ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Η Αγάπη και ο Χρόνος

Το κείμενο που ακολουθεί είναι η ομιλία της κ. Σ. Ευθυμιάδου-Παπασταύρου στην παρουσίαση του βιβλίου «Η Αγάπη και ο Χρόνος», που εικονογράφησε  η Μερόπη Σωτηροπούλου-Μάγγελ, για να ενισχύσει τους σκοπούς του Συλλόγου «Μαζί σου».

«Δεν υπάρχει τίποτα σοφότερο απ’ το χρόνο. Με το χρόνο όλα κερδίζονται.»
 Θαλής ο Μιλήσιος
 ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας

    «Η πιο φοβερή κι η πιο ανεξιχνίαστη δύναμη στον κόσμο είναι ο χρόνος. Καλά καλά τι είναι αυτή η δύναμη δεν το ξέρει κανένας κι όσοι θελήσανε να την προσδιορίσουνε μάταια πασχίσανε. Το μυστήριο του χρόνου απόμεινε ακατανόητο. Τον ίδιο το χρόνο δεν μπορούμε να τον καταλάβουμε, αλλά τον νιώθουμε μονάχα από τις ενέργειες που κάνει, από τα σημάδια που αφήνει πάνω στην πλάση. Η μυστηριώδης φωνή του όλα τα αλλάζει. Δεν απομένει τίποτε σταθερό, ακόμα κι όσα φαίνονται σταθερά κι αιώνια… Αν λείψει ο χρόνος, θα λείψουνε όλα, τα πάντα. Αυτός τα γεννά κι αυτός τα λιώνει, τα κάνει θρύψαλα, τα εξαφανίζει. Τούτος ο υλικός κόσμος είναι το βασίλειο του χρόνου, που τον κάνει να ανθεί και να μαραίνεται αδιάκοπα.»*, λέει ο Φώτης Κόντογλου σε μια από τις πιο πετυχημένες, κατά τη γνώμη μου, προσπάθειες προσέγγισης αυτού του μεγάλου μυστηρίου που μάλλον δεν έχει αφήσει άνθρωπο που να μην τον έχει απασχολήσει μες στους αιώνες, του μυστηρίου που λέγεται χρόνος.
    Αυτό το μυστήριο έκανε και τη δική μας Μερόπη να αφιερώσει το χρόνο της και να ζωγραφίσει το βιβλίο που σήμερα παρουσιάζουμε στο κοινό της πολυαγαπημένης της πόλης, της Καστοριάς, που, άλλος λιγότερο άλλος περισσότερο, όλοι μας αγαπάμε, αλλά εκείνη αποδεικνύει με έργα και διαρκώς πως αγαπά με πάθος αξιοζήλευτο και αξεπέραστο.
    Θα ‘λεγε κανείς, μάλιστα, αν δε φοβόταν τις λέξεις, πως η Μερόπη είναι ερωτευμένη με την πόλη της (το φανερώνει περίτρανα το έργο της), αφού το φωτεινό αντικείμενο του έρωτά της είναι η Καστοριά, που κάποτε κάποτε εμείς οι κάτοικοί της σκοτεινιάζουμε με τις πράξεις, αλλά και τις παραλείψεις και τις αβλεψίες μας που την πληγώνουν∙ κάποιες φορές μάλιστα ακόμα και θανάσιμα…
    Έτσι και τόσο ερωτεύτηκε και αυτήν την ιστορία μόλις τη διάβασε. Και κατέφυγε στα πινέλα και στα χρώματά της για να εκφράσει τα συναισθήματα που αυτή της δημιούργησε. Και την εικονογράφησε με πολύ μεράκι. Γιατί, μαζί με το χρόνο, αγγίζει κι ένα άλλο θέμα που την απασχολεί στο έργο και στη ζωή της, το επίσης μεγάλο θέμα της αγάπης.

    Η ιστορία του βιβλίου που μαζευτήκαμε να καλωσορίσουμε όλοι μας σήμερα εδώ είναι ένας ύμνος όχι μονάχα στην έτσι κι αλλιώς πολύ υμνημένη αγάπη, αλλά είναι προπαντός ένας ύμνος στο χρόνο, που, όχι μόνο δεν έχει υμνηθεί ως τώρα, αλλ’ αντίθετα έχει πολύ κατηγορηθεί και για τη φθορά που προκαλεί σχεδόν στα πάντα και για το πόσο γρήγορα περνάει και δεν προλαβαίνουμε να χαρούμε τη ζωή μας…

Κι όμως! Υπάρχει μια λέξη που όλα αυτά τα ανατρέπει: είναι η λέξη «πάντα». «Θα σ’ αγαπώ πάντα» λέμε και αυτόματα καταργούμε το χρόνο ολότελα. «Θα σ’ αγαπώ πάντα» λέμε σε κάποιον και εννοούμε πως θα τον αγαπάμε ακόμη κι αν δεν τον βλέπουμε πια, ακόμα κι αν πάψει να υπάρχει. Αυτό δεν είναι υπέρβαση του χρόνου, δεν αποτελεί συντριπτική του ήττα και δική μας συντριπτική νίκη απέναντί του; Η δύναμη του χρόνου, λοιπόν, υμνείται σ’ αυτό το βιβλίο∙ του χρόνου ευεργέτη, όχι φθοροποιού, του χρόνου που διαθέτει μια τεράστια δύναμη, παραγνωρισμένη σήμερα, στην εποχή της ταχύτητας: ο χρόνος χτίζει στιγμή στιγμή το πολύ σημαντικό συναίσθημα της εμπιστοσύνης, που, όπως λέμε χαρακτηριστικά, μετριέται σε βάθος χρόνου. Και ακόμα, ο χρόνος δικαιώνει τις μεγάλες αγάπες, ο χρόνος αναδεικνύει τις αληθινές φιλίες- το ξέρουν αυτό οι μικροί τραγουδιστές απ΄το Μαυροχώρι που άνοιξαν υπέροχα την αποψινή εκδήλωση-, ο καιρός μάς φανερώνει απαντήσεις κρυμμένες, ο χρόνος δικαιώνει τους αγωνιστές του δικαίου, δικαιώνει και αυτούς που ξέρουν ν’ αδιαφορούν γι’ αυτόν και που μπορούν να περιμένουν. Ο χρόνος και πάλι διώχνει σιγά σιγά από μέσα μας, με αλαφρές κι αθόρυβες κινήσεις, τους ανθρώπους που δεν αξίζει να θυμόμαστε, ενώ καθίζει σε ολόχρυσο θρόνο μέσα μας τους ευλογημένους που σφράγισαν τη ζωή μας και μας διαμόρφωσαν με την παρουσία τους κοντά μας. Γιατί αυτός έχει τη δύναμη να ξεθωριάζει, να εξαφανίζει τα συναισθήματα που περνιούνται για αγάπες, να χαλαρώνει τις σχέσεις που περνιούνται για σφιχτές, αυτός σβήνει τα μικρά και ασήμαντα, αυτά που δεν αξίζουν το δώρο της αθανασίας και που μονάχα η λήθη τούς ταιριάζει...
    Το κείμενο του νεογέννητου βιβλίου, λοιπόν, είναι μια μικρή σε έκταση ιστορία. Αλλά μεγάλη σε σημασία και βάρος. Συγχωρέστε με που σ’ αυτό το σημείο θα μιλήσω προσωπικά, επικαλούμενη τη σεβαστή - σε χρόνια τουλάχιστον- παιδαγωγική μου εμπειρία, αλλά οι μικρές ιστορίες είναι η μεγάλη μου αδυναμία και δύναμη ταυτόχρονα. Γιατί, καθώς ζούμε στην εποχή της ταχύτητας, όπου όλα εναλλάσονται ή «οφείλουν» να εναλλάσσονται γρήγορα, σαν τις εικόνες της τηλεόρασης, και εμείς οι δάσκαλοι, αλλά και οι γονείς που θέλουν να μιλήσουν στα παιδιά τους, μα δεν τα καταφέρνουμε πάντα, γιατί αυτά δεν κάθονται εύκολα να ακούσουν, αυτές, λοιπόν, οι μικρές ιστορίες, που έχουν τη δύναμη του επιγράμματος, είναι ένα πολύ δυνατό κι αποτελεσματικό όπλο στη φαρέτρα όλων όσοι παιδαγωγούν, σε μια φαρέτρα που ολοένα αδειάζει και αποδυναμώνεται. Με τα αποτελέσματα που όλοι γνωρίζουμε και βλέπουμε...

    Πήρε, λοιπόν, η Μερόπη, που ξέρει να εκμεταλλεύεται το χρόνο δουλεύοντας και πολλαπλασιάζοντας τα τάλαντα που ο Θεός τής έδωσε, την ιστορία που αγάπησε και την εικονογράφησε. Με το δικό της μοναδικό και καταπληκτικό τρόπο θα έλεγα, αν δεν πίστευα πως αυτήν τη φορά ξεπέρασε τον εαυτό της με τη δουλειά που έκανε. Αυτό ένιωσα από την πρώτη στιγμή που είδα τις εικόνες που δημιούργησε, τις ζωγραφιές της. Γιατί από την πρώτη ματιά φαίνεται το μεράκι με το οποίο τις δημιούργησε.
    Χρησιμοποίησα παραπάνω τη λέξη «εικονογράφησε». Αλλά το είπα έτσι, κωδικοποιημένα, για να μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε. Γιατί εδώ ένιωσα εξαρχής πως πρόκειται για ζωγραφική ανώτερη της όποιας εικονογράφησης, αφού σ’ αυτήν τη δουλειά της Μερόπης είδα και μια επιπλέον διάσταση και παράμετρο: δεν είναι μονάχα η εικονογράφηση που δίνει σ’ ένα βιβλίο την ώθηση να περάσει στα χέρια ενός υποψήφιου αναγνώστη και ν’ αγοραστεί. Επίσης, δεν είναι μονάχα η εικονογράφηση που υπογραμμίζει το νόημα και την ουσία του κειμένου, το οποίο οι εικόνες συνοδεύουν. Και δε θα επεκταθούμε εδώ στις συνηθισμένες συζητήσεις που θέλουν την εικονογράφηση ήσσονα του κειμένου, γιατί αυτή υπηρετεί το κείμενο ή έστω οφείλει να το υπηρετεί.
    Στην περίπτωση που εμείς εδώ συζητάμε, έχουμε μια τέτοια
«εικονογράφηση», ένα τέτοιο ζωγραφικό έργο που, για πρώτη φορά, πιάνοντας ένα βιβλίο στα χέρια μου, σκέφτηκα πως η μετατροπή των μικρών πινάκων της Μερόπης σε εικόνες αυτού του βιβλίου είναι ένας εύκολος τρόπος να τους αποκτήσουμε όλους με ελάχιστα χρήματα∙ να τους κρατάμε στα χέρια μας όλους, να τους χαιρόμαστε όσο και όποτε θέλουμε. Και σας ομολογώ πως μας φαντάζομαι όλους να ανατρέχουμε στις σελίδες του και να βρίσκουμε μες σ’ αυτές μια κάποια λύση στον αιώνιο προβληματισμό όλων μας, το μεγάλο και πάντα ανοιχτό ζήτημα του χρόνου.
    Καιρός όμως να περάσουμε και στο άλλο μέλος του δίπολου του βιβλίου, την αγάπη. Δεν την άφησα στην άκρη επειδή για χάρη της έχουν ειπωθεί και γραφτεί πολλά. Μιλώ όμως τελευταία γι’ αυτήν απλώς επειδή το βιβλίο την ενσαρκώνει, αφού η δημιουργός του το έκανε όχημα για να την εκφράσει, το έκανε μέσον και τρόπο για να την εκδηλώσει, καθώς επέλεξε να χαρίσει τη δουλειά της στον τοπικό σύλλογο «Μαζί σου», μια που, όσο πολύ και αν αυτός δραστηριοποιείται, δυστυχώς οι ανάγκες των ανθρώπων πολλαπλασιάζονται ολοένα και περισσότερο, συνεχώς περισσεύουν. Κι είναι η αφιέρωση του βιβλίου στη Λύδια προσωπική και συμβολική μαζί: αφιερώνει το βιβλίο στη μαθήτριά της-καταλαβαίνετε όλοι πόση αγάπη κρύβεται μέσα σ’ αυτό-, αλλά ταυτόχρονα, μέσω της Λύδιας, το αφιερώνει σε όλα τα παιδιά που η αρρώστια, εισβάλλοντας βίαια και τελείως αναπάντεχα, τα ξεστρατίζει -στην καλύτερη περίπτωση προσωρινά- από το φυσικό τους δρόμο, αυτόν της ανεμελιάς και της χαράς.

    Η ζωγράφος, λοιπόν, αυτό αποφάσισε: δούλεψε και με τη δουλειά της ενισχύει τους σκοπούς του Συλλόγου. Με τη δουλειά της έκανε πράξη τη φράση-προτροπή: «Δεν μπορείς να είσαι ουδέτερος πάνω σ’ ένα τρένο που κινείται». Η Μερόπη, λοιπόν, δεν έμεινε ουδέτερη. Και τώρα είναι η δική μας ώρα. Αγοράζοντας το βιβλίο στην αρχή για μας, γινόμαστε πλουσιότεροι σε αντικείμενα πραγματικής αξίας, αλλ’ αγοράζοντάς το στη συνέχεια και για να το χαρίσουμε σε όσους αληθινά αγαπάμε, γινόμαστε πλουσιότεροι και σε ικανοποίηση και χαρά, αφού, εκτός από τη χαρά που νιώθει αυτός που δωρίζει, συντελούμε κι εμείς με τον τρόπο μας στο να λιγοστέψουμε τα δάκρυα των αναγκεμένων συνανθρώπων μας, στο να λιγοστέψουν οι δυσκολίες τους. Η Μερόπη έκανε το δικό της χρέος απέναντι στον άλλον, το χρέος της της αγάπης. Απομένει σε μας τώρα να κάνουμε το δικό μας, που είναι πολύ μικρότερο.

    Αγαπημένη μας Μερόπη,
     Νιώθω σήμερα την ανάγκη να σε παραδεχτώ δημοσίως γιατί κατήγαγες νίκη διπλή: ως τώρα με την τέχνη σου που τόσο πιστά υπηρετείς έχεις δαμάσει το χρόνο. Άλλωστε η τέχνη γι’ αυτό έχει γεννηθεί και υπάρχει∙ για να νικιέται ο χρόνος. Άρα εσύ τον έχεις νικήσει μέσω της τέχνης σου. Αλλά τον νίκησες κι αλλιώς: επενδύοντάς τον σε πράξεις αγάπης. Γιατί είναι κι αυτός ένας από τους εξαιρετικά λιγοστούς τρόπους με τους οποίους δαμάζεται: η αγάπη που εκφράζεται με πράξεις, η αγάπη που έχει μέσα της και το στοιχείο της θυσίας –αφού είναι θυσία το να αφιερώνεις χρόνο από το χρόνο σου σε πράξεις αγάπης- αυτή δαμάζει πραγματικά το χρόνο.
     Γιατί «ο χρόνος λιχνίζει το σιτάρι και σκορπίζει στη λήθη το άχυρο»**. Κι εμείς, οι περισσότεροι τουλάχιστον, με τα άχυρα καταγινόμαστε στη μεγαλύτερη διάρκεια της ζωής μας και το σιτάρι, που είναι τα έργα της αγάπης πάνω απ’ όλα, μας αφήνει παγερά αδιάφορους. Και ξεχνάμε ή δεν έχουμε καταλάβει ακόμα πως «την ιδιοτέλεια την καταπίνει η λήθη, ενώ η αυταπάρνηση διαρκεί».**
Και αποδεικνύει πως τελικά ο χρόνος δεν είναι τόσο πανδαμάτωρ όσο νομίζουμε. Απλώς γιατί η αγάπη καταλύει τελικά και το δικό του κάστρο∙ ένα κάστρο που μας φαινόταν άπαρτο ως τα τώρα…

*Μικρό εορταστικό, εκδ. Ακρίτας
** Χρήστος Γιανναράς, εφ. Καθημερινή, 2/1/2011