ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Των Τριών Ιεραρχών, που γιορτάζουν και οι Δάσκαλοι

 (εκτός από τους μαθητές, τα σχολεία, τα γράμματα, τα βιβλία…)

Ένα βιβλίο γραμμένο από δασκάλα με έναν πολύ τρυφερό τίτλο έγινε ο νέος κρίκος στην αλυσίδα των βιβλίων που όλα τους γεννήθηκαν μες σε σχολεία. Αυτό και μόνο δείχνει, σκέφτηκα αμέσως, πόσο σημαντική είναι η δουλειά μας. Γιατί δε γνωρίζω και πολλές δουλειές που να μπορούν να εμπνεύσουν τόσο, πολλούς επαγγελματίες που η καθημερινότητά τους να έχει τη δύναμη να τους μετατρέπει σε συγγραφείς, πολλά βιβλία που να αφορούν ένα επάγγελμα και να ενδιαφέρουν τόσους πολλούς έξω από το συγκεκριμένο επαγγελματικό χώρο ανθρώπους, αφού…



Αφού δεν υπάρχει σχεδόν κανένα θέμα για το οποίο μιλάμε ή διαβάζουμε σήμερα που να μην καταλήγει στη γνωστή πια επωδό: «Είναι θέμα παιδείας». Από το μεγάλο θέμα (και πρόβλημα) του περιβάλλοντος ως το θέμα της διατροφής, αλλά και της αποταμίευσης και της διαφθοράς και…
Το λέει πολύ ωραία μία παράγραφος από την εισαγωγή του ενός από τα βιβλία της αλυσίδας που προανέφερα, του βιβλίου «Μαθητικό Συναξάρι» του Αλέκου Καριώτογλου (εκδ. Ακρίτας, 2001): «Η διαδικασία της διδασκαλίας παραμένει πάντοτε για τον συνειδητοποιημένο εκπαιδευτικό ένα τρελό πανηγύρι προσφοράς, ανθρωπογνωσίας και βαθιάς κατανόησης του νοήματος της ύπαρξης. Ταυτόχρονα αποτελεί αφορμή μοναδική προσέγγισης του Άλλου, γεγονός πολλές φορές ασύλληπτο και οπωσδήποτε ανεπανάληπτο».

Από το βιβλίο αυτό θ’ αναφερθώ σε ένα κομμάτι με τον ξεχωριστό τίτλο: Ο Αλέξανδρος και το προνόμιο της απελπισίας
Ο συγγραφέας εδώ μιλάει για ένα μαθητή του της Α’ Γυμνασίου, τον Αλέξανδρο, ένα χαριτωμένο αγόρι, που, ταξιδεύοντας ένα Σαββατοκύριακο με τους γονείς και την αδερφή του, παθαίνουν δυστύχημα, από το οποίο βγήκε ζωντανός μονάχα ο Αλέξανδρος, με πολλαπλά κατάγματα. Το παιδί δεν μαθαίνει το φριχτό νέο ως τη στιγμή που ετοιμάζεται να βγει από το νοσοκομείο:
«Όταν του ανακοινώθηκε η αλήθεια για το θάνατο των δικών του έκλαψε πολύ. (…) Μετά εικοσιτέσσερις ώρες αναδύθηκε ένας Αλέξανδρος μεγαλωμένος κατά είκοσι χρόνια. Έδειχνε μιαν αφάνταστη ωριμότητα. (…)

