6.1.11

ΣΤΑΘΗ ΠΕΛΑΓΙΔΗ: Με αφορμή την επιστημονική εξόρμηση του «Συνδέσμου Φοιτησάντων εις το γυμνάσιο Τσοτυλίου» στην Β. Ήπειρο

 «Λαός ελευθερωθείς δια του ξίφους 
δεν δουλούται δια του καλάμου»
Διακήρυξη 
(Ιερολοχιτών Βορειοηπειρωτών Φοιτητών 
Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα, Δεκέμ. 1913)1

Ηρωική, αλλά και τραγική θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς την ιστορική μοίρα του Ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου. Ηρωική, γιατί απελευθερώθηκε τρεις φορές από τον ελλαδικό στρατό και από ντόπιους εθελοντές, με αγώνες και με κρουνούς αίματος: την πρώτη, από το ζυγό των Οθωμανών Τούρκων, στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13, τη δεύτερη και τρίτη, στους Α΄ και Β΄ Παγκοσμίους Πολέμους (1914-18 και 1940-41), από τους Αλβανούς.

Είναι, όμως, και τραγικός ο ιστορικός τους βιός, κατά την αρχαία ελληνική έννοια. Ενώ δηλ. γνώριζαν ότι οι Μεγάλοι της εποχής (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Αυστροουγγαρία) θα παραχωρούσαν την περιοχή τους στην Αλβανία2,  με τη συγκατάθεση, μάλιστα, και της Ελλάδας, ωστόσο, δεν κατέθεσαν τα όπλα. Αντίθετα, ανέλαβαν έναν απέλπιδα αγώνα, προκειμένου να ανατρέψουν την προδιαγεγραμμένη τους μοίρα, ακόμη και μετά την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων.
Εδώ, ακριβώς, έγκειται το μεγαλείο αυτής της τραγικότητας: εγνώριζαν ότι οι «Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε» και όμως όρθωσαν ηρωικά το ανάστημά τους. Έτσι ερμηνεύεται η Διακήρυξη των Ιερολοχιτών Φοιτητών από τη Βόρειο Ήπειρο3,  αλλά και η Διακήρυξη των Χιμαριωτών (Νοέμβρ. 1913): «Θα φονευθώμεν πάντες, αλλ’ η Χιμάρα ενωθείσα μετά της Ελλάδος δεν θα λεχθεί ότι υπεδουλώθη εις τους Αλβανούς4.
Και είναι ακόμη πιο τραγική η μοίρα του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού, διότι, ενώ ίδρυσαν δια των ηρωικών τους αγώνων, την «Αυτόνομη πολιτεία της Βορείου Ηπείρου»5,  τελικά μετέπεσαν στη μαύρη μοίρα μιας αγνοημένης και παραμελημένης μειονότητας, ιδιαίτερα στην κομμουνιστική περίοδο (1945-1992)6.
Αυτόν λοιπόν, τον υπέροχο αδικαίωτο ελληνισμό, που εξακολουθεί να κρατάει την ιστορική του περηφάνεια, είχαμε την ευτυχία να επισκεφτούμε και να καμαρώσουμε στην πρόσφατη7  επιστημονική και εθνική εξόρμηση του «Συνδέσμου Φοιτησάντων στο Γυμνάσιο Τσοτυλίου»8.

ΤΟ ΗΘΙΚΟ ΦΟΡΤΙΟ
ΠΟΥ ΚΟΥΒΑΛΑΜΕ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΦΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΖΩΝΤΑΝΟ ΚΑΙ ΤΟΝ
ΜΝΗΜΕΙΑΚΟ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Συγκλονιστικές και πρωτόγνωρες οι εμπειρίες από την επαφή μας με τον Ελληνισμό της περιοχής, ο οποίος αρχίζει να συνέρχεται, μετά την απομάκρυνση της μοιραίας ταφόπετρας του κομμουνισμού, που τον καταπλάκωνε επί 45 ολόκληρα χρόνια (1945-1990).
Συγκεκριμένα, οι εμπειρίες μας από τον μειονοτικό Ελληνισμό των περιοχών Αγίων Σαράντα, Δελβίνου, Φιέρι, Αυλώνας, Αργυροκάστρου, σ’ αυτό το τετραήμερο, θα μας συνοδεύ- ουν, ως μόνιμο ηθικό απόκτημα, σε όλη μας τη ζωή.
Κατ’ αρχή, είναι να θαυμάζει κανείς τη μεγαλοσύνη της εμμονής τους στην Ορθοδοξία και στον Ελληνισμό, παρά τη μιζέρια και την περιθωριοποίηση που υφίστανται μέσα στον κυρίαρχο εθνικό κορμό.
Το θαύμα αυτό απορρέει, βέβαια, από τον ζωντανό ελληνισμό της περιοχής, όμως είναι σύμφυτο και με τη μνημειακή κληρονομιά που κρατάει από την αρχαιότητα. Θα λέγαμε, μάλιστα, ότι αυτό το δίδυμο-μνημειακός και ζωντανός Ελληνισμός -όχι μόνο συλλειτουργούν, αλλά και αλληλοενισχύονται. Αν λείπει το πρώτο, θα διαρρεύσει το δεύτερο, και, αντίστοιχα, χωρίς τον ζωντανό Ελληνισμό, τα μνημεία ή θα καταστραφούν ή θα είναι παντελώς άχρηστα.
Αυτή την αξιοθαύμαστη σύζευξη είχαμε την ευτυχία να διαπιστώσουμε, σε κάθε περίπτωση. Και, μάλιστα, το ηθικό και πνευματικό της μεγαλούργημα, κόντρα στην υλική και οικονομική δυσπραγία, στην οποία τους καθήλωσε το προηγούμενο καθεστός: Τα 500.000 πολυβολεία που έστησε, σ’ όλο το πλάτος και το μάκρος της Αλβανίας, απορροφούσαν το μεγαλύτερο ποσοστό του κρατικού προϋπολογισμού. Δεν περίσσευε τίποτε για το λαό.
Στους Βουλιαράτες, ελληνικό συνοριακό χωρίο της Αλβανίας, αφού τελέσαμε ιερό μνημόσυνο, για τους πεσόντες Έλληνες στρατιώτες στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1940-1941), στη συνέχεια, προσκυνήσαμε, γεμάτοι ιερή συγκίνηση, τους τάφους 58 αναγνωρισμένων και τα οστεοφυλάκια 34 αγνώστων ηρώων.
Καταθέσαμε δηλ. την απέριττη ανθοδέσμη της αγάπης και του σεβασμού μας στους δοξασμένους απελευθερωτές της Βορείου Ηπείρου, σ’ αυτόν τον Πόλεμο. Μ’ αυτή την έννοια και μ’ αυτή τη βαρύτητα τους κρατούν μες στην καρδιά τους οι κάτοικοι του χωριού σήμερα, ως φυλαχτό δηλ. και ως ελπίδα, σύμφωνα με μαρτυρία του σεβαστού λευίτη που τέλεσε το ιερό μνημόσυνο. Εξάλλου, οι αυθεντικές μαρτυρίες, από κατοίκους του χωριού, για τους ηρωικούς νεκρούς, τις οποίες «γευτήκαμε» από το διαδίκτυο, μέσω του καθηγητή Νίκου Βολκάνου, , λειτούργησαν ως καταλύτης και ως ο πιο τέλειος επίλογος στα βιώματά μας από την επίσκεψη στο στρατιωτικό νεκροταφείο των Βουλιαρατών.
Τους Βουλιαράτες, που μας χάρισαν την πρώτη δυνατή συγκίνηση, διαδέχτηκαν, με το ξεχωριστό τους χρώμα, οι συγκινήσεις των επόμενων τριών ημερών.

