Κι όταν βρήκε την άμαξα, πάνω της ήταν οι γονείς και τ’ αδέρφια της, οι φίλοι και οι φίλες της, τα σκυλάκια, τα γατάκια και οι δάσκαλοι που αγάπησε…
Αυτό έλεγε το παραμύθι κι εκείνη αναρωτήθηκε για μιαν ακόμη φορά ποιοι και πώς να ήτανε οι δάσκαλοι που το μικρό κορίτσι είχε αγαπήσει. Γιατί η ίδια, κάθε φορά που έκανε την ερώτηση αυτή στους μαθητές της, έπαιρνε διάφορες και πολλές φορές αντίθετες μεταξύ τους απαντήσεις:
«Εγώ αγαπώ το δάσκαλο που δε μας μαλώνει ποτέ και καθόλου.»
«Εγώ το δάσκαλο που μας κάνει όλα τα χατίρια.».
«Αγαπώ το δάσκαλο που μας μαλώνει επειδή μας αγαπάει και νοιάζεται πραγματικά για μας» ήταν η προχωρημένη απάντηση της Πηνελόπης, ενώ της Αλίκης: «Αγαπώ αυτόν που μας μαλώνει, αλλά με αγάπη».
Και, όπως είναι φυσικό, οι προχωρημένες απαντήσεις σαν της Πηνελόπης και της Αλίκης είναι πάντα οι συντριπτικά λιγότερες. Άρα;
Άρα, η δασκάλα έπρεπε ή να συμμορφωθεί με τη θέληση των πολλών, για να αρέσει στην πλειονότητα, ή να κάνει το σωστό με αγάπη, για να ‘χει ήσυχη τη συνείδησή της.
Το σωστό είναι πάντοτε και το πιο δύσκολο, αυτό το ξέρουν όλοι οι γνωστικοί. Αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι πολλαπλά δυσκολότερο, εξαιτίας της εποχής, που ευνοούσε κι εξακολουθεί να ευνοεί το εύκολο και το πιο ευχάριστο για τους περισσότερους. Άρα, αν ο σκοπός της ήταν να είναι αρεστή, όχι στους γονείς, αλλά στους μαθητές της, που σκέφτονταν φυσικά όπως και οι γονείς τους, θα έπρεπε να λαϊκίζει, σύμφωνα με το παράδειγμα των πολιτικών που μια ολόκληρη χώρα είχαν σπρώξει στον γκρεμό με τον άκρατο λαϊκισμό τους. Και, καθώς διέθετε το ζωντανό παράδειγμα, θα ήταν πιο εύκολα τα πράγματα για την ίδια. Όμως δε θα ‘τανε σωστά καμωμένα.
«Εσείς μπορείτε να καταστρέψετε μια ολόκληρη γενιά». Αυτή ήταν η πρώτη φράση που άκουσε από τα χείλη του Αγαπημένου της Δασκάλου και τη συγκλόνισε. Μ’ αυτήν τη φράση την κέρδισε ο Δάσκαλός της κι αυτό προσπάθησε ν’ αποφύγει με κάθε τρόπο σε όλα τα χρόνια που δίδασκε. Όμως, αν το κατάφερε να μην καταστρέψει μια γενιά, κατάφερε άραγε να κάνει το πιο προχωρημένο, να σώσει μια γενιά; Ή, έστω, κάποια παιδιά;
Είναι αλήθεια πως τα παιδιά στην πλειονότητά τους εξακολουθούν να διακρίνονται για την καθαρότητα της καρδιάς τους, εξακολουθούν να ενεργούν σαν το παιδί του Άντερσεν που ήταν το μόνο που δεν ξεγελάστηκε και φώναξε με όλη του τη δύναμη την αυτονόητη αλήθεια πως «ο βασιλιάς είναι γυμνός!». Όμως κάποια έχουν διαβρωθεί –εικόνα σου είμαι, κοινωνία, και σου μοιάζω. Κάποια, όχι όλα -ευτυχώς για τα ίδια, μα περισσότερο για όλους μας-, μεγαλώνουν ποτισμένα με τις «αξίες» της ήσσονος προσπάθειας, της βαθμοθηρίας, της πίστης όχι στην ισότητα μα στην τέλεια ισοπέδωση, στην «αξία» του μίσους όχι μόνο στην ιδέα της αριστείας, μα και στον ίδιο τον άριστο, που, επειδή δεν τον φτάνουν, όχι πάντα γιατί δεν μπορούν, αλλά γιατί δε θέλουν καν να παλέψουν να τον φτάσουν, το λιγότερο που τους μένει να κάνουν είναι να τον φθονούν και να τον πετροβολούν, όχι μόνο ευκαιρίας δοθείσης, αλλά δημιουργώντας τα ίδια τις ευκαιρίες να του τσακίσουν τα φτερά-πώς τολμάει αυτός να πετάει τη στιγμή που οι άλλοι γύρω του σέρνονται;
Όχι, προς Θεού, δεν είναι παρά ελάχιστα τα παιδιά που σκέφτονται έτσι. Αλλά, αν αυτά τα ελάχιστα βρουν το πεδίο ελεύθερο και ανεπιτήρητο, αλωνίζουν και τα κάνουν όλα άνω κάτω. Και, επιπλέον, αν αυτά τα παιδιά έχουν θαυμαστές –και έχουν, λίγους, αλλά έχουν-, τότε είναι που πολύ εύκολα το κακό πολλαπλασιάζεται.
