ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Με αφορμή τις φωτογραφίες του Ανδρέα Κρομμυδά

Επιτέλους τα κατάφερα, βρήκα τον χρόνο και ξεφύλλισα με προσοχή το σύνολο των φωτογραφιών από το Νεπάλ που μου έδωσε γι’ αυτόν τον λόγο ο Ανδρέας, ο γραφίστας που δουλεύει στην εφ. Ορίζοντες, και που αν δεν είχαν φτάσει έτσι στα χέρια μου κι αν δεν υπήρχε η Ηλιάνα του ανάμεσά τους, βλέποντάς τες θα πίστευα πως κάποιο τεύχος του National Geographic κράτησα και είδα.

«Φωτογραφίζω» θα πει «γράφω με τη βοήθεια του φωτός», αν το λέγαμε όσο πιο απλά γίνεται κι ακούγεται αυτό τόσο σπουδαίο. Και είναι.

Για μένα, φωτογραφίζω σημαίνει αιχμαλωτίζω τη στιγμή∙ εκείνη τη στιγμή τη σπάνια που δε θα ‘θελες ποτέ να σβηστεί και που θα ‘θελες να μείνει για πάντα. Γι’ αυτό και ο φωτογράφος, όχι του στούντιο αλλά του δρόμου, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας ετοιμοπόλεμος στρατιώτης. Βαδίζει με το όπλο του, τη μηχανή του, στον ώμο, έτοιμο να απαθανατίσει τη μικρή λεπτή στιγμή που διαδραματίζεται μπροστά του το αξιομνημόνευτο. Που για να το προσέξει όμως πρέπει να έχει τις κεραίες της ευαισθησίας του πάντοτε ανοιχτές. Και τεντωμένες.

Καθώς κάθισα να γράψω κάτι με αφορμή τις φωτογραφίες του Ανδρέα από το Νεπάλ, έκανα μια αναδρομή στη δική μου σχέση με τη φωτογραφία. Θυμήθηκα πως φέτος, στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς που μόλις τέλειωσε και καθώς ξεκινήσαμε την προετοιμασία στην τάξη μας για τον ερχομό της κ. Α. Βαρελλά με το έξοχο βιβλίο της «Κορόνα από χιόνι», που τον θάνατο των παππούδων βοηθάει τα παιδιά να αντιμετωπίσουν και να ξεπεράσουν, ζήτησα από τα παιδιά της Β’ να μου γράψουν σ’ ένα μικρό χαρτάκι τι είναι γι’ αυτά ο παππούς ή η γιαγιά τους. Τότε προέκυψε η ποιητική απάντηση του Συμεών: «Η γιαγιά μου είναι για μένα μια μαγική ασπίδα προστασίας». Αλλά περισσότερο από τη ίδια την απάντησή του με ξάφνιασε το γεγονός πως το παιδί θυμόταν τη γιαγιά του, που είχε πεθάνει νέα, εδώ και κάποια χρόνια. Και τότε ήταν που ο μπαμπάς του μου εξήγησε πως, ναι, τη θυμόταν λίγο, αλλά ο ίδιος έπαιρνε συχνά τις φωτογραφίες της οικογένειάς τους και της μιλούσε πολύ για τη γιαγιά. Έτσι συντηρούσε ολοζώντανη την ανάμνησή της στη μνήμη του παιδιού κι έτσι φανερώνεται η δύναμη της εικόνας να κρατάει ζωντανό τον άνθρωπο (και τη στιγμή) και τα συναισθήματα που μας δένουν με τον απεικονιζόμενο άνθρωπο.

Θυμάμαι ακόμα ακριβώς την παλιά φωτογραφική μηχανή του πατέρα μου. Τη θυμάμαι και πολύ λυπάμαι που κάποτε θεωρήθηκε άχρηστη και ξεπερασμένη πια και μας άδειασε τη γωνιά. Πολύ θα ήθελα να την είχαμε κρατήσει, είχε ενδιαφέρον ως αντικείμενο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον ως κειμήλιο από αυτό το πολυαγαπημένο μου πρόσωπο και καταλύτη στη ζωή μου.

