8.7.10

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΤΣΙΠΟΥ: Η αφρικανική τέχνη και οι ζωγράφοι του 20ου αιώνα.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, πολλοί νέοι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από την γνωριμία τους με την τέχνη των λαών της Αφρικής. Σε μια κατάσταση όπου η τέχνη της πρωτοπορίας προσπαθούσε να αντιμετωπίσει τους περιορισμούς που της επιβάλλονταν στο πώς θα έπρεπε να παρουσιάζεται εικαστικά ο κόσμος, η αφρικάνικη τέχνη τους έδειξε την δύναμη που είχαν οι εξαιρετικά οργανωμένες φόρμες της.

Κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα οι τέχνες γνώρισαν τις περισσότερες αναστατώσεις και αλλαγές από οποιαδήποτε άλλη εποχή. Τα υπερβολικά επιτεύγματα και η απελπισία, που έφεραν η τεχνολογία και οι πόλεμοι, επηρέασαν βαθιά την καλλιτεχνική εξέλιξη.
Ο διαφορετικός ρόλος της τέχνης στην κοινωνία και η απόρριψη των παραδοσιακών προτύπων γίνονται οι απόψεις –κλειδιά. Οι καλλιτέχνες, απελευθερωμένοι με την φωτογραφία, από τους περιορισμούς του ρεαλισμού, άρχισαν να αναζητούν διαφορετικές δυνατότητες έκφρασης. Η ανόμοια οπτική γλώσσα, που προέκυψε από αυτή την αναζήτηση, παρεξηγήθηκε και προκάλεσε πολλές αντιδράσεις, αν και η διαμάχη αυτή αποδείχθηκε γόνιμη, καθώς πολλοί καλλιτέχνες αναγκάστηκαν να αντιδράσουν δυναμικά.[1]



Στις αρχές του 20ου αιώνα, πολλοί νέοι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από την γνωριμία τους με την τέχνη των λαών της Αφρικής. Σε μια κατάσταση όπου η τέχνη της πρωτοπορίας προσπαθούσε να αντιμετωπίσει τους περιορισμούς που της επιβάλλονταν στο πως θα έπρεπε να παρουσιάζεται εικαστικά ο κόσμος, η αφρικάνικη τέχνη τους έδειξε την δύναμη που είχαν οι εξαιρετικά οργανωμένες φόρμες της. Φόρμες που δημιουργούνταν όχι από αυτό που έβλεπε το μάτι του καλλιτέχνη αλλά κυρίως από την φαντασία του, το συναίσθημα αλλά και από τις μυστικιστικές και θρησκευτικές εμπειρίες του.

Οι ευρωπαίοι καλλιτέχνες είδαν στην αφρικανική τέχνη μια συμμετρική τελειότητα και μια επιτήδευση ενωμένη με μια εκπληκτική δύναμη έκφρασης. Η μελέτη της αφρικανικής τέχνης από τους ευρωπαίους καλλιτέχνες στις αρχές του 20ου αιώνα ώθησε το ενδιαφέρον τους για την αφαίρεση, την οργάνωση και την αναδιοργάνωση των ζωγραφικών φορμών και την εξερεύνησης ψυχολογικών και συναισθηματικών περιοχών που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν άγνωστες στην δυτική τέχνη.
Η ζωγραφική τέχνη παύει να είναι αποκλειστικά μια μορφή ικανοποίησης των αισθήσεων αλλά γίνεται ένα αληθινό μέσο για φιλοσοφικές και διανοητικές αναζητήσεις και ως εκ τούτου περισσότερο αληθινή και βαθιά αισθητική από ποτέ άλλοτε.Η αφρικανική τέχνη έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κουλτούρα και στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και η έμπνευσή της επηρέασαν πολλούς καλλιτέχνες στο να δώσουν την δική τους ερμηνεία στην τέχνη της αφρικανικής ηπείρου. Χαρακτηριστικά της βρήκαν την θέση τους σε πολλούς πίνακες κυρίως της κυβιστικής περιόδου. Εάν κανείς εξετάσει το ευρωπαϊκό κίνημα του κυβισμού θα βρει πολλά θέματα που έχουν προσαρμοστεί από την αφρικανική τέχνη.