Όποιος αγαπάει τα παιδιά δεν τα αθωώνει * οτιδήποτε κι αν κάνουν, με την ελαφρότατη φράση «Παιδιά είναι, (άρα μπορούν να κάνουν οτιδήποτε)». Γιατί ο δικαστής κάθισε στο εδώλιο του κατηγορουμένου τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, μολονότι ζήτησαν οι γονείς τους να καθίσουν στη θέση των παιδιών τους, και τους είπε πως δεν υπάρχει παιδί, ακόμα και στην προσχολική ηλικία, που να μην ξέρει ακριβώς ποιο είναι το καλό και ποιο το κακό. Κι οι παιδαγωγοί δεν ξεσηκώθηκαν εναντίον του…
Και ξαναγυρίζω στο θέμα των δασκάλων που αγαπούν τα παιδιά. Στη Βρετανία κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα βιβλίο που αποδεικνύει ακόμη και με πειράματα πως η ευφυΐα, δηλαδή το περίφημο IQ, για το οποίο αγωνιούσαμε και που πληρώναμε για να το μετρήσουμε, δεν είναι ο πιο κρίσιμος παράγοντας επιτυχίας. «Αντιθέτως», κάποια στοιχεία του χαρακτήρα, όπως η επιμονή, η ικανότητα συγκέντρωσης, η αποφασιστικότητα να πάει κανείς μπροστά, με άλλα λόγια το σθένος, η (καλή) περιέργεια και η κρυμμένη δύναμη του χαρακτήρα, είναι παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των παιδιών. Οπότε;
Τελικά, το να διδάξει κανείς τα δύσκολα Μαθηματικά είναι πολύ πιο εύκολο από το να εμφυσήσει στα παιδιά τη λαχτάρα να πάνε αληθινά ψηλά κι είναι πολύ πιο εύκολο από το να μπορέσει να τα εμπνεύσει. Γιατί, τα Μαθηματικά κι η Γλώσσα κι όλα τ’ άλλα μαθήματα διδάσκονται με κάποιον τρόπο, η επιμονή, όμως, η θέληση για προσπάθεια συνεχή και αδιάλειπτη, η αποφασιστικότητα, το να μην τα παρατάς ακόμα κι όταν δυσκολεύεσαι πολύ, όλα αυτά πώς μπορούν να διδαχθούν; Κι από ποιον;
Σαν συνεννοημένος με τον Economist (αναδημοσίευση στην Καθημερινή 28/4/ 2013), που σε άρθρο του ανέπτυσσε το παραπάνω θέμα, ο Στάθης Καλύβας, καθηγητής στο Yale, σε άρθρο του στο ίδιο φύλλο ψάχνει να βρει ποιος συνετέλεσε στο να βρίσκεται σήμερα εκεί όπου είναι:
«(…) Τα πάντα ξεκινούν από την οικογένεια. Οι γονείς μου δεν πίστευαν πως η παιδεία ήταν απλά ένα μέσο επαγγελματικής αποκατάστασης, αλλά θεωρούσαν πως είχε αυτοτελή αξία, αντίληψη για την οποία αισθάνομαι σήμερα απέραντη ευγνωμοσύνη. Συγχρόνως διάβαζαν πολύ και έτσι είχαμε μια μεγάλη και πλούσια βιβλιοθήκη. Αγάπησα λοιπόν από νωρίς το διάβασμα. Βοήθησε, πρέπει να το ομολογήσω, και το ότι αργήσαμε να αποκτήσουμε τηλεόραση. Με λίγα λόγια, οι βάσεις μπήκαν από νωρίς.
Έτυχε επίσης να πάω σε ένα καλό σχολείο, αν και στην αρχή το είδα αρνητικά. (…) Ήμουν λοιπόν ένας μέτριος μαθητής, ώσπου έπεσα πάνω σε έναν δάσκαλο που πίστεψε σ’ εμένα και μου άνοιξε καινούριους δρόμους.(…)».
Και τα καταφέρνει να φτάσει στο Πανεπιστήμιο, όντας υποχρεωμένος να περνάει τις χρονιές του σε σχολικές συνθήκες που του φαίνονταν αφόρητες κι αβάσταχτες. Τα ίδια και στο Πανεπιστήμιο, ώσπου μιλάει στην ψυχή του ένας ακόμη δάσκαλος, πανεπιστημιακός αυτήν τη φορά. Έτσι κατάφερε να πραγματοποιήσει το όνειρό του, «να κάνει την παιδεία τρόπο ζωής», όπως χαρακτηριστικά λέει ο ίδιος.
«Τον κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωσή μου έπαιξαν η οικογένειά μου και οι δάσκαλοί μου, άνθρωποι που λειτουργούσαν ως εξαιρέσεις μέσα στο σύστημα (…)».
Έτσι γράφει ο ίδιος και γίνεται ένα παράδειγμα, δίνει μια συνταγή πετυχημένη, για να την ακολουθήσουν και οι αναγνώστες του, όσοι προλαβαίνουν. Και θα πετύχουν κι οι ίδιοι ή τα παιδιά τους, αν έχουν το πάθος να τα καταφέρουν, το πείσμα, την όρεξη για δουλειά, τη δύναμη κι όλα όσα πριν από λίγο αναφέραμε.
Μα όλα αυτά μονάχα αν λαχταρούν να πετύχουν. Και μόνο αν πιστεύουν στην πολυτιμότητα του αγαθού αυτού που λέγεται παιδεία. Που παραμένει εξαιρετικά πολύτιμη ανεξάρτητα από την εποχή στην οποία ζούμε. Ή μάλλον… ίσως… να γίνεται πολυτιμότερη όσο και η εποχή γίνεται δυσκολότερη. Και σίγουρα γίνεται…
*Επί του πιεστηρίου:
Έγραφε ο Β. Καραποστόλης, καθηγητής Πολιτισμού και επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (Καθημερινή, 19/5/2013): «(…) Έτσι, παραχωρώντας ο ίδιος στον εαυτό μου ένα προνόμιο ελαστικότητας, θεωρώ πως εξασφάλισα το υπέρτατο αγαθό: την ελευθερία των κινήσεών μου. Με μια διαφορά όμως: ότι στις κινήσεις αυτές δεν περιλαμβάνεται η «προς τα άνω» κίνηση, αυτή που θα μ’ έφερνε σε ένα επίπεδο ανώτερο από εκείνο στο οποίο συνήθως περπατώ, τρέχω (ή σέρνομαι). Όποιος κάνει την ελαστικότητα κανόνα της ζωής του, κάνει και την οριζοντιότητα μοναδική της κατεύθυνση».
Στους δασκάλους που με βαθιά αγάπη έχουν μοχθήσει για το πραγματικό καλό των παιδιών κι έχουν αγαπηθεί από αυτά. Στους δασκάλους που ‘χουν χαραχτεί μες στις καρδιές των μαθητών τους και γι’ αυτό μένουν αυτοί αθάνατοι κι η μνήμη τους αιώνια…
Και στους δικούς μου δασκάλους, που, όταν τους συναντώ, το κοίταγμά τους, οι κουβέντες τους ή το χάδι τους με κάνουν να νιώθω πάλι παιδί, όπως τότε…
Δημοσιεύθηκε στις 13 Ιουνίου 2013, αρ.φύλλου 696
κ.Σόνια συγχαρητήρια για το κείμενο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ παιδεία αρχίζει από το σπίτι, και συνεχίζεται στο σχολείο. Εμείς οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εμπνέουμε τα παιδιά,έχουμε ευθύνη.