18.2.11

ΜΕΡΟΠΗΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΓΓΕΛ: Καστοριανό Καρναβάλι



Στην φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο της κ. Σωτηροπούλου-Μάγγελ, [πρωτοδημοσίευσε η ΟΔΟΣ σε μεγάλη διάσταση στις 3 Φεβρουαρίου 2000 (αρ. φύλλου 66), σε άρθρο με τίτλο «Όταν το σημερινό “μοναδικό, γνήσιο ελληνικό καρναβάλι: τα ραγκουτσάρια”, ήταν ένα απλό (καστοριανό) καρναβάλι», 1928] διακρίνονται (από αριστερά) Ευάγγελος Τσαμούλης, Νικόλαος Σαφλιάνης (με το κλαρίνο), Ζέρμας (επάνω), Νικόλαος και Μαρία Οικονομίδου, (κέντρο) Βασιλική Ζέρμα, Γεώργιος Μπουζιώτας, (κέντρο-δεξιά), Ιωάννης Μπακάλης, (δεξιά) Πετκανάς και Μενέλαος Πάππας (κάτω δεξιά) Ταβαντζής.


Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΛΙΑ, ΤΟΥ 1928. Εδώ και χρόνια ακουμπά στο ίδιο σημείο και λες μοιάζει καινούρια, όταν τη συναντά η ακτίνα που πέφτει από τη χαραμάδα. Αν και ασπρόμαυρη, ζωντανεύει μόλις την κοιτάζεις, ειδικά αν γνωρίζεις καλά την ιστορία της.
Η μέρα εκείνη,7 του Αϊ-Γιάννη, ήταν κρύα, ο δρόμος βαστούσε χιόνι και οι καρναβαλιστές πήγαιναν αργά.

Συσπειρωμένοι κάτω από μανδύες και μεταξωτά νυφιάτικα, ατλάζια, ομπρέλες και τσάντες με γούνα στο φινίρισμα, φιγούρες που θυμίζουν μάλλον πρωταγωνιστές ονειροδράματος, παίζουν και ακροβατούν ανάμεσα στη μεγαλειώδη αίγλη του Καρναβαλιού, του αυτοσαρκασμού, του αργού βυθίσματος στη ζάλη και αμφισβητούν κάθε βεβαιότητα.
Τα χαρακτηριστικά τους μπλέκονται ανάμεσα σε μάσκες, κεντητά αραχνοΰφαντα πέπλα, στολίδια στα μαλλιά, λευκά δαντελένια γάντια που γυροφέρνουν αργά το πρόσωπο ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής.
Μανδυοφόροι έφηβοι με άρτια εμφάνιση της στολής τους μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια, καστοριανά φουστάνια με χρυσοκέντητα σχήματα, σειρές φλουριά στο στήθος, καπέλα ημίψηλα με πετράδια, μαύρα και λευκά φτερά και το «μπουλούκι» με την ντόπια ορχήστρα, τα βγελιά, κάνει στάση …για φωτογραφία.

Το βλέμμα των εικονιζόμενων δείχνει με εύγλωττο τρόπο, αν και βουβό, το πραγματικό Καστοριανό Καρναβάλι των αρχών του προηγούμενου αιώνα, τότε που κανείς δεν το διοργάνωνε, αλλά λειτουργούσε μαγικά, με δικούς του κώδικες, σέρνοντας πίσω του μια παράδοση, ένα ήθος, κάτι απόλυτα ειλικρινές, ίσως γιατί δεν ενδιαφέρονταν για μοναδικότητα, γνησιότητα και προβολή.

Καρναβαλιστές, «ηθοποιοί» ενός τριημέρου, γλιστρούν μέσα στα χρόνια και περνούν στο σήμερα με τόσο μεγάλη ευκολία «παίζοντας» τους ίδιους ρόλους, ξανά και ξανά. Αυτοσχέδιοι ρόλοι, δίχως σενάριο και με σκηνικό πάντα την ίδια πόλη.
Νύχτα-μέρα, λογική-τρέλα, τρόμος-διασκέδαση, σάτιρα-θέαμα, ατέλειωτο παιχνίδι πίσω από τη μάσκα, πίσω από το ύφασμα, το μακιγιάζ, απόκρυψη της πραγματικής ταυτότητας, φυγή από την πραγματικότητα.