»Την πρώτη μέρα που ήρθε στο σχολείο με τις πατερίτσες τον κάλεσα να κουβεντιάσουμε. Τον ρώτησα αν είχε παράπονο από το Θεό. Μου απάντησε με πολλή σοβαρότητα ότι δεν θα μπορούσε να το πει παράπονο. Όχι, δεν είχε παράπονο. Πονούσε όμως γι’ αυτό που του είχε συμβεί. Μερικές φορές έλεγε εκείνο το γνωστό στις περιπτώσεις “γιατί”. Όμως, μου δήλωσε, ήταν αποφασισμένος να προχωρήσει κι έτσι τη ζωή του. “Αλέξανδρε”, του είπα, “θαυμάζω την ωριμότητά σου. Θα μπορούσα να σου δώσω μια εξήγηση, χωρίς να ισχυρίζομαι ότι θα μπορούσε να σε ικανοποιήσει τόσο ώστε να πάψει να εκφράζεται εκείνο το “γιατί”. Ίσως, αν είχες και τους δικούς σου, με όλες τις ευκολίες που θα σου παρείχαν, να γινόσουν “ένα χαμένο κορμί”. Τώρα είμαι βέβαιος ότι θα γίνεις ένας χρήσιμος άντρας. Πιθανό να σου φαίνεται ακόμα και αστεία η εξήγηση αυτή. Σκέψου όμως ότι ίσως να έχει μια βάση. Και πρέπει να γνωρίζεις ότι όπως σκεφτόμαστε εμείς οι άνθρωποι δεν σκέφτεται ο Θεός. Υπάρχουν κάποια πράγματα που για μας τους ανθρώπους φαίνονται παράλογα. Ο Θεός σίγουρα εκτιμάει εντελώς διαφορετικά τις καταστάσεις της ζωής μας”.
»Ο Αλέξανδρος κούνησε το κεφάλι του σαν να ήθελε να πει ένα “ ίσως” και προχώρησε προς την τάξη του.
»Σ’ όλα τα μαθητικά του χρόνια αντιμετώπισε λεβέντικα τη ζωή μαζί με τη θεία του, τη δεύτερη μάνα του. Πάντα βρισκόμαστε σε επαφή. Τελείωσε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο και αυτή την ώρα πραγματοποιεί μεταπτυχιακές σπουδές στη Σκωτία.
»Η απελπιστική θέση στην οποία βρέθηκε στάθηκε ένα προνόμιο γι’ αυτόν, για να αναδυθεί μέσα από τον εαυτό του ένας ώριμος άνδρας. Του “βγάζω το καπέλο” και τον αγαπώ πάντα».
    Η περίπτωση του Αλέξανδρου ανήκει στις περιπτώσεις που μπορούν να καθοδηγήσουν τον καθένα από μας τους μεγάλους και ώριμους (φαινομενικά τουλάχιστον). Ο μαθητής κάνει μάθημα σε όλους μας, μάθημα ζωής. Ο Αλέξανδρος, ενώ βρίσκεται ακόμη μες στην αίθουσα διδασκαλίας για να διδαχθεί, διδάσκει με το ίδιο του το παράδειγμα. Και είναι αυτό το μάθημα το ανώτερο όλων και γιατί αφορά τη στάση ζωής, τον τρόπο του πολιτεύεσθαι, θέμα ουσιαστικότατο για τον κάθε άνθρωπο, και γιατί το παιδί μάς το δίνει εφαρμοσμένο.

Καιρός όμως να περάσουμε και στο εκδοθέν πρόσφατα βιβλίο της κ. Μαρίας Στασινοπούλου (εκδ. Κίχλη) με τον ιδιαίτερα τρυφερό τίτλο «Κυρία, με θυμάστε;». Από τις περιπτώσεις που η συγγραφέας αναφέρει στέκομαι στην τελευταία και αντιγράφω:
«Ο Πέτρος ήταν ο γόης και ο καρδιοκατακτητής της τάξης. Τον κυνηγούσαν όλες οι μαθήτριες, μα αυτός διάλεγε τις πιο εύκολες, και φαίνεται πως περνούσε καλά∙ μέχρι την τελική επιλογή, που διάλεξε την εξυπνότερη και δεν ατύχησε. Όλη η γοητεία του βρισκόταν στο κεφάλι και στο λίγο μπλαζέ ύφος, απόρροια, ίσως, ανασφάλειας. Είχε καστανά μάτια που παιχνίδιζαν όταν γελούσε και μια λακκουβίτσα έντονη στο σαγόνι, αυτή που τη λένε λακκάκι του έρωτα. Τα μαλλιά του ήταν κατσαρά και το τελικό αποτέλεσμα θύμιζε Ερμή. Ψηλός, λεπτός, με θεόστραβα πόδια, που όμως δεν τα πρόσεχε καμία. Σπούδαζε μουσική, έπαιζε κιθάρα, πιάνο και ακορντεόν και τραγουδούσε –το βασικό ατού της επιτυχίας του. Τη μουσική την κουβαλούσε μέσα του, ήταν από τα συστατικά υλικά της δομής του. Η ζωή του όλη θα μπορούσε να είναι ένα τραγούδι, που το τραγουδούσε όμως μόνον όταν ήθελε αυτός. Πρωτοστατούσε σε όλες τις εκδηλώσεις του σχολείου, εκτός απ’ ό,τι είχε να κάνει με διάβασμα.