Πρώτη, η μεγάλη συγκίνηση και το τρανό μάθημα από την ηρωική Χειμάρα (5.000 κάτ.). Εδώ, τα βιβλία και τα άλλα δώρα που διανεμήθηκαν στους μαθητές του σχολείου, από τους οργανωτές της εκδρομής, έδωσαν, ασφαλώς, μεγάλη χαρά στα παιδιά, αλλά και στους γονείς την αίσθηση ότι δεν είναι μόνοι σ’ αυτή τη χώρα. Βέβαια, το σχολείο επαναλειτούργησε το 2006 χάρη στον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο (140 μαθητές).
Όμως και εμείς οι εκδρομείς κουβαλάμε μέσα μας ένα τρανό μάθημα, ως διαχρονικό ηθικό βίωμα, τόσο από τους απλούς Χειμαριώτες όσο και από τα περήφανα Ελληνόπουλα που «ξέρουν» να τραγουδούν, να χορεύουν και να απαγγέλλουν τη βαθειά ελληνική τους συνείδηση και παιδεία. Εξάλλου, παντού φαντάζει και είναι έντονα ορατή η Χειμαριώτικη καταγωγή, ότι δηλ. συνεχίζεται η ηρωική παράδοση και κληρονομιά των αδούλωτων Χειμαριωτών. Οι απλοί κάτοικοι (Κα Ερμιόνη κ.ά.) το ομολογούν και κλαίνε από περηφάνεια. Τα μνήματα των Ελλήνων στρατιωτών, που έπεσαν το 1940-1941, στο χωριό τους, τα φροντίζουν ως οικογενειακά τους μνημεία. Οι μαθητές τραγουδούν και χορεύουν τη Χειμαριώτικη συνέχεια.
Οι δάσκαλοι, όλοι ανεξαιρέτως, καλλιεργούν στους μαθητές τους και εμπεδώνουν, δια της παιδείας, τη συνείδηση αυτής της συνέχειας. Αξίζει να τους περάσομε στη συλλογική μνήμη, διότι «γράφουν», με το έργο τους, τη σημερινή «ιστορία της Χειμάρας: Ράππου, Μυρισιώτης, Στυλιανού, Μπλέτσος, Δήμου, Θεοδωρίδης, Νικόπουλος, Ράσης, Σούφλος, Γιοβάνη. Δ/ντής: Μπρίγκος Νικόλαος.
Ιερή σκέπη της ελληνικότητας και της εθνικής συνείδησης των Χειμαριωτών είναι ο ναός της Επισκοπής, των Αγίων Πάντων, ανακαινισμένος από τον Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας Αναστάσιο. Δεν είναι ο μόνος Ναός που ανακαινίστηκε από τον Αναστάσιο: Στο Δέλβινο, η εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου χτίστηκε εκ βάθρων, το 1996, αλλά και το μικτό σχολείο, για 400 μαθητές (Έλληνες και Αλβανούς). Στην Άρτα Αυλώνας, ο Ναός της Αγ. Κυριακής και παντού, στην Αλβανία, ανακαινίζονται ή ανεγείρονται ορθόδοξοι Ναοί, χάρη στον Αναστάσιο. Δεν νοείται ελληνισμός χωρίς την Ορθοδοξία. Στον εν λόγω Ναό, επιβλητικό είναι το ιστορικό τέμπλο, με τους Αγίους Γεώργιο, Ιωάννη, Πρόδρομο, Σπυρίδωνα, Αγίους Πάντες, Παναγία.

