18.12.17

ΟΔΟΣ: Μέδουσα [Ξορκίζοντας το κακό ΙΙΙ]


Καρναβάλι Καστοριάς
ΟΔΟΣ 2.3.2017 | 875

Το τέλος της Αποκριάς με την κορύφωση των καρναβαλικών εκδηλώσεων σε όλη την Ελλάδα αλλά και στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο (αφού το 2017 συμπίπτουν οι ημερομηνίες των Πάσχα μεταξύ παλιού και νέου ημερολογίου), ενδείκνυται για την εξαγωγή συμπερασμάτων σε σχέση με τα ήθη και έθιμα.

Και την αιτία που αυτά τα δύο, εννοιολογικά και πρακτικά, συχνά συγχέονται. Διότι σε ένα κοινωνικό σύνολο, το έθιμο εννοείται η διαδεδομένη και τακτικά επαναλαμβανόμενη συνήθεια που έρχεται από το παρελθόν, από γενιά σε γενιά. Είναι δηλαδή κατά κανόνα κάτι εντελώς διαφορετικό από τα «ήθη», αφού αυτά κατά κανόνα αποτυπώνουν το παρόν. Αλλιώς θα υπήρχαν μόνο έθιμα, που θα περιλάμβαναν και τα ήθη.

Ώστε είναι προφανές ότι τα καρναβάλια είναι μεν έθιμο, που όμως, ως προς την έκφρασή τους, γιορτάζονται σε ολόκληρο τον κόσμο, με βάση τα ήθη. Όπως αυτά αποτυπώνονται από την θεματολογία, την ευρηματικότητα, την μουσική. Γι’ αυτό εξελίσσονται και εκφράζουν – αντιπροσωπεύουν την εποχή τους.

Για την Καστοριά κάθε συζήτηση για την Αποκριά, αναπόφευκτα αφορά και τα Καρναβάλια, αφού δεν μπορεί να εξαντληθεί αποκλειστικά στις φωτιές («μπουμπούνες») που πράγματι είναι έθιμο: Σωρός ξύλων και εύφλεκτων, που απλά ανάβουν και καίγονται. Έτσι συνέβαινε 100 χρόνια πριν, με τον ίδιο τρόπο καίγεται η φωτιά ακόμη και σήμερα.

Η συζήτηση για τα Καρναβάλια στην Καστοριά, έχει νόημα έστω κι αν στην πόλη ήδη ολοκληρώθηκαν στις 8 Ιανουαρίου. Άλλωστε υπάρχουν συμπαγείς ημιαγροτικές περιοχές που γιορτάζουν το έθιμο στην διάρκεια της Αποκριάς. Επιπλέον τα τελευταία χρόνια αρχίζει να καταγράφεται η παρουσία συμπολιτών, καταγόμενων κυρίως από άλλες περιοχές της Ελλάδος, που κάνουν δειλά-δειλά αισθητή την άποψή τους να γιορτάζουν τα καρναβάλια (και) τις Αποκριές. Στην Καστοριά.

Ειδικά φέτος η φωτογραφική έκθεση που έγινε στο Μοσχάτο με θέμα το καρναβάλι της Καστοριάς και τον πλαστό τίτλο «ραγκουτσάρια» προκάλεσε αντιδράσεις. Κυρίως σε Καστοριανούς, που κατοικούν στην περιοχή Αττικής, επισκέπτες της έκθεσης που δεν γνώριζαν καθόλου την λέξη.

Έτσι τα καρναβάλια είναι ακόμη «εδώ», να προκαλούν αντιστάσεις, όπως άλλωστε αποδεικνύει η θεματολογία εγνωσμένου κύρους συμπολιτών και συμπατριωτών που απευθύνονται στην ΟΔΟ.

Και γιατί να μην είναι επίκαιρη η συζήτηση, αφού οι καρναβαλικές εκδηλώσεις ξεκίνησαν σε όλο τον δυτικό κόσμο, όπως και στην Καστοριά, λίγο μετά την πρωτοχρονιά. Απλώς στην Καστοριά δεν υπάρχει συνέχεια. Ενώ αλλού, μόλις τώρα έκλεισαν τον κύκλο τους, και γιορτάζονταν όλο αυτό το περίπου δίμηνο. Με τα παγκοσμίως γνωστά καρναβάλια της Βραζιλίας (ειδικά του Ρίο ντε Τζανέϊρο), της Νέας Ορλεάνης, της Καραϊβικής, της Βενετίας  να υπογραμμίζουν την άρρηκτη και διαρκή σχέση του ελληνικού πολιτισμού και του ελληνικού λαού με αυτούς.

Δεδομένου μάλιστα ότι οι Αποκριές δεν έχουν αυτόν τον χαρακτήρα στις σλαβικές κοινωνίες, είναι περίπου περιττό να τονισθούν τα αυτονόητα για την σχέση της Ελλάδος στην Δύση. Όπως για ποιο λόγο το καρναβάλι, δεν είναι μια απλή γιορτή χαράς και ξεφαντώματος, χορών και μέθης. Αλλά κάτι πολύ πιο ουσιώδες, συνδεόμενο με την ίδια την ουσία του δυτικού πολιτισμού σε επίπεδο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό. Ένα έθιμο ανεξάντλητο και διαρκώς επίκαιρο, που αποτυπώνει το ήθος του σήμερα. Σχεδόν παντού αλλού, εκτός από την Καστοριά.

Περαιτέρω όμως στην Καστοριά, το τέλος της περιόδου επιτρέπει επαναπροσέγγιση του θέματος του καστοριανού καρναβαλιού. Ποτέ άλλοτε δεν διήρκεσαν τόσο πολύ χρόνο οι αντιδράσεις. Ειδικά των συμπολιτών μεγαλύτερης ηλικίας. Που όχι μόνο έχουν, αλλά και δικαιούνται να εκθέσουν την άποψή τους και την ιστορική μαρτυρία τους.

Και όλοι οι υπόλοιποι ακόμη υποχρεούνται να την ακούσουν και να την λάβουν υπ’ όψη τους. Ακόμη και για πολιτικές ή άλλες σκοπιμότητες.  Όπως οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, οι ιθύνοντες θα έσπευδαν να μάθουν. Παντού, εκτός από εδώ.

Μάλιστα ενώ ο αρμόδιος αντιδήμαρχος Καστοριάς, κ. Λάζαρος Ζήσης -όπως και ο προηγούμενος κ. Δημήτριος Πετρόπουλος, χωρίς οι ίδιοι να έχουν έως τώρα κάποια ειδική προσωπική γνώση και εμπειρία για το Καστοριανό Καρναβάλι (δεν θα μπορούσε άλλωστε), συγκαλούν όσους οι ίδιοι θεωρούν ότι αποτελούν το ειδικό κοινωνικό σώμα του καστοριανού εθίμου, τους θιασώτες των «ραγκουτσαