ΜΠΕΣΣΗ ΜΙΧΑΗΛ: Ο κροίσος, η κρίση και το κρίμα

Για σας
Θα κάνω μια καλύτερη τιμή
Είπε το Τίποτα στο Κάτι.
Κι εκείνο το ηλίθιο
Το πίστεψε.

Κική Δημουλά



«ΚΡΟΙΣΟΙ»

Ο πρώτος Κροίσος ήταν ο βασιλιάς της Λυδίας (560-546 π Χ) πλούσιος και κραταιός χάρη στο χρυσάφι του Πακτωλού ποταμού και στη καλή διαχείρισή του, μαικήνας γραμμάτων και τεχνών. Ένας από τους καλεσμένους του υπήρξε κι ο σοφός Σόλων που αντί να τον κολακεύσει τον προειδοποίησε «μηδένα προ του τέλους μακάριζε».

Όταν νικημένος από τον Πέρση Κύρο τον Α’ ετοιμαζόταν να καεί, φώναξε το όνομα του Σόλωνα ενθυμούμενος τα λόγια του. Κι έτσι, έσωσε τη ζωή του γινόμενος σύμβουλος του Κύρου. Υπήρξε ίσως ένας από τους καλοηθέστερους κροίσους στη μακρά και άπληστη διαχρονική πορεία τους.
Ένας αντιπροσωπευτικός δυσώνυμος σύγχρονος κροίσος υπήρξε ο Madoff, -τραπεζίτης πλουσίων που κατέληξε μετά τη πτώση της αμφιλεγόμενης, αρχικά εξαιρετικά κερδοφόρου επενδυτικής πυραμίδας του, των δισεκατομμυρίων δολαρίων, στη φυλακή. Πολύ πρόσφατα ο γυιός του αυτοκτόνησε δι’ απαγχονισμού. Ο πατέρας δεν θέλησε-μπόρεσε (;) να παραστεί στην κηδεία....

Μια από τις διασημότερες, έγκυρες τράπεζες, αντιπροσωπευτικό είδος αυτού του τρομακτικού καπιταλιστικού οργάνου-«κροίσου» που έντρομοι αποκαλούμε «αγορές», η JPMorgan Chase & Company, λειτουργεί στη βάση «κορώνα κερδίζουν όλοι, γράμματα χάνετε εσείς, ή τα κέρδη δικά μας οι ζημιές δικές σας». Πώς φθάσαμε να γίνεται αυτό; Απλό: Αμοιβαία κεφάλαια και συνταξιοδοτικά ταμεία δανείζουν τα χαρτοφυλάκιά τους δηλαδή τις μετοχές και τα ομόλογά τους στη τράπεζα, ως μακροπρόθεσμες επενδύσεις. Η τράπεζα «υποθηκεύει τον δανεισμό των τίτλων » από τα χαρτοφυλάκια ως ρευστό που επανεπενδύει. Αν τα κεφάλαια αυξηθούν, η τράπεζα παίρνει ένα ποσοστό των κερδών, αν έχουν απώλειες, τις επωμίζονται ολοκληρωτικά οι πελάτες. Αυτό θα ήταν σχεδόν αποδεκτό μέσα στο άπληστο καπιταλιστικό σύστημα της ασύδοτης αγοραπωλησίας επενδυτικών προϊόντων των «αγορών». Όμως υπάρχει και το χειρότερο: οι ίδιες οι «αγορές /τράπεζες» στοιχηματίζουν, συχνά υπόγεια μέσω λομπιστών, στη κατάρρευση των ίδιων των προϊόντων τους, σε κατευθείαν σύγκρουση με τα συμφέροντα των πελατών τους! Γιατί, κι εδώ ξεπροβάλλει ανάγλυφα ο σουρεαλισμός του καπιταλισμού, πελάτες των τραπεζών είναι κατά 65% ταμεία εύπορων συνταξιούχων δυτικών χωρών (ΗΠΑ, Ολλανδία, Γερμανία, Νορβηγία! Που ποντάρουν στη χρεοκοπία υπερδανεισμένων κρατών, που μπορεί να περιλάβει τελικά σαν ντόμινο και τη δική τους! Πιθανότατα, αποτελεί αυτή η κομψά αποκαλούμενη απορρύθμιση, με τερατώδη αύξηση των CDS’s (Credit Default Swaps= ασφάλιστρα έναντι κινδύνου χρεοκοπίας ), τη κυριότερη αιτία της κατάρρευσης δυνατότητας δανεισμού πολλών υπερχρεωμένων κρατών μέσα στα οποία περιλαμβάνεται και η Ελλάδα. Φυσικά, χρειάζονται ανίκανες κυβερνήσεις συνεργοί του εγκλήματος, που δανείζονται απερίσκεπτα για να καλύψουν πελατειακές –κομματικές ανάγκες.



Ποιός κερδίζει τελικά; Μέσα από αυτή τη καταστροφή, ελάχιστοι Κροίσοι του χρήματος γίνονται διαρκώς και τερατωδώς πλουσιότεροι και αντίθετα, ένας ολόκληρος πληθυσμός ταξικά προσδιορισμένος συνήθως ως κατώτερα οικονομικά στρώματα, καταστρέφεται μέσα στην ύφεση και την ανεργία. Όλοι είμαστε μάρτυρες του πόσο άπληστα, αποκλειστικά και σχεδόν αυτιστικά αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι κροίσοι τον τερατώδη πλούτο τους, σε αντίθεση με άλλες εποχές που γινόταν μαικήνες ή ευεργέτες.

Η παγκοσμιοποίηση, οι απεριόριστες δυνατότητες διακίνησης κεφαλαίων, τα άμεσης αναμετάδοσης ΜΜΕ και η απατηλή γοητεία του δικού τους, ανέφικτου για τους άλλους αλλά απεγνωσμένα επιθυμητού lifestyle, συνιστούν ένα απροσπέλαστο υπόδειγμα απληστίας και αδικίας. Ένα υπόδειγμα πλούτου, του 0,0001 του πληθυσμού της γης (7,8 εκατ/α κροίσοι με περιουσία άνω του 1 εκατ/ου δολλαρίων) που με στοιχεία της Μerrill-Lynch το 2010 αυξήθηκε κατά 19% φθάνοντας το ιλιγγιώδες ποσό των 39 τρισεκατομμυρίων δολλαρίων, ξεχειλώνοντας την ανισότητα σε ανυπόφορα ύψη! Αν μάλιστα από αυτά τα 13,85 τρισεκ/α δολλάρια, ανήκουν σε 90.000 ανθρώπους, με ατομική περιουσία πάνω από 30 εκατομμύρια δολλάρια... Και δεν αναφέρομαι στους ανθρώπους που έκτισαν σημαντικές παραγωγικές αυτοκρατορίες όπως πχ ο Ford ή ο Gates, τους διάσημους entreprenuers-innovators (Schumbeter). Αναφέρομαι στους σημερινούς μεγακερδοσκόπους όπως πχ ο Soros, τους μεγαλοσχήμονες ιδιοκτήτες «fund»/τραπεζίτες /μετόχους που αποτελούν αυτό που αποκαλούμε «αγορές», αυτό τον εσμό των μεγακεφαλαιοκρατών που μέσα από την οργάνωση τους ώς πολυεθνική εταιρεία, ή τη θεσμική κατοχύρωση τους ως το διάσημο μας πια Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ως Παγκόσμια Τράπεζα, ως δικτατορική διακυβέρνηση, ή ακόμα ως Ευρωπαϊκή Ένωση ασχολείται με τον προσδιορισμό του κέρδους του Κεφαλαίου κι όχι της ευημερίας των λαών.