Είναι αλήθεια, όμως, πως δεν συνήθισα να κουβαλάω μια φωτογραφική μηχανή μαζί μου. Ούτε στα –όχι και πολλά, είναι αλήθεια- ταξίδια μας. Κι ενώ ποτέ δεν ένιωθα την έλλειψή της, τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να μου λείπει κάποιες στιγμές μονάχα, πολύ όμως. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την εικόνα του μικρού αγοριού που είδα μια νύχτα στην πλατεία Ταξίμ στη Βασίλισσα των πόλεων, την Κωνσταντινούπολη. Έγραφε τα σχολικά του μαθήματα ενώ πουλούσε την πραμάτεια του για να εξασφαλίσει τα προς το ζην κι ενώ είχε ήδη νυχτώσει. Ήθελα τόσο πολύ να το φωτογραφίσω, για να δουν οι μαθητές μου πως υπάρχουν παιδιά που μαθαίνουν γράμματα με δυσκολίες που εμείς ούτε που μπορούμε να τις φανταστούμε. Δεν είχα τον τρόπο να το φωτογραφίσω και η παρέα μου μου είπε πως ήταν καλύτερα έτσι, γιατί ποτέ δεν ξέρεις τι μάτια ήταν καρφωμένα πάνω στο παιδί, μάτια που το παρακολουθούσαν για λόγους που εμείς ούτε καν υποψιαζόμαστε. Και πέταξε η στιγμή και μαζί κι η φωτογραφία που δεν έβγαλα, αλλά μένει πάντοτε χαραγμένη μέσα μου για να θυμάμαι…

Είναι και κάποια τοπία που έχουν ανάψει μέσα μου την επιθυμία να τα φωτογράφιζα. Είναι πολύ λίγα όμως και πρόκειται συνήθως για τοπία όπου δεν έχει παρέμβει ο άνθρωπος, για τόπους σαν αυτούς που είδε ο ποιητής Δαβίδ κι αναφώνησε το «Ως εμεγαλύνθη τα έργα σου, Κύριε, πάντα εν σοφία εποίησας». Τις συντριπτικά περισσότερες φορές ο άνθρωπος μες στο κάδρο με προκαλεί να τον φωτογραφίσω∙ ο άνθρωπος, το πρόσωπο του οποίου είναι κι αυτό ένα τοπίο όπου έχει εγγραφεί με κάποιον τρόπο η ίδια η ζωή του, όσα έχει περάσει. Γιατί πιστεύω πως, καθώς ο πόνος ένα μεγάλο σχολείο είναι, όλα όσα ζούμε γλυκαίνουν το χαμόγελο και τη ματιά μας, μας κάνουν πιο συγκαταβατικούς και πιο γλυκούς με τους γύρω μας. Τις περιπτώσεις όπου δε συμβαίνει κάτι τέτοιο, αλλά το αντίθετο, δηλαδή ο άνθρωπος δε μαλακώνει αλλά σκληραίνει με τα βάσανα, δεν τις λαμβάνω υπόψη μου. Μου φαίνονται αφύσικες, δε θα ‘πρεπε να υπάρχουν, γιατί έτσι πάνε χαμένα τα μαθήματα της ζωής κι ο άνθρωπος χάνει την ευκαιρία να ωφεληθεί και να γίνει καλύτερος.

Ο άνθρωπος, λοιπόν, όπως και στις φωτογραφίες του Ανδρέα από το Νεπάλ, είναι το κέντρο και η στιγμή. Η τυχαία στιγμή. Και οι σπουδαίες φωτογραφίες δεν είναι οι σκηνοθετημένες κι οι στημένες. Γι’ αυτό και από τα δυσκολότερά μου είναι όταν μου ζητούν να στηθώ για να με φωτογραφίσουν∙ πάντα κάνω κάτι λάθος, γιατί δυσκολεύομαι να υπακούσω. Μπορείς να αρπάξεις την εικόνα ενός ανθρώπου που αφαιρέθηκε για μια στιγμή και ταξίδεψε βαθιά μες στις σκέψεις του; Μπορείς να τον τσακώσεις να χαμογελάει για κάποιον συγκεκριμένο λόγο κι είναι το χαμόγελό του γεμάτο νόημα; Μπορείς να τον φωτογραφίσεις ανάμεσα σε πολύ αγαπημένα του πρόσωπα, να φεγγοβολάει από τη χαρά του, όσο βασανισμένος άνθρωπος κι αν είναι; Αν ναι, τότε είσαι σίγουρα σπουδαίος φωτογράφος κι ο Ανδρέας έχει αποτυπώσει πολλά χαμόγελα αυθόρμητα και πλατιά ανθρώπων που σίγουρα δε ζουν με οικονομική άνεση, αλλά ξέρουν να χαίρονται τη στιγμή∙ τις στιγμές τις καθημερινές, που αυτές συνιστούν την πραγματική ευτυχία, αυτές όταν επαναλαμβάνονται συχνά, αυτές που δεν περνάει ούτε μια μέρα ζωής χωρίς να έχουν υπάρξει.

Αυτές που υπάρχουν είτε κάποιο χέρι τις φωτογραφίζει είτε όχι. Οι στιγμές που υπάρχουν ρίχνοντας φως μέσα στην ψυχή των ίδιων των ανθρώπων που τις ζούνε, αλλά και των γύρω τους, αν αυτοί έχουν την ικανότητα να διαβάζουν κι ό,τι κρύβεται μες στις καρδιές και φανερώνεται στα πρόσωπα των ανθρώπων που ξέρουν να διδάσκονται από τη ζωή…

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 23 Ιουλίου 2015, αρ. φύλλου 797