Ο κυβισμός είναι το κίνημα που έχει ασκήσει την μεγαλύτερη επιρροή στην ιστορία της μοντέρνας τέχνης. Είναι ένα πολυσύνθετο κίνημα που περιλαμβάνει όχι μόνο ζωγράφους και γλύπτες αλλά και μουσικούς και ποιητές. Οι κυβιστές παρουσίασαν εντελώς καινούριες προσεγγίσεις στον να ερμηνεύσουν τον χώρο και το σχήμα.
Χαρακτηριστικά της πρώτης φάσης του κυβισμού, που ονομάζεται αναλυτικός κυβισμός, ήταν η απλούστευση, η διαστρέβλωση και η έμφαση στην μορφή των αντικειμένων. Ήταν ουσιαστικά μια αντίδραση στην αμορφία του Ιμπρεσιονισμού. Ακολουθώντας την ροπή του υπερβατισμού του 19ου αιώνα, οι καλλιτέχνες πίστευαν ότι η αληθινή πραγματικότητα βρίσκετε στην ουσιαστική ιδέα και όχι στην απεικόνιση της στον υλικό κόσμο. Ο ρόλος των καλλιτεχνών ήταν να δημιουργήσουν συμβολικές φόρμες για την ουσία των ιδεών, παρά να παρουσιάσουν την βραχυπρόθεσμη διάρκεια των υλικών αντικειμένων.

Ο κυβισμός ξεκίνησε στην Γαλλία όπου και άνθισε την περίοδο 1907 ως 1914. Στο κίνημα ηγήθηκαν οι Πάμπλο Πικάσο και Τζωρτζ Μπρακ.
Ο Πικάσο γεννήθηκε στην Ισπανία όπου και έζησε ως το 1904. Την χρονιά εκείνη εγκαταστάθηκε στο Παρίσι όπου και είχε την ευκαιρία να συναντήσει πολλούς νέους καλλιτέχνες. Γύρω στο 1906 κάτω από την επίδραση της πρωτόγονης τέχνης (παλιά ιβηρική γλυπτική και αφρικανικές μάσκες και ξυλόγλυπτα) από τη μια μεριά και του Σεζάν από την άλλη, μια πραγματικά επαναστατική αλλαγή σημειώνεται στην τέχνη του.[2]

Ο Πικάσο γνώρισε την αφρικανική τέχνη όταν επισκέφθηκε το εθνολογικό μουσείο του Τροκαντερό στο Παρίσι όπου παρουσιαζόταν αφρικανικά εκθέματα. Αυτή η επίσκεψη ήταν κομβικό σημείο για την τέχνη του. Ο ίδιος δήλωσε αργότερα γι’αυτή του την επίσκεψη «πίεσα τον εαυτό μου να εξετάσει αυτές τις μάσκες, όλα αυτά τα αντικείμενα που οι άνθρωποι κατασκεύασαν με ένα ιερό και μαγικό σκοπό, στο να υπηρετήσουν σαν μεσολαβητές ανάμεσα σε αυτούς και τις άγνωστες εχθρικές δυνάμεις που τους περιέβαλαν, προσπαθώντας με αυτό τον τρόπο να ξεπεράσουν τον φόβο τους δίνοντάς του χρώμα και σχήμα. Και τότε κατάλαβα τι σήμαινε ζωγραφική. Είναι ένα είδος μαγείας που παρεμβάλει ανάμεσα σ’εμάς και στο εχθρικό σύμπαν.»[3]

ΟΙ ΔΕΣΠΟΙΝΙΔΕΣ
ΤΗΣ ΑΒΙΝΙΟΝ


Ο πίνακας του Πικάσο Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν (1907) αποτελούσε μια συνειδητή απόπειρα ολοκλήρωσης των αναζητήσεών του και ταυτόχρονα ένα αποφασιστικό βήμα στην προσπάθεια να αποτινάξει ο καλλιτέχνης την παραδοσιακή του εξάρτηση από την φυσική εμφάνιση των μοντέλων του. Αυτός ο ασυνήθιστος πίνακας σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής στην τέχνη του 20ου αιώνα. Η προτίμηση του Πικάσο για πειραματισμό και έμπνευση εκτός των συμβατικών πηγών τον οδήγησαν στην δημιουργία αυτού του επαναστατικού και ριζοσπαστικού πίνακα.

Η θεματολογία -το γυναικείο γυμνό- δεν θα μπορούσε να είναι πιο παραδοσιακή στην ζωγραφική, όμως η προσέγγιση του Πικάσο είναι επαναστατική. Οι φιγούρες στα αριστερά του πίνακα δείχνουν επίπεδες σαν να μην έχουν μυϊκή ή σκελετική δομή. Τα πρόσωπα που κοιτάζουν μπροστά έχουν μύτες σε προφίλ. Τα μάτια είναι ασύμμετρα και ιδιαίτερα απλοποιημένα. Οι εξωτερικές γραμμές δεν είναι ολοκληρωμένες. Οι γυναίκες στα δεξιά έχουν πρόσωπα έντρομα που θυμίζουν τις αφρικανικές μάσκες. Στην όρθια γυναίκα στα δεξιά οι παράλληλες κόκκινες και πράσινες γραμμές συμβάλλουν στην δημιουργία του αφύσικου τετράγωνου στήθους, λεπτομέρεια που θυμίζει τα σημάδια από τις ουλές στην τέχνη του πρωτόγονου τατουάζ.[4]

Παραμορφώνει την εικόνα της καθιστής γυναίκας και την παρουσιάζει από πίσω και από μπροστά ταυτόχρονα. Έτσι καταλύεται η μία και μοναδική οπτική γωνία: ο παρατηρητής βλέπει αυτό που θα έβλεπε ο καλλιτέχνης αν περιστρεφόταν συνέχεια γύρω από τα μοντέλα του.
Τα ασύμμετρα μάτια με το απλανές βλέμμα είναι ζωγραφισμένα με διαφορετικά χρώματα, ενώ η μύτη κυρτώνει σαν δρεπάνι στο πρόσωπο. Η μορφή αυτή θυμίζει πρωτόγονες μάσκες.

Άλλοι καλλιτέχνες που επηρεάστηκαν από την «πρωτόγονη» τέχνη ήταν οι εκπρόσωποι του φωβισμού και του γερμανικού εξπρεσιονισμού χρησιμοποιώντας συνειδητά ανθρώπινους τύπους, χαρακτηριστικά προσώπων και διακοσμητικά σχήματα που είδαν σε δημιουργίες καλλιτεχνών από την αφρικανική ήπειρο.
Στους σημαντικότερους ζωγράφους του γερμανικού εξπρεσιονισμού συγκαταλέγεται και ο Εμίλ Νόλντε (1867 -1956). Τα έργα του είχαν συγκλονιστική εκφραστική δύναμη και ένταση. Η επίδραση της πρωτόγονης τέχνης είναι φανερή στο έργο του Μάσκες του 1911.

Ενδιαφέρον για τις τέχνες των πρωτόγονων λαών έδειξαν με κείμενα που δημοσίευσαν στο περιοδικό «Γαλάζιος Καβαλάρης» -ένα τολμηρό και πρωτότυπο καλλιτεχνικό κίνημα στην Γερμανία- οι ζωγράφοι Καντίνσκυ και Μαρκ. Οι δύο ζωγράφοι πραγματεύτηκαν την φύση της τέχνης και έδωσαν έμφαση στην απομάκρυνση από την αναπαράσταση του πραγματικού και υλιστικού κόσμου και στην αξία της ως μια μορφή πνευματικής ή σχεδόν θρησκευτική επικοινωνίας.[5]

Εν κατακλείδι η αφρικανική τέχνη υπήρξε για τους ευρωπαίους καλλιτέχνες, που αναζητούσαν νέους τρόπους έκφρασης, πραγματική αποκάλυψη. Οι φωβιστές με τα αδρά περιγράμματα στα έργα τους, όπως π.χ. οι Matisse και Derain και οι εξπρεσιονιστές με τους τύπους των προσώπων που απεικόνιζαν ήταν από τους πρώτους που επηρεάστηκαν από τα έργα της αφρικανικής τέχνης.

Είναι φανερό ότι η ιστορία των εικαστικών τεχνών του πρώτου μισού του 20ου αιώνα επηρεάστηκε σημαντικά από πρωτόγονους πολιτισμούς αλλά και από φολκλορικές παραδόσεις των ευρωπαϊκών λαών. Το μυστήριο των παλιών ειδώλων και των προαιώνιων φετίχ ξύπνησε την ρομαντική διάθεση για φυγή αλλά και τα κρυμμένα «άγρια» ένστικτα των καλλιτεχνών απαλλαγμένα από την υποκρισία της μεσοαστικής κουλτούρας. Οδήγησε αυτή η ανακάλυψη των πρωτόγονων μορφών τέχνης τους καλλιτέχνες να αναζητήσουν την αμεσότητα και τη απλότητα στην έκφραση.[6]

Η ευρωπαϊκή τέχνη ως τότε προσκολλημένη στην «πιστότητα της φύσης» και στην «ιδανική ομορφιά» είχε χάσει στην μακρά διαδρομή της την ένταση της έκφρασης, την διαύγεια της δομής και την άμεση απλότητα στην τεχνική κάτι που έφεραν οι πρωτοπόροι καλλιτέχνες του 20ου αιώνα.


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ


[1] Εγκ. GRAND LAROUSSE, τομ.3
[2] Χ.Ρηντ, Λεξικό Εικαστικών Τεχνών, εκδ. Υποδομή
[3] Pablo Picasso, Σκέψεις για την Τέχνη, εκδ. PRINTA
[4] Art gallery, Picasso, εκδ. De Agostini
[5] Μ.ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, Β.ΠΕΤΡΙΔΟΥ, Π.ΤΟΥΡΝΙΩΤΗΣ, Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, τομ. Β, εκδ. ΕΑΠ
[6] E.GOMBRICH, Το Χρονικό της Τέχνης, εκδ. ΜΙΕΤ


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ


-Κ.ΜΑΜΑΛΗΣ, Η Μουσική στην Ευρώπη ,τομ. Γ, εκδ.ΕΑΠ
-Μ.ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, Β.ΠΕΤΡΙΔΟΥ, Π.ΤΟΥΡΝΙΩΤΗΣ, Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, τομ. Β, εκδ. ΕΑΠ
-E.Hobsbawm, Η Εποχή των Άκρων, Εκδ. Θεμέλιο 2002
-E.GOMBRICH, Το Χρονικό της Τέχνης, εκδ. ΜΙΕΤ
-Pablo Picasso, Σκέψεις για την Τέχνη, εκδ. PRINTA 2002
-Art gallery, Picasso, τομ.2, εκδ. De Agostini
-Εγκ. GRAND LAROUSSE, τομ.3, εκδ. Ελληνικά Γράμματα 2001
-Χ.Ρηντ, Λεξικό Εικαστικών Τεχνών, εκδ. Υποδομή 1986
-Χ.Ρηντ, Ιστορία της Μοντέρνας Ζωγραφικής,, εκδ. Υποδομή 1974

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