Στη νεωτερική μεταδημοκρατία μας πολυεθνικές εταιρείες και «δημοκρατικά» εκλεγμένες κυβερνήσεις, μοιάζουν να αποτελούν μια σύμπτυξη της έννοιας « κροίσος» ως οικονομική και πολιτική ολιγαρχία με αποκλειστικό στόχο τη διατήρηση της ηγεμονικής θέσης-εξουσίας για τη προώθηση των συμφερόντων τους. Συνεπικουρούμενοι από την τυρρανία των δικών τους περίφημων «οίκων αξιολόγησης» που δεν πρόβλεψαν «Μαύρους Κύκνους» (N.N.Taleb) οικονομικών κατακρημνίσεων άριστα αξιολογήσιμων «γιγάντων» (Enron, Lehman), αλλά καταδικάζουν στο πυρ το εξώτερον της ανέχειας ολόκληρους λαούς –με το αζημίωτο; Είναι ευχαριστημένοι άραγε από την ικανότητά τους να προκαλούν με την απληστία τους, τόσο λίγοι, τόση ανισότητα, τόση δυστυχία σε τόσους πολλούς, εκμεταλλευόμενοι ακόμη και το λεγόμενο «δόγμα του shock» (N.Klein) δηλαδή πόλεμο και φυσικές καταστροφές; Τους απασχολεί καθόλου το ότι είναι απόλυτα πεπερασμένοι, κι ότι όλη αυτή η δυστυχία είναι το μόνο κληροδότημά τους για το ζοφερό μέλλον όλων μας, ημών που συνιστούμε τους άλλους αλλά πιθανόν και των παιδιών τους ; Σε τί χρησιμεύει ο συνηθέστατα κακοαποκτημένος πλούτος τους καταχωνιασμένος σε εξωτικές εξωχώριες κατευθύνσεις, εγκληματικά άχρηστος για οποιαδήποτε καλό ή καλωσύνη;

Αναρωτιέμαι συχνά, έχουν καθόλου συναίσθηση του λόγου του Σόλωνα «μηδένα προ του τέλους μακάριζε»; Ή ακόμη χειρότερα, τα φερέφωνα του κερδοσκοπικού, ανενδοίαστου Κεφαλαίου των Κροίσων, έχουν συναίσθηση του θανάσιμου διλήμματος που υφέρπει στο μυαλό όλων των μη προνομιούχων στον άνισο κόσμο μας ως αποτέλεσμα της καταστροφικής «δημιουργικότητας» του τούρμπο-καπιταλισμού, τί έχουν να χάσουν από την ολική κατάρρευσή του; Αν τελικά η ίδια η «δημοκρατία» που τους επιτρέπει να υπάρχουν, είναι συμβατή χωρίς υποκρισίες με τον αδηφάγο καπιταλισμό; Και αν όχι, όπως μας αποδεικνύουν πολύ σύγχρονα παραδείγματα (Ιράκ, Τυνησία πχ), τί τέλος τους περιμένει;


Η ΚΡΙΣΗ

Η κρίση της «ευμάρειας» που εξασφαλίσαμε με δανεικά στο διάστημα των τελευταίων 30 χρόνων, ήρθε σαν επιστέγασμα μιας συγκεκριμένης αμέριμνης πορείας μέσα στην ψεύτικη πραγματικότητα που έπλασε η ιδιοτέλεια των ταγών μας και η απεγνωσμένη αναζήτηση του ονείρου της ηδονοθηρικής κατανάλωσης ! Πόσο τίποτα έγιναν οι πραγματικές αξίες όπως τίμια περήφανη εργασία, δίκαια αμοιβή, συλλογική κατοχύρωση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, αειφόρος βιώσιμη ανάπτυξη για να μην αναφερθώ σε κοινωνικές αξίες όπως πίστη στη δικαιοσύνη, στην αλληλεγγύη, στην υπευθυνότητα, στην ισότητα ευκαιριών, στον ανθρωπισμό....
Η εργασία πρώτη, με την αφαίρεση των ηθικών υπερεπενδύσεων της νεωτερικότητας αποκαλύπτεται ως «....πρώτη ύλη και ουσία των υπεραποδόσεων του κεφαλαίου», δηλαδή ως «...νεκρή συσσώρευση που καταπνίγει κάθε ανθρώπινη δημιουργικότητα... στερεοποιούμενη σε χρήμα. ..τη μόνη υλική υπόσταση σύγχρονης εμπορευματικής παραγωγής». Όμως δεν ήταν αρκετό : «...τη δεκαετία του ’70 με τη γενίκευση του αυτοματισμού. ...η ανθρώπινη εργασία γίνεται σε μεγάλο βαθμό περιττή ή ασύμφορη ως υπεραξία και ο κερδοσκοπικός καπιταλισμός πραγματοποιεί από τη δεκαετία του ’80 την απεγνωσμένη φυγή προς τα εμπρός...». Η εργασία απορυθμίστηκε ριζικά και μετατρέπεται σε πραγματική «...δουλεία με τη συνενοχή και της Αριστεράς, που ανέχεται δικτατορίες της Ανατολής ή του Νότου, φιλελευθερισμό ή κευνσιανισμό, διατήρηση θέσεων εργασίας... ενώ το μανιφέστο [θάπρεπε να] είναι: Προλετάριοι όλων των χωρών, ΤΕΡΜΑ Η ΔΟΥΛΕΙΑ! (Trenkle, Jappe et al).

Ο ζωτικός χώρος μας σε δεύτερο επίπεδο, όσος έχει απομείνει πάσχει από χρόνια κακοήθη μεταχείριση επελαύνουσα οικονομική κρίση επί δικαίων κυρίως και ανεπαίσθητα, επί αδίκων, έχει σε απροσδιόριστο βάθος καταληφθεί από το φάντασμα του φόβου. Όχι του Μαρξ. Ούτε του Hobbes, Montesque που εδράζεται στην αυθαιρεσία των θεσμών που εγκατέστησαν και εκμεταλλεύονται οι ιεραρχικά ανώτεροι, ή ο δεσπότης. Ούτε ο φόβος των Toqueville, Arrendt που τον αποδίδουν στη μοναξιά και τo άγχος του νεωτερικού ατόμου και στην έσχατη κοινοτυπία του κακού αντίστοιχα. Είναι ο Φόβος Του Καπιταλισμού. Του περίφημου «Φόβου των Βαρβάρων (Τ. Todorov)», που περιλαμβάνει «...τη λαχτάρα, την μνησικακία, την ταπείνωση... όσων έχουν κρατηθεί μακριά από την κατανομή του πλούτου... και σήμερα, η αντίθεση δεν είναι στη θρησκεία ή στον πολιτισμό (τον οποίο αντιδιαστέλλει από τις κουλτούρες) όσο μεταξύ των χωρών του φόβου και της ταπείνωσης...». Του φόβου της «ταχύτατης ιδιωτικοποίησης των κερδών και της ακόμη ταχύτερης κοινωνικοποίησης της δυστυχίας», που φέρνει τη βαρβαρότητα, ίσως όχι τόσο στο σήμερα αλλά προπαντός στο αβέβαιο, ασταθές κι ανασφαλές αύριο. Το αύριο του άνεργου, του άστεγου, του νεόπτωχου, του μετανάστη, του αθώου αμνού της μοίρας και των περιστάσεων. Το αύριο του Τίποτα που αντικατέστησε το λαμπερό χθες του Κάτι, της δανεικής ευημερίας στο οποίο όλοι ενδώσαμε, μαγεμένοι από την εκτυφλωτική λάμψη των μιντιακών, πολιτικών, κοινωνικών «προτύπων» της απάτης της απληστίας, της υποκρισίας, της αδικίας, του εγωκεντρισμού, της ευκολίας, της στυγνής εκμετάλλευσης.