Στην Καστοριά φέρνει κάθε χρόνο τα υπάρχοντά του το Καρναβάλι στις 6, 7, 8 Γενάρη για ένα ταξίδι κεφιού, χορού, γλεντιού. Ένα μαγικό ταξίδι που κρατά δυνατά μια παράδοση χρόνων με βαθιές ρίζες στο παρελθόν, έθιμα, παραδοσιακή μουσική, ανάμεσα στα αρχοντικά και στις βυζαντινές εκκλησίες και οδηγεί τους συμμετέχοντες σ’ ένα ξέφρενο γλέντι. 
Η ξεχωριστή ατμόσφαιρα της αυθόρμητης αυτής γιορτής, το νεανικό κέφι, το ποτό και η μουσική, δονεί ολόκληρη την πόλη, της δίνει ενέργεια και χαρά.  Ο αυτοσχεδιασμός στις μεταμφιέσεις, το μεράκι και η φαντασία αποτελούν ένα ατέλειωτο παιχνίδι και οι καρναβαλιστές μέσα από ρυθμικές κινήσεις χορού εκφράζουν το πάθος τους, την επιθυμία τους να ξεφύγουν για λίγο από τα προβλήματα της καθημερινότητας να πετάξουν τις «μάσκες» και να χυθούν στη δίνη του Καρναβαλιού.

Το κέφι είναι διάχυτο παντού, ο καθένας μπορεί να αγγίζει έστω για λίγο τη μαγεία του χορού, της νύχτας,της ατέλειωτης μουσικής, της μεταμφίεσης.  Το «μπουλούκι»,σαν θεατρική πομπή, έδινε πάντα τη δική του παράσταση με το δικό του ατέλειωτο μουσικό παιχνίδι, μέσα στο χρόνο, ξεκινώντας από τα γιορτινά σπίτια του Αϊ-Γιάννη με κεράσματα, τραγούδια και πάντοτε έχοντας τη δική του μουσική μπάντα, « τα βγελιά».
Τα λικνίσματα των Καρναβαλιστών, τους οδηγούσαν στις γειτονιές της πόλης, τα τραγούδια τους, «Άσπρο τριαντάφυλλο φορώ», «Η Νέτα του Φασούλα» και τόσα άλλα, συνόδευαν το ατέλειωτο γλέντι μέχρι το ξημέρωμα σε κάποιο νυχτερινό κέντρο διασκέδασης, εκεί όπου ο Καρναβαλιστής έδινε και το τελευταίο απόθεμα ψυχικής και σωματικής δύναμης για έναν χορό, ένα ακόμη τραγούδι.  Γι’ αυτόν τον τελευταίο χορό του τριημέρου οδηγούνται και σήμερα οι παρέες μπουλούκια την τρίτη μέρα, «την Πατερίτσα», στις 8 Γενάρη, στην πλατεία του Ντολτσού μετά από την τοπική καρναβαλίστικη παρέλαση.

Συνεχίζουν την παράδοση περιφέροντας τις ιδέες, την φαντασία, και το κέφι τους μικροί, μεγάλοι, σχολεία, σύλλογοι, γνωστοί και άγνωστοι, μασκαρεμένοι και θεατές. Ανηφορίζουν τη στολισμένη πια οδό Μητροπόλεως με τη συνοδεία ορχήστρας και καταλήγουν στη μεγάλη πλατεία, όπου τους βρίσκει το σκοτάδι, κουρασμένους με τα όπλα του Καρναβαλιστή έτοιμα για αποχώρηση, με το βάρος της επιστροφής στην καθημερινότητα, αμέσως μόλις σταματήσει η τελευταία τρομπέτα, ο τελευταίος ήχος του τραγουδιού.
Ρίχνοντας το βλέμμα σου τριγύρω, στιγμές του θεάτρου της Commediα dell’ Arte έρχονται στο μυαλό σου κι όταν πια παίρνεις το δρόμο της επιστροφής για το σπίτι, αν τα βήματά σου σε οδηγήσουν από την παλαιά πόλη στα σοκάκια, ανηφορίζοντας και ακούγοντας τους τελευταίους ήχους της μουσικής στο βάθος της πλατείας, αν κι εσύ είσαι κάτι περισσότερο από ένας καρναβαλιστής της στιγμής, θα αρχίσεις να αναρωτιέσαι, δεν θα σου είναι ευχάριστο και εύκολο να μείνεις μόνον με τη γεύση στο κορμί του χορού και του γλεντιού.
Και αν δεν το κάνεις, τότε σίγουρα θα σου δοθούν άπειρες ευκαιρίες για σχολιασμό, κριτική και συμπεράσματα. Νιώθοντας λοιπόν και την ευθύνη που σου αναλογεί, πέραν από τη τέρψη και την απόλαυση είναι αναγκαίο και σκόπιμο να δεις και να κρίνεις με σοβαρότητα ένα τέτοιο πολιτιστικό γεγονός.

Σίγουρα το καστοριανό Καρναβάλι έχει εκφυλιστεί, όπως και τόσα άλλα δρώμενα που έχουν σχέση με παραδόσεις, ήθη και έθιμα. Κάποιοι πρέπει να έχουν λόγο ευθύνης για την φθορά αυτών των αξιών οι οποίες αλλοτριώνονται μέρα με τη μέρα από τις επιδράσεις που δέχονται χωρίς καμία απολύτως κριτική. Μπορούμε να επεξεργαστούμε τα πάντα, όλα μπορούν να αφομοιωθούν, όταν υπηρετούν σωστά τον πολιτισμό και τις παραδόσεις.  Οι αρμόδιοι θα πρέπει να αναρωτηθούν και να θέσουν δυνατά ερωτήματα για την αναβάθμιση, την ποιότητα και την πορεία του θεσμού.

Μήπως δεν χρειάζεται τόσο μεγάλη προβολή, διαφήμιση και τέλος εκμετάλλευση το απλό Καστοριανό Καρναβάλι; Μήπως τελικά όλο αυτό οδηγεί σε πανηγύρι, πράγμα που σίγουρα δεν είναι; Μήπως η χαρακτηριστική μουσική του π.χ. τσιγκιρλάγκα, σκοπός ο οποίος θα έπρεπε να κυριαρχεί απ’ άκρη σ’ άκρη στην πόλη,έχει παραχωρήσει τη θέση του σ’ άλλους σκοπούς και ήχους ξενόφερτους, ίσως και κάποιου ελληνικού ή ξένου σουξέ της εποχής ; Μήπως δεν υπάρχει πια ευρηματικότητα, φαντασία στην έκφραση στη μορφή του Καρναβαλιού ; Είναι έλλειψη κουλτούρας, ίσως αισθητικής ή ακόμη και παιδείας οι αμφισβητούμενες πλέον από πολλούς καρναβαλίστικες παρελάσεις; Ή μήπως είναι τελικά η εποχή μας η ανησυχητικά ανήσυχη που ισοπεδώνει τα πάντα, κυριαρχεί ένας αντιαισθητικός σεξισμός, ένα χυδαίο κιτς, τα οποία χρόνο με το χρόνο διατρανώνονται και κατατρώνε τα πάντα; Το Καστοριανό Καρναβάλι υπάρχει και σίγουρα δεν είναι ιλουστρασιόν ατραξιόν. Είναι βέβαιο πως δεν υπάρχουν μέθοδοι και ειδικές τακτικές ούτε τονωτικές ενέσεις για να του επιστρέψουν την παλιά αίγλη και αρχοντιά. Ίσως δεν την χρειάζεται πια. Ίσως ψάχνει να βρει μια καινούργια ταυτότητα. Σίγουρα αναζητά την ποιότητα.

Και σίγουρα ανάμεσά μας υπάρχουν αρκετοί ιεροφάντες του εθίμου, καρναβαλιστές, φιγούρες που «κάθονται» ανάλαφρα επάνω στο ΑΠΛΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΝΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ και μαζί με το «μπουλούκι» μπορούν και συναντούν στα σοκάκια, συσπειρωμένοι κάτω από μανδύες, νυφιάτικα, ατλάζια, αραχνοΰφαντα πέπλα και φτερά, τους καρναβαλιστές της ασπρόμαυρης φωτογραφίας.

Το άρθρο αυτό θα δημοσιευτεί στο περιοδικό Ελληνικό Πανόραμα. Με αγάπη το στέλνω για δημοσίευση στην εφημερίδα ΟΔΟ, γιατί πιστεύω πως είναι η μόνη εφημερίδα που αντιπροσωπεύει και εκπροσωπεί με άριστο τρόπο τον πολιτισμό και ό,τι έχει σχέση με αυτόν.
Μερόπη Σωτηροπούλου