Επόμενη δυνατή συγκίνηση αποκομίσαμε στο αμιγές ελληνικό χωριό Άρτα (Νάρτα, στα αλβανικά), στην περιοχή της Αυλώνας. Δεν είναι μειονοτικό, και όμως, το υψηλό εθνικό φρόνημα των κατοίκων και, μάλιστα, των νέων, φαντάζει από μακρυά. Όπως, ακριβώς, φαντάζει και ο λειτουργικός ρόλος του, υπό ανακατασκευή, Ναού της Αγίας Κυριακής. Ο Ναός αυτός κρατάει στητή κι ολόρθη την εθνική συνείδηση των κατοίκων, όπως, πολύ σωστά, τόνισε ο εφημέριος πατήρ Δημήτριος Κούσης.
Η Άρτα της Αυλώνας αποδεικνύει ότι ο Ελληνισμός της Βορείου Ηπείρου, ακόμη και σε μη μειονοτικές περιοχές, παραμένει, εθνικά και πολιτιστικά, αναπαλλοτρίωτος. Βεβαίως, και η ύπαρξη ιστορικών χριστιανικών μνημείων στην περιοχή παίζει το δικό της ρόλο. Το Μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, του 13ου αι., παρά την αντιθρησκευτική πολιτική του Χότζα, λειτούργησε ως η στοιχειωμένη ψυχή του Γένους, ως η επιταγή της ιστορίας που κράτησε τον Ελληνισμό. Το ίδιο και η βυζαντινή Μονή Ανδρελίτσας, κοντά στο Κολικόντασι, όπου μαρτύρησε, το 1770, ο εθνομάρτυρας Κοσμάς ο Αιτωλός, όπως και η βυζαντινή Μονή, κοντά στην πόλη Μπαλς, στην οποία βαπτίστηκε, τον 9ο αι., ο βασιλιάς των Βουλγάρων Βόρις, επονομασθείς Μιχαήλ. Προ διετίας η μονή αυτή ανακαινίστηκε από τον Αναστάσιο σε νέο Ναό.
Δεν ήταν μόνο χριστιανικά τα μνημεία που επισκεφτήκαμε και που κράτησαν το Γένος στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου.
Ήταν και τα αρχαία ελληνικά που λειτούργησαν ως κέντρα ελληνικού πολιτισμού και ενίσχυσαν τη μνήμη και τη συνείδηση της ελληνικότητας.
Η Επίδαμνος (σημερινό Δυρράχιο), η Απολλωνία (αποικία της Κορίνθου, με Ναό του Απόλλωνος, αρχαίο θέατρο, Ωδείο, αγορά, ακρόπολη, Μουσείο αρχαιοτήτων), το Βουθρωτό (αποικία της Κέρκυρας στα νότια των Αγίων Σαράντα, με πολλές αρχαιότητες), φαντάζουν ως προπύργια του βόρειου Ελληνισμού σε όλες τις ιστορικές περιόδους.
Το Αργυρόκαστρο, που επισκεφτήκαμε τελευταία, ολοκλήρωσε τα βαρύτιμα βιώματα και ηθικά αποκτήματά μας με ανεξίτηλες νότες και βαθειές αποχρώσεις. Η πόλη των 35.000 κατοίκων (οι 6.5000 είναι Έλληνες), με το βυζαντινό κάστρο του 13ου αι. και τη βυζαντινή, γενικά, αρχιτεκτονική, ήταν η έδρα της Αυτόνομης Πολιτείας της Βορείου Ηπείρου, που ιδρύθηκε το 1914, αλλά έμεινε στα χαρτιά, όπως σημειώσαμε παραπάνω. Σήμερα είναι έδρα Μητροπόλεως, με Μητροπολίτη τον Δημήτριο9,  αλλά και έδρα Έλληνος Επάρχου10.
Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, που κοσμούν το Αργυρόκαστρο, ειδικά για την ελληνική μειονότητα – Εκκλησιαστικό Λύκειο και Παιδαγωγική Ακαδημία – αποτελούν άλλη μία μεγάλη τιμή και περγαμηνή για τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο.
Όσο για το άγαλμα του Χότζα, που ήταν το ιδιαίτερο «κόσμημα» της πόλης, ως γενέτειρας, επί κομουνιστικής δυναστείας, είχε την ανάλογη κατάληξη όλων των αγαλμάτων των «μεγάλων» ηγετών αυτού του συστήματος: κατακρημνίστηκε και διαλύθηκε εις τα «εξ ων συνετέθη», από τον ίδιο τον αλβανικό λαό.

Λίγο πριν από το τέλος
Δευτέρα, 28 Ιουνίου 2010, 4 μ.μ.: «Εδώ είναι η Ελλάδα που αγωνίζεται». Αυτόν τον βαρυσήμαντο λόγο και αυτό το αισιόδοξο μήνυμα κουβαλάμε μέσα μας, λίγο πριν εγκαταλείψομε τη Βόρειο Ήπειρο, από τον θαλερό Δημοσιογράφο Θ. Βεζιάνη. Και, μάλιστα, από το βήμα του Κοσμά του Αιτωλού.
Ο συμβολισμός του λόγου, σε συνδυασμό με την ιστορικότητα του χώρου, αλλά και με τη μηνιαία εφημερίδα «Το όραμα του νέου Αιώνα», επισφραγίζουν όλα, όσα κρατάμε μέσα μας, ως μόνιμη παρακαταθήκη11,  από την 4ήμερη επιστημονική και εθνική μας εξόρμηση σ’ αυτή την «Ελλάδα που αγωνίζεται».
Ο «Σύνδεσμος Φοιτησάντων εις το Γυμνάσιον Τσοτυλίου» προσθέτει, μ’ αυτή τη δραστηριότητα, άλλη μια λαμπρή σελίδα στο υψηλό εθνικό και κοινωνικό έργο που επιτελεί.


ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Κωνσταντίνου Ε. Αβτζιγιάννη, Ο Βορειοηπειρωτικός Αγώνας, Αθήνα, εφημερ. ΕΘΝΟΣ, χ.χ., σελ. 82.
2. Πρωτόκολλο Φλωρεντίας, Δεκέμ. 1913.
3. Ό.π.
4. Αβτζιγιάννη, ό.π., σελ. 81.
5. Πρωτόκολλο Κέρκυρας, το οποίο συνυπέγραψαν οι Μ. Δυνάμεις και η ίδια η Αλβανία, το Μάιο του 1914. Την προσωρινή κυβέρνηση αυτής της Πολιτείας αποτελούσαν: Πρόεδρος, ο Γεώργιος Ζωγράφος, μέλη, οι Μητροπολίτες: Δρυϊνουπόλεως Βασίλειος, Κορυτσάς Γερμανός, Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδων. Δυστυχώς, η διεθνής αυτή συνθήκη (Πρωτόκολλο Κέρκυρας) έμεινε «κενό γράμμα», όπως ακριβώς, έξι χρόνια αργότερα (1920), η περιβόητη συνθήκη των Σεβρών.
6. Είναι γνωστό ότι, στη μαύρη αυτή περίοδο του κομμουνισμού, η πολυπληθής ελληνική μειονότητα των 300.000 ατόμων, που ιστορικά απλωνόταν προς βορρά μέχρι το Γενούσο ποταμό, συρρικνώθηκε σε 99 χωριά των επαρχιών Αγίων Σαράντα, Δέλβινου και Αργυροκάστρου. Σε ένα δηλ. περιορισμένο μέγεθος, που δεν ξεπερνούσε τα 60.000 άτομα. Όλος ο άλλος Ελληνισμός (Κοριτσά κ.ά.), μέχρι και σήμερα, παραμένει μη μειονοτικός και ευάλωτος προς πάσαν πολιτιστικήν, αλλά και πολιτικήν αλλοτρίωσιν.
7. 25-28 Ιουνίου 2010.
8. Αρχηγός της «Προσκυνηματικής Εκδρομής», όπως την χαρακτήρισαν οι οργανωτές, ήταν ο δραστήριος και χαρισματικός Πρόεδρος του Συνδέσμου, Αλέξανδρος Μπακαΐμης, Καθηγητής της Ειδικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης και καταξιωμένος πνευματικός παράγων του τόπου. Ξεναγός, η ταλαντούχος και περήφανη Βορειοηπειρώτισσα Ευαγγελία Μπέτση, από το Αργυρόκαστρο.
9.   Οι άλλες τρεις Μητροπόλεις της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας είναι:
1) Αρχιεπισκοπή Τιράνων και Πάσης Αλβανίας, με Αρχιεπίσκοπο τον ΑΝΑΣΤΑΣΙΟ,
2) Μητρόπολις Κοριτσάς, με Μητροπολίτη τον ΙΩΑΝΝΗ,
3) Μητρόπολις Βερατίου, με Μητροπολίτη τον ΙΓΝΑΤΙΟ
10. Διοικητικά, η ελληνική μειονότητα της Βορείου Ηπείρου διαθέτει 10 Επάρχους.
11. Για τη βαθύτερη κατανόηση και βίωση αυτής της παρακαταθήκης, σημαντική ήταν η συμβολή των συχνών φωτεινών παρεμβάσεων: από τους Καθηγητές Πανεπιστημίου Αλέκο Μπακαΐμη, Νίκο Βαλκάνο, Μαρία Πλαστήρα – Βαλκάνου, το Δημοσιογράφο Γεράσιμο Δώσα, το Γιατρό Καθηγητή Πανεπιστημίου Ιωάννη Κανονίδη, το Χημικό Μηχανικό Ανδρέα Πιστοφίδη, τον Γεωπόνο Γεώργιο Παπαδόπουλο, τη Συμβολαιογράφο Ελένη Αδάμου, τη Δικηγόρο Μαρία Ηλιάδου. Από ένα δηλ. σχεδόν πλήρες Διεπιστημονικό Τμήμα διαφόρων ειδικοτήτων, εξού και ο χαρακτηρισμός «Επιστημονική εξόρμηση».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