Η χειρότερη όμως πραγματική επίπτωση είναι η ανεξέλεγκτη βία που προβάλλει με τη διπλή μορφή του Ιανού: είτε ως βίαιη εξέγερση των πολλών θυμάτων της παγκοσμιοποιημένης κερδοσκοπίας, είτε ως αυξανόμενη άκριτη κρατική καταστολή. Η παράφορη οργή από τη ραγδαία αύξηση της ανισότητας, από την απελπισία της ανέχειας, από την καταρράκωση του ηθικού με την ανεργία και την εκτροπή στην κυνικότερη εγκληματικότητα, χάρη και στα πανταχού παρόντα άκριτα συχνά, παγκοσμιοποιημένα ΜΜΕ μετατρέπει την καταστροφική μανία της ασυγκράτητης βίας των πολλών σε ένα είδος «ηρωϊσμού». Κίνημα καταστροφής απελπισμένων ή φονταμενταλιστών, που μπορούν μάλιστα να οργανωθούν ταχύτατα, όπως διαρκώς διαπιστώνουμε: είτε αυτόνομα και αυθόρμητα μέσω των κινητών τηλεφώνων και του ίντερνετ είτε ως προϊόντα εκμετάλλευσης από εύστροφους δημαγωγούς κήρυκες μιας ανέφικτης σωτηρίας. Και δυστυχώς, να οπλιστούν εύκολα με όπλα μαζικής καταστροφής που προσφέρονται αφειδώς αλλά φυσικά όχι αφιλοκερδώς (τι ειρωνεία!)από τους κροίσους των όπλων. Η άλλη πλευρά, η συστημική βία του κράτους, έντρομη όσο και άδικη γιατί καταστέλλει αντί να αναστέλλει, τιμωρεί αντί να προλαβαίνει, συντηρεί συνήθως δικτάτορες αντί για «δημοκρατικές» κυβερνήσεις, καλύπτει ιδιοτελείς επικερδείς αυθαιρεσίες αντί να τις αποκαλύπτει και να τις καταδικάζει, συνιστά την «αφανή αλλά θεμελιώδη μορφή κοινωνικής βίας» (Σ.Ζιζεκ) που ίσως, συνιστά και τη κυριότερη γενεσιουργό αιτία της προηγούμενης βίας των πολλών.

Η τρίτη διάσταση της κρίσης είναι η υποκρισία. Πού κρύφτηκε η ανέτοιμη παγκοσμιοποιημένη «ηγεσία» της πολιτικής, ακριβώς τη στιγμή που ήταν απαραίτητο να σταματήσει η ασύστολη κερδοσκοπία των golden boys με τα απύθμενα bonus,τα βαμμένα με τον ιδρώτα και συχνά το αίμα των χρεωστών τους; Κι αντί να «οιακίσει τον κεραυνό» της κρίσης τον έριξε σ’ εκείνους που έφταιξαν λιγότερο, που παραπλανήθηκαν ασύστολα, που ξεγελάστηκαν σκόπιμα, «για μια φούχτα δολλάρια....». ’Η στην ελληνική πραγματικότητα, για μια στατιστική διαφορά 9 μονάδων ελλείμματος… Την οποία ακόμη περιμένουμε να εξηγηθεί, όχι για ποιό λόγο έγινε, γιατί τον γνωρίζουμε και ουσιαστικά έχουμε αποδεχθεί τον βαθμό της ευθύνης που μας αναλογεί (δανεικά, καταναλωτισμός, ήσσων προσπάθεια, κομματισμός). Όμως, γιατί δεν αποκαλύφθηκε εγκαίρως, έστω και τη τελευταία στιγμή σαν μια ύστατη ένδειξη (ανύπαρκτης προφανώς) λεβεντιάς, πολιτικής και ανθρώπινης. Αυτή είναι ασυγχώρητη υποκρισία. Υπάρχουν και μικρότερες όπως οι 7 συντηρούμενοι κυριολεκτικά στην εντατική, μύθοι (Π. Μανδραβέλης): 1.Η Ελλάδα χρεοκόπησε! ενώ το κράτος χρεοκόπησε… 2. Η κρίση είναι οικονομική! ενώ είναι πολιτική, κρίση εμπιστοσύνης, αντιπροσώπευσης, θεσμική, παραγωγική, αξιοπιστίας, ενημέρωσης και τελικά διακυβέρνησης. 3. Αποτελεί κρίση του καπιταλισμού! Σε διεθνές επίπεδο ναι, στην Ελλάδα όχι γιατί το κράτος έχει δημιουργήσει φούσκες παντού, σφιχταγκαλιάζοντας μέχρι ασφυξίας τον ιδιωτικό (;) τομέα. 4.Η λογική απάντηση είναι κευνσιανή! Όχι, γιατί η διοχέτευση χρήματος στην αγορά απλά θα ενίσχυε τον εισαγόμενο καταναλωτισμό αφού δεν υπάρχει παραγωγή... 5. Η ύφεση. Οπωσδήποτε δεν τη δημιούργησε η κρίση ή το μνημόνιο αλλά το σαθρό δημοσιονομικό εποικοδόμημα που προϋπήρχε αλλά δεν το αναγνωρίζαμε. 6.Οι εργαζόμενοι μόνο πληρώνουν τη κρίση. Όχι, η αεριτζίδικη, εισαγωγική επιχειρηματικότητα επλήγη θανάσιμα οπουδήποτε υπερισχυσε (πχ ΜΜΕ)... 7.Αναδιάρθρωση του χρέους. Ναι, αλλά ώσπου να μας ξαναδανείσουν από πού θα πληρωνόταν μισθοί και συντάξεις (από τους «ευεργέτες» που έβγαλαν καταθέσεις 20 δις ευρώ ή από την ανύπαρκτη παραγωγή;