Σχετικά κείμενα:
-ΟΔΟΣ: ΡΙΟ ντε Τζανέϊρο & ΚΑΣΤΟ-ΡΙΟ του Ιανουαρίου
-ΟΔΟΣ: Θύμα της «παραδοσιακότητας»
 -ΟΔΟΣ: Γιορτές
-ΟΔΟΣ: Το δις...
-ΟΔΟΣ:...να κάνει πιο απολαυστική, πιο λαμπερή και πιο αισιόδοξη την ζωή μας
-ΟΔΟΣ: Μία άλλη Καστοριά 
-ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ: Μήπως κι’ εγώ δεν είμαι τελικά Καστοριανός;
-ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ έγραψαν (Γ. Τσάμης)
-Το καστοριανό καρναβάλι που χάθηκε (ηχογράφηση του 1930)  
-Καρναβάλι 1968 (βίντεο) | α΄μέρος
-ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ έγραψαν (Α. Μπούτη)
-ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ έγραψαν
-ΜΕΡΟΠΗΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΓΓΕΛ: Καρναβάλι. (Ήμήπως ραγκουτσάρια και πανηγύρια;)
-Καστοριανό Καρναβάλι
-ΟΔΟΣ: Μία άλλη Καστοριά 
-ΟΔΟΣ: Πολιτιστική εσωστρέφεια  
-ΚΑΣΤΟ-ΡΙΟ
-Καστοριανό καρναβάλι 2011 -φωτό- [α] 
-Καστοριανό καρναβάλι 2011 -φωτό- [β]
-Καστοριανό καρναβάλι 2010 -φωτό- [α] 
-Καστοριανό καρναβάλι 2010 -φωτό- [β]
-Καρναβάλια Καστοριάς
-ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ έγραψαν (M.A.)
-Καρναβάλια Ιανουαρίου 2012

3 σχόλια:

  1. Eleftherios Vlachos
    O Ελευθέριος Βλάχος από το facebook (Eleftherios Vlachos) σχολίασε:

    Ο κάθε ένας τα βλέπει όπως θέλει. Άλλος με του μπαμπά του το περιβραχιόνιο, άλλος με της μαμάς του την κονκάρδα, και άλλος με της νουνάς του το πουκάμισο.
    Το Καστοριανό Καρναβάλι είναι ένας θεσμός πολλών χρόνων.
    Και επειδή "τα πάντα ρεϊ", κ...αι ο πολιτισμός εξελίσσεται, πιστεύω οτι και το Καρναβάλι πρέπει να συμπορεύεται με τα δεδομένα των καιρών μας.
    Σήμερα η Καστοριά οικονομικά δεινοπαθεί, όπως άλλωστε και η Ελλάδα, αλλά και ο κόσμος όλος.
    Αντί λοιπόν να ασχολούμαστε με τα εικαστικά τα χρώματα και την παράδοση, καλά είναι να να προσέξουμε τις ανάγκες μας.
    Ετσι λοιπόν αυτό που προέχει (για τις δύσκολες μέρες) είναι με κάθε τρόπο να συνεχίσουμε να διατηρούμε την λάμψη του Καρναβαλιού φωτεινότερη.
    Με αυτόν τον τρόπο δεν θα σταματίσει η Καστοριά να έχει την μέγιστη επισκεψιμότητα τις ημέρες αυτές.
    Αλλά σαν καλοί νοικοκύρηδες προσέχουμε και τα έξοδα. Ρωτάω λοιπόν επίσημα δια μέσου του ιστιολογίου:
    Πόσο κόστισε όλη η διακόσμηση της πόλης για τα Ραγκουτσάρια;
    Υπήρχε διακοσμητικό υλικό απο προηγούμενες χρονιές, έτσι ώστε σε συνδιασμό με καινούργιους σπόνσορες (τουλάχιστον για εφέτος), να στολίσει την πόλη με μηδενικό ίσως κόστος;
    Σας ευχαριστώ για την φιλοξενία,
    Ελευθέριος Βλάχος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ο Σπύρος Αναγνώστου από το facebook (Spyros Anagnostou) σχολίασε:

    Leuterh,emena h apopsh sou,den me vriskei symfwno....h ellada nai deinopa8ei kai 8a deinopa8ei gia ta epomena 15 xronia(toulaxiston),auto paei na pei,gia ta epomena 15 xronia,na mhn asxoloumaste me thn diathrhsh ths paradoshs mas ,me tis te...xnes-eikastika kai genika me otidhpote eufrainei thn kardia,to myalo ,alla apokleistika thn tseph???
    Einai gnwsto allwste,oti oles oi morfes ths eikastikhs ekfrashs,an8isan poly perissotero se tetoies,h paromoies periodous!
    Den 8a 8ysiastoun ola gia thn episkepsimothta ekeinwn twn hmerwn....
    To karnavali mas,den mporei na ginei san to karnavali pou gnwrizan oi goneis kai oi pappoudes mas,kai den prepei na ginei.opws poly kala aneferes,to karnavali eksekissetai kai symporeuetai me ta dedomena twn kairwn,arkei na mh ginei 8yma autwn.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. O Ελευθέριος Βλάχος από το facebook (Eleftherios Vlachos) σχολίασε:

    Σπύρο, δεν μιλάω για εκπτώσεις στην παράδοση ή στις τέχνες.. και για να απαντήσω με παραδοσιακή έκφραση:
    Κατά το πάπλωμα και το άπλωμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