ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΟΡ. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗ: ...στο Γράμμο

ΒΙΒΛΙΟ

ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ
Πατρίδα από βαμβάκι
Κέδρος, Αθήνα 2009

Ο χώρος που εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα διττός: η Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν από τη μια, η Θεσσαλονίκη από την άλλη. Το σκηνικό είναι το βαγόνι της επιστροφής. Το χρονικό πλαίσιο ανάμεσα στα 1949, ύστερα από την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού στο Γράμμο και στα 1967, οπότε ο κεντρικός ήρωας Στέργιος Χ. έρχεται εγγύτερα στην πατρίδα, ως πολιτικός πρόσφυγας στα Σκόπια – τόπο επιλεγμένο όχι τυχαία, καθώς ο ήρωας δεν προέρχεται από σλαβόφωνη περιοχή, ούτε αποδέχεται την «μακεδονική» ταυτότητα. Η αρτηριοσκλήρυνση της ελλαδικής πολιτικής σκέψης της μετεμφυλιακής περιόδου και η άκριτη πρόσδεση σε ξένους παράγοντες και τα κελεύσματα τους, δεν είναι άλλωστε άμοιρη της δημιουργίας του προβλήματος… Στο βιβλίο της Χουζούρη δεν ξέρω πού αρχίζει ο μύθος και πού τελειώνει η ιστορία. Κι αυτό ακριβώς συμβαίνει, επειδή η συγγραφέας, πέρα από τα προσωπικά της βιώματα, διάβασε και ερεύνησε πολύ, πριν να καταλήξει στη σύνθεση και στη γραφή.

Η ήττα του Δημοκρατικού Στρατού συνεπαγόταν για ένα κομμάτι του Ελληνισμού την αναγκαστική εξορία στις τότε Λαϊκές Δημοκρατίες και στη Σοβιετική Ένωση. Στην πλειοψηφία τους οι πολιτικοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην Κεντρική Ασία, στην Τασκένδη, όπου προσπάθησαν να ξαναστήσουν τη ζωή μακριά από την πατρίδα, αλλά σε ένα τόπο που ενσάρκωνε ως δημιουργία τα ιδεολογικά τους πιστεύω – όπως είχαν τουλάχιστον αυτά δουλευτεί στη σκέψη τους στο φαντασιακό επίπεδο, πριν αντιληφθούν την έννοια του «υπαρκτού» σοσιαλισμού. Και βεβαίως η ζωή τους δεν ήταν ανέφελη: μια σκληροπυρηνική σταλινική ηγεσία, που αντιμετώπιζε τους πρόσφυγες ως δυνάμει αντάρτες, με το όπλο «παρά πόδα» – βεβαίως όχι χωρίς αντιδράσεις, αφού σημαδεύτηκε από την αρχή της διάσπασης της ελληνικής Αριστεράς, από τα γεγονότα που έμειναν γνωστά ως «Η εξέγερση της Τασκένδης».

Όταν βεβαίως βλέπεις τα γεγονότα με τη νηφαλιότητα που προσδίδει η πάροδος τόσων δεκαετιών, θα μείνει στο νου το απόσταγμα πως το αριστερό κίνημα ξεκίνησε με ευγενείς προθέσεις, σφυρηλατήθηκε με αγώνες και αίμα και στόχευε στο να ανυψώσει τον άνθρωπο, έστω κι αν έχασε το δρόμο στην πορεία. Κι όταν βιώνεις μέρες βίαιης ανέγερσης μιας κοινωνίας ασύδοτου βάρβαρου καπιταλισμού που βλέπει τους ανθρώπους σαν του καπνού τα φύλλα κι η Δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα γίνονται κουρελόχαρτα, ακριβώς επειδή αυτό το σύστημα δε ξεκίνησε με καμιά ευγενή πρόθεση, τότε ίσως και εκείνη η Τασκένδη των δύσκολων μεταπολεμικών χρόνων μοιάζει όμορφη…

Το βιβλίο της Χουζούρη δεν είναι μια ανάλαφρη ιστορία - απαιτεί ιστορικές γνώσεις για να το παρακολουθήσεις. Αυτό άλλωστε δεν πρέπει να είναι ένα μυθιστόρημα;
Το βιβλίο σχετίζεται εμμέσως με την Καστοριά, αφού ο Γράμμος αποτελεί το συνειδησιακό υπόβαθρο των ηρώων, καθώς από εκεί μετά την τελευταία μάχη ξεκίνησαν για την πονεμένη – αλλά και τιμημένη υπερορία στην «Πατρίδα από βαμβάκι». Και γι’ αυτό εκεί, στο Γράμμο, κλείνει το έργο, με μια προσκυνηματική επίσκεψη των ογδοντάρηδων πολεμιστών πενήντα χρόνια μετά την ήττα, όταν πια ο χρόνος έφερε τη νηνεμία και τα ασημένια μαλλιά κι ήρθε ο «καιρός για μυθιστορήματα»…