ΤΟ ΚΡΙΜΑ

Η πρώτη έννοια της λέξης χρησιμοποιείται όπως στην έκφραση «το κρίμα στο λαιμό τους» ως ευχή ή κατάρα ανάλογα από την πλευρά της αντιμετώπισης της κρίσης: από τους άλλους, (δηλαδή όλους εμάς), ότι χρωστούν να πληρωθεί, όχι με τον δυσβάστακτο τόκο (ύφεση, ανεργία, ανέχεια) που είχε άπληστα επιβληθεί, αλλά με την δίκαια εξισορρόπηση πραγματικού χρέους προς ουσιαστική παραγωγή και παραγωγικότητα. Από τους κροίσους, ας εκληφθεί ως κατάρα για την ύβρη της ύπαρξής τους.
Η δεύτερη έννοια ενέχει την απροκάλυπτη λύπη για την απροσμέτρητη διατάραξη της παγκόσμιας αρμονίας, για το διαρκές έγκλημα κατά του ίδιου του νοήματος της Ζωής από την άπληστη κακία του κερδοσκοπικού καπιταλισμού, που σαρώνει κυνικότατα αξίες, κοινωνίες, λαούς, το ίδιο το μέλλον της ανθρωπότητας σαν προοπτική, καταστρέφοντας το περιβάλλον, λεηλατώντας για την επίτευξη του ανήθικου κέρδους της υπερβολής, της ύβρεως, πρώτες ύλες, ζωές και κοινωνίες.
Ο Πάσχος Μανδραβέλης προσθέτει κι έναν 8ο μύθο: Ότι δήθεν δεν υπάρχει Ελπίδα! Πιστεύει ότι υπάρχει και την αποθέτει εξ ολοκλήρου στα χέρια των νέων ανθρώπων, που βλέποντας ζώντας και μαθαίνοντας από το μέγεθος της κρίσης σ’ όλες τις διαστάσεις της θα μας «ξελασπώσουν» κυριολεκτικά.

Είναι κρίμα που οι μεγαλοσχήμονες αγνοούν την Ιστορία: Ο μεγαλοπρεπής και αντιφατικός αναλυτής του καπιταλισμού Σούμπετερ, πίστευε ότι οι νέοι καινοτόμοι εντερπρενερς με όραμα, είναι το μόνο μέλλον του καπιταλισμού βραχυπρόθεσμα, γιατί μακροπρόθεσμα δεν πίστευε ότι «μπορεί να επιβιώσει!». Και ο Κευνς, σ’ ένα σχεδόν άγνωστο έργο, μια μικρή εκδρομή στο μέλλον που αποκάλεσε «Οικονομικές πιθανότητες για τα Εγγόνια μας», παρά το Νόμο των ελαττούμενων επιστροφών και την «τσιγκούνικη» προσφορά των αγαθών της Φύσης όσο πιο έντονα την εκμεταλλευόμαστε, παρά την αναγνωρισμένη από τον ίδιο χρόνια τάση του καπιταλισμού για ύφεση, πιστεύει ότι σε εκατό χρόνια (δηλαδή το κοντινό μας 2030) η παραγωγικότητα του ανθρώπου, μεγαλώνει 7,5 φορές, συνεπικουρούμενη από νέα γνώση, εργαλεία, τεχνικές που προστίθενται στην παραδοσιακή δυνατότητα παραγωγικότητας! Και να σκεφτεί κανείς, δεν είχε ιδέα για την επανάσταση της Πληροφορικής.
Ας επιτρέψουμε και επιστρέψουμε την Ελπίδα στα παιδιά μας...