστάζει να προχωρήσει σε κριτική των ρευμάτων των διεθνών σχέσεων ακόμη και της προσέγγισης στην οποία εντάσσει τον εαυτό του γεγονός που δεν μπορεί παρά να καταγραφεί στα θετικά του βιβλίου αυτού. Ένα από τα προτερήματα του βιβλίου είναι ότι θα ικανοποιήσει τόσο τον απλό αναγνώστη όσο και των ειδικό των διεθνών σχέσεων γεγονός που αναντίρρητα πρέπει να αποτελεί στόχο του κάθε επιστημονικού πονήματος.

Αυτό που δεν έχει αναδειχθεί στις ερμηνείες του πολέμου του Ιράκ όσο και άλλων επιλογών της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, που αποτυπώνει και αναλύει ο συγγραφέας, είναι ότι αυτές αποτελούν ένα συνεχές πρόκειται για ‘καλά’ υπολογισμένες τακτικές που ως βάση τους έχουν αυτή καθευατή τη φιλοσοφία της συντηρητικής αντεπανάστασης όπως αυτή εξειδικεύθηκε στο σχετικό πόνημα for a new American century που κατά τη γνώμη μου αποτελεί την επιτομή της θρησκευτικής δεξιάς αλλά ιδιαίτερα της πολιτικής αντίληψης που κυριάρχησε στις πολιτικές επιλογές των κυβερνήσεων Μπούς τόσος στο εσωτερικό των ΗΠΑ όσο και σε αυτές της εξωτερικής τους πολιτικής. Η σημασία των πολιτικών αυτών (διορισμός δυο ισόβιων δικαστών στο εννεαμελές Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, ομοσπονδιακοί δικαστές κλπ) δεν είναι καθόλου αμελητέα καθώς μπορεί να καθορίσουν σημαντικά τις επερχόμενες εξελίξεις σε μια σειρά από τομείς καθοριστικούς για τη λειτουργία της χώρας όσο και για βασικές της επιλογές για όσους γνωρίζουν τη σημασία που έχουν οι αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ για μια σειρά από ζητήματα (αμβλώσεις, κλπ)
Θεωρώ ωστόσο ότι ο συγγραφέας θα μπορούσε να σταθεί περισσότερο στο κείμενο-διακήρυξη (For a new American Century) που κατά τη γνώμη μου συμπύκνωνε αλλά και προετοίμαζε για αυτό που θα επακολουθούσε και που υπέγραφαν όσοι μετά την νίκη Μπούς κατέλαβαν καίριες θέσεις στην κυβέρνηση του.

Οι ΗΠΑ είναι μια ήπειρος με πολλούς και διαφορετικούς κόσμους, ένα μέρος αυτούς επιλέγει ο κ. Καιρίδης να αναλύσει και να εξηγήσει γιατί μια τόσο πολύπλοκη πραγματικότητα για να μπορέσει να μεταφερθεί θα έπρεπε να αναλυθεί, ωστόσο αντί για ανάλυση προωθούμε την απλούστευση και ίσως αυτή είναι και η μεγαλύτερη ελπίδα για τη συμβολή του βιβλίου αυτού στο να συμπληρώσει να καλύψει αλλά και να αναδείξει τη σημασία της περίπλοκης αυτής πραγματικότητας της αμερικανικής κοινωνίας της οποίας ο «ρόλος για την πορεία του κόσμου παραμένει σημαντικός»

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 16.10.2008