»Το πιο ενδιαφέρον για μένα στον Πέτρο ήταν ο τρόπος που σκεπτόταν και η δυσκολία με την οποία εξέφραζε τη γνώμη του, που πάντα όμως είχε βαρύτητα και θύμιζε λαϊκή σοφία, με σπάνια γνησιότητα. Είχε μεγαλώσει από πολύ μικρή ηλικία μέσα στο καφενείο του πατέρα του, με ό,τι συνεπάγεται αυτό, και καλό και κακό, για ένα παιδί. Όπως μου εκμυστηρεύτηκε, όταν τελείωσε το σχολείο και επρόκειτο να διδάξει ως καθηγητής της μουσικής πια, δεν είχε διαβάσει ποτέ στη ζωή του κανένα βιβλίο. Μετά ανακάλυψε τη μαγεία της ανάγνωσης. Θυμάμαι αρκετές από τις διαπιστώσεις του Πέτρου για τη ζωή:
«Κυρία, νιώθω πολύ άσχημα όταν πρόκειται να ντροπιαστεί κάποιος. Είναι σαν να το παθαίνω ο ίδιος». (…)
«Και ο πιο καλός άνθρωπος μπορεί να κάνει πράγματα ανεπίτρεπτα, κάτω από ορισμένες συνθήκες∙ μη βιαζόσαστε να καταδικάσετε κάποιον», έλεγε στο εύκολο ανάθεμα των άλλων. «Ξέρετε πόσες παρανομίες κάνουμε όλοι κάθε μέρα και δεν τις βλέπουμε ή δεν το καταλαβαίνουμε ότι είναι τέτοιες;» (…)»
    Η περίπτωση του Πέτρου από αυτό το βιβλίο μπορεί να μην υπαγορεύει στάση ζωής όπως εκείνη του Αλέξανδρου, αλλά θέτει στη διάθεσή μας πολλά στοιχεία για σχολιασμό: το παιδί θεωρεί όμορφο όχι αυτό που εξωτερικά είναι, αλλά τη μέσα ομορφιά∙ το πώς μεγάλωσε τον είχε μετατρέψει σε φορέα λαϊκής σοφίας, πλεονέκτημα διόλου ευκαταφρόνητο και αμελητέο∙ ποτέ δεν είναι αργά ν’ ανακαλύψει κανείς τη μαγεία της ανάγνωσης, η οποία αφορά κάθε άνθρωπο ανεξαρτήτως της προέλευσής του∙ οι αρχές του είναι δυσεύρετες ακόμη και σε μεγαλύτερους ηλικιακά ανθρώπους,…
    Και πάλι εδώ ταιριάζει να πούμε για το πόσο έχει να ωφεληθεί καθένας μας μελετώντας τη συμπεριφορά των παιδιών: «(…) Αποφάσισα μια μέρα να καταγράψω πρόσωπα και στιγμές μαθητών, να περιγράψω, αν γίνεται, ψυχές εφηβικές. (…) Είναι χνάρια πάνω στα οποία περπάτησε ένας άνθρωπος και διαμόρφωσε τον μικρόκοσμο της προσωπικής βιοφιλοσοφίας.
Τα παιδιά αυτά, τα παιδιά μου, μου έμαθαν πιο πολλά απ’ όσα προσπάθησα να τα διδάξω».

Τους δασκάλους-συγγραφείς που εμπνεύστηκαν βιβλία από τη σχολική πραγματικότητα ήταν ο αρχικός μου στόχος να προβάλω. Και τα συγκεκριμένα βιβλία τους. Καταλήξαμε όμως και πάλι, όλοι μαζί και αναπόφευκτα, στην προβολή του μεγαλείου των παιδιών, που ίσως τελικά να είναι οι οδηγοί που επιμένουμε να μην ανακαλύπτουμε ακόμα.
    Και, τελικά, ίσως πρέπει να ξεκολλήσουμε πια από τη μόνιμη επωδό με την οποία κλείνουμε όλα τα ζητήματα, πως όλα είναι θέματα Παιδείας, και να καταφύγουμε στη λύση που μας φανερώνεται μέσ’ από τη σχολική ζωή: πως αν ακολουθήσουμε το παράδειγμα των παιδιών ίσως και να βρούμε το δρόμο που χάσαμε από δικά μας φταιξίματα κι επειδή μπερδευτήκαμε για τα καλά δείχνουμε τελείως ανήμποροι να ξαναβρούμε…

 Στη Θεσσαλία Τεριακή, φιλόλογο εξαιρετικά
 καταρτισμένη και αληθινή φίλη του λόγου,
για την παράκαμψη που έζησε και άντεξε…

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 27.1.2011