17.2.08

ΑΝΔΡΕΑ Γ. ΒΙΤΟΥΛΑ: Θρησκευτική αποχαύνωση και εκκλησιαστική αφύπνιση




Αρκετοί ήταν οι συμπολίτες που μου έκαναν την τιμή να σχολιάσουν τα δύο προηγούμενα άρθρα μου στη φιλόξενη ΟΔΟ. Οφείλω εκτός από τις ευχαριστίες μου και μία απάντηση συγκεκριμένα στον άγνωστο συνάδελφο, ο οποίος έθεσε στο σχόλιό του καίρια ερωτήματα περί του αισχρά παραποιημένου Αγίου Ιγνατίου. Ομολογώ ότι ξαφνιάστικα ευχάριστα από την ωριμότητα και τη διεισδυτικότητα των παρατηρήσεών του, για θεματικές μάλιστα που ο ίδιος αγνοούσα. Διπλό λοιπόν το "ευχαριστώ" μου στον ανώνυμο εκπαιδευτικό, που αποδεικνύει περίτρανα ότι υπάρχουν άνθρωποι γρηγορούντες και ανήσυχοι σε καιρούς που το θρησκευτικό όπιο σημειώνει δυστυχώς αυξημένη κατανάλωση.

Ο σχολιαστής καταθέτει τρία ουσιώδη ερωτήματα: γιατί οι περί επισκόπου θέσεις του Αγίου Ιγνατίου δεν επαναλαμβάνονται από κανένα Πατέρα της Εκκλησίας τους επόμενους δεκαεννιά αιώνες, γιατί επίσης απουσιάζουν από το εγκώμιο του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, από τους συναξαριστές του και τους ιστορικούς και γιατί το ίδιο συμβαίνει στην ακολουθία του Αγίου Ιγνατίου, που ψάλλει η Εκκλησία την ημέρα της μνήμης του.

Ήδη στα ερωτήματα του υποψιασμένου συναδέλφου βρίσκεται και η απάντηση. Για να μην ασχοληθεί κανένας Πατέρας της Εκκλησίας και κανένας συναξαριστής του Αγίου με τις κατατεθειμένες απόψεις του περί επισκόπου, όντως αποδεικνύεται ότι αυτές είχαν καιρικό χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει ότι επικρατούσαν ειδικές συνθήκες την εποχή του Αγίου Ιγνατίου, που ορθώς επέβαλλαν τη συχνή επισήμανση της υπακοής στον επίσκοπο. Αυτές ήταν οι αιρέσεις που ταλάνιζαν την Εκκλησία και έθεταν σε κίνδυνο την αλήθεια, η αδιαμόρφωτη και αδιευκρίνιστη ακόμα θέση του επισκόπου σε κάθε τοπική σύναξη και οι ανελέητοι διωγμοί από Ιουδαίους και ειδωλολάτρες. Βέβαια εδώ απαιτείται μια σημαντική διασάφηση: οι Πατέρες που θίγουν το ζήτημα του επισκόπου στη διδασκαλία τους, όχι απλώς επαναλαμβάνουν τις θέσεις του Αγίου Ιγνατίου για το ποιός είναι ο άξιος επίσκοπος αλλά εμβαθύνουν τόσο, ώστε να μας κληροδοτήσουν ανεκτίμητους θησαυρούς εξαιρετικά (όπως αποδεικνύεται) δυσάρεστους για κάθε άρρωστο εξουσιαστή. Άρα καιρικό χαρακτήρα έχουν μόνο οι περί υπακοής στον επίσκοπο καταθέσεις του Αγίου Ιγνατίου και όχι η συνολική θεώρησή του περί του επισκόπου. Κι όταν μιλάμε για καιρικό χαρακτήρα δεν εννούμε πως σήμερα είναι ανώφελη η υπακοή στον επίσκοπο. Εννοούμε ότι συγκεκριμένες συνθήκες την εποχή του Αγίου Ιγνατίου ανάγκασαν τον Θεοφόρο Πατέρα να θίγει, σε αντίθεση προς όλους τους μεταγενέστερους Αγίους, το ζήτημα της υπακοής. Ο θεμελιώδης για την Εκκλησία θεσμός του επισκόπου τότε μόλις διαμορφωνόταν και ήταν απαραίτητο να πειστούν οι νεογέννητοι στην πίστη πρώην ειδωλολάτρες για την αναγκαιότητά του. Και παρ’ όλα αυτά όμως, είναι απολύτως σίγουρο πως ο Άγιος Ιγνάτιος θα απεύφευγε την προτροπή για υπακοή στον επίσκοπο, αν ο υποδεικνυόμενος επίσκοπος δεν συγκέντρωνε στο πρόσωπό του όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις που θέτει η Καινή Διαθήκη και τα έργα των Αποστολικών Πατέρων, μεταξύ των οποίων και ο Άγιος Ιγνάτιος.

Οι αναφορές καιρικού χαρακτήρα δεν είναι κάτι πρωτοφανές και αυθαίρετο. Καιρικό χαρακτήρα έχουν επί παραδείγματι και οι αναφορές του Αποστόλου Παύλου στον έγγαμο επίσκοπο, οι αναφορές κανόνων στο μητροπολιτικό σύστημα διοίκησης της Εκκλησίας, στο θεσμό των διακονισσών, οι πρακτικές έναντι της τάξεως των κατηχουμένων κ.ά. Η Εκκλησία δεν μπορεί να παραγνωρίζει τον τόπο και τον χρόνο στον οποίο και κηρύττει το Ευαγγέλιο. Γιατί έτσι δεν θα μιλάμε για την εν Χριστώ κοινωνία προσώπων αλλά για ένα θρησκευτικό απολειφάδι του παρελθόντος.

Αυτό έχει κατά νου και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τρεις αιώνες αργότερα (για να απαντήσω στο δεύτερο ζήτημα) και δεν κάνει καμία απολύτως αναφορά στην περί υπακοής διδασκαλία του Αγίου Ιγνατίου. Γιατί η βάση και το στέρεο θεμέλιο της επισκοποκεντρικής Εκκλησίας μας, που στα χρόνια του Χρυσοστόμου έχει ήδη διαμορφωθεί εν αντιθέσει με την εποχή του Αγίου Ιγνατίου, είναι ακριβώς ο Χριστοποιημένος επίσκοπος. Στους καιρούς της εξωτερικής γαλήνης και της αποκρυσταλλωμένης θεολογίας η επιμονή στην υπακοή στον επίσκοπο αποτελεί παραφωνία. Αλλιώς, αποπροσανατολίζει από το κύριο, το καίριο, το ουσιαστικό, που είναι το σταυρικό παράδειγμα και η θυσιαστική πολιτεία του επισκόπου. Θα μπορούσε με κάποιο παραβολικό τρόπο να διατυπωθεί το παραπάνω ως εξής: τον καιρό του Αγίου Ιγνατίου το οικοδόμημα της Εκκλησίας μόλις είχε ολοκληρώσει την ανέγερσή του. Προτού οι ένοικοι του να το καλλωπίσουν εσωτερικά και να το ευτρεπίσουν αισθητικά, ξεσπά η τρομερή καταιγίδα των διωγμών, ο φοβερός ανεμοστρόβιλος των αιρέσεων. Αυτό που έχει σημασία τέτοιες ώρες είναι η σωτηρία των ενοίκων και του οικοδομήματος. Γι’ αυτό τονίζει ο Άγιος Ιγνάτιος τόσο συχνά και με τόση επιμονή την υπακοή• για τη διασφάλιση και την ακεραιότητα των απολύτως απαραίτητων. Αφού η μπόρα παρήλθε, τον καιρό του Χρυσοστόμου και εξής, μέχρι και σήμερα, το ενδιαφέρον στρέφεται στο εσωτερικό των ενοίκων και του οικοδομήματος. Εξ’ ου και οι μακροσκελέστατες αναφορές πλέον για τα κριτήρια και τις προϋποθέσεις του άξιου επισκόπου, που τόσο ενοχλούν στις μέρες μας.

Τίποτα δεν πρέπει στην Εκκλησία να αντιμετωπίζεται αυτόνομα, σχολαστικά. Ακόμα και ο Άγιος Ιγνάτιος δεν προτρέπει στην υπακοή ποτέ χωρίς να εκφράζει ξεκάθαρα ή να υπονοεί τον άξιο, τον ομοιοθέντα με τον Χριστό επίσκοπο. Δεν απαιτεί εξαιρετικά πνευματικά χαρίσματα η διάκριση του γενικού από το μερικό, του καθολικού από το ειδικό. Και στην περίπτωση του επισκόπου φυσικά γενικό και καθολικό είναι η αταλάντευτη σταυρική του πορεία στα χνάρια του Κυρίου. Από τη μαρτυρία αυτή εμπνέεται η υπακοή, διαφορετικά τι σημασία έχει ο λόγος του Χριστού: "οίδατε ότι οι άρχοντες των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι κατεξουσιάζουσιν αυτών. Ουχ ούτως έσται εν υμίν, αλλ’ ος εάν θέλη εν υμίν μέγας γενέσθαι, έσται υμών διάκονος, και ος εάν θέλη εν υμίν είναι πρώτος, έσται υμών δούλος• ώσπερ ο υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι, αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλών." (Μτθ. 20, 26-28)

Όσο για την ακολουθία του Αγίου Ιγνατίου, ισχύει ό,τι και για τα προηγούμενα. Δεν υπάρχει ούτε μία αναφορά στη λέξη "υπακοή". Είναι ένα απαράμιλλο ποίημα-ύμνος στον μανικά ερωτευμένο με τον Θεό Ιγνάτιο. Έχει συμβολική ίσως σημασία, και δηλωτική του γεγονότος ότι η εξουσιομανία είναι η πιο ανέραστη εκδήλωση της ζωής, ότι στην ακολουθία η λέξη "έρωτας" και τα παράγωγά της απαντούν είκοσι δύο φορές• όσες δηλαδή και οι αναφορές των επιστολών του Αγίου Ιγνατίου στον επίσκοπο! Σαν να ήθελε ο υμνογράφος του, προαισθανόμενος την κατάφωρη καταπάτηση και διαστρέβλωση της διδασκαλίας του, να υποδείξει με αυτόν τον ποιητικό-παραβολικό λόγο το κριτήριο του αληθινού επισκόπου: τον μανικό έρωτά του για τον Θεό και το ποίμνιο, που φτάνει μέχρι μαρτυρίου. "Σίτός ειμι Θεού και δι’ οδόντων θηρίων αλήθομαι, ίνα καθαρός άρτος ευρεθώ του Χριστού." (Προς Ρωμαίους)

Στην ερώτηση του καλού συναδέλφου εάν τελικά, μετά από αυτές τις αναμφίβολες διαπιστώσεις, οι περί υπακοής στον επίσκοπο υποδείξεις του Αγίου Ιγνατίου ανήκουν στα λεγόμενα "θεολογούμενα", ας μου επιτραπεί να εκφράσω αρνητική απάντηση. Δεν είναι, με άλλα λόγια, υπό συζήτηση το ζήτημα της υπακοής στον επίσκοπο• γιατί εφόσον ο επίσκοπος εικονίζει διαπιστωμένα τον Χριστό δεν απαιτεί υπακοή! Απαιτεί την προσευχή του ποιμνίου του για να αξιώνεται από τον Θεό να ομοιάζει όλο και περισσότερο σε Αυτόν! Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο η υπακοή προκύπτει αφειδώς και ανεπιφύλακτα. Επειδή θεωρεί ειλικρινά τον εαυτό του ανάξιο αυτής! Αυτό είναι το μυστήριο της πίστεώς μας. Από την αποτυχία να ξεπηδά το κέρδος, από τη λύπη η χαρά, από την εκμηδένιση του εαυτού η αγαπητική ενότητα με τους πάντες, από τον θάνατο η ζωή!

Ανοιχτό στην έρευνα είναι κάτι άλλο: τι άλλους τρόπους θα μεταχειριστεί το εξουσιαστικό κατεστημένο, που λυμαίνεται την Εκκλησία του Χριστού, για να συνεχίσει να παράγει θρησκευτική αποχαύνωση, όταν η μέθοδος της διαστρέβλωσης των Πατέρων δεν φαίνεται να τελεσφορεί. Και μια απόδειξη του παραπάνω είναι αναμφισβήτητα η εκκλησιαστική αφύπνιση που ευχάριστα προδίδει και το σχόλιο του συναδέλφου, ενός μη "καθ’ ύλην" αρμόδιου. Αυτό είναι ελπιδοφόρο, γιατί μας επανατοποθετεί εκεί που η Εκκλησία και οι Άγιοι ζητούν, στη διαρκή εγρήγορση, τον κριτικό έλεγχο και προβληματισμό, ώστε να μην καταντήσουμε την πίστη μας μία ακόμα θρησκεία. "Το Πνεύμα μη σβέννυται, προφητείας μη εξουθενείτε. Πάντα δε δοκιμάζετε, το καλόν κατέχετε• από παντός είδους πονηρού απέχεσθε".(Α´ Θεσ. 5, 19-22) Και: "αγαπητοί, μη παντί πνεύματι πιστεύετε, αλλά δοκιμάζετε τα πνεύματα ει εκ Θεού εστιν, ότι πολλοί ψευδοπροφήται εξεληλύθασιν εις τον κόσμον." (Α´ Ιω. 4, 1)

Αυτή είναι η διαφορά της Εκκλησίας από τη θρησκεία• από τη μία η δοκιμή, η ελευθερία, η εν Αγίω Πνεύματι οξυδέρκεια, από την άλλη οι ετοιμοπαράδοτες λύσεις της εξουσίας, που καταλήγουν στην ύπνωση και την αφασία. Αν μη τι άλλο, το δημοσιευθέν σχόλιο του ανώνυμου συναδέλφου αποδεικνύει την Εκκλησία άτρωτη από τις ύπουλες επιθέσεις της εξουσιαστικής θρησκευτικότητας, που στην προσπάθεια να εμφανιστεί ορθόδοξη φανερώνεται ένας κοινός παλιάτσος.


Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 7 Φεβρουαρίου 2008.



Σχετικά κείμενα:

3 σχόλια:

  1. Ανώνυμος29/2/08

    Ευχαριστώ πάρα πολύ που είχατε την καλοσύνη να απαντήσετε εμπεριστατωμένα στις επισημάνσεις μου και στα ερωτήματά μου, με αφορμή το πρώτο δοκίμιο σας σχετικά με τη θεολογία του Αγίου Ιγνατίου.
    Τα θεολογικά κείμενα που δημοσιεύονται ως τώρα στην ΟΔΟ είναι πολύ υψηλού επιπέδου. Και το σημαντικότερο: είναι "εγχώριας" προέλευσης και παραγωγής, δεν είναι στείρες αναδημοσιεύσεις από βιβλία ή συγγράμματα.
    Καλή συνέχεια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ανώνυμος9/3/11

    Κάποια τέτοια κείμενα διαβάζει κανείς στην Καστοριά, και ευφραίνεται η καρδιά του. Συγχαρητήρια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ευ-λόγησον !10/11/15

    @ Ανώνυμος 2
    Πάνω από τα κείμενα όμως, η κοινωνία των προσώπων.
    Να ζήσουμε να τη χαρούμε!
    Εκτός εάν οι γράφοντες και εκφέροντες τέτοια ωραία ομολογουμένως λόγια διακατέχονται από τη μεσαιωνική αντίληψη της μετάθεσης όλης της χαράς μετά θάνατον.
    Είναι αυτοί που με τις ομιλίες τους "αφυπνίζουν" απρόσωπα πλήθη άγνωστων τους ανθρώπων και αποχαυνώνονται από τα ένστικτα και δεν αναπτύσσουν σχέση αγάπης με τους πλησίον.
    Μία είναι η Ουσία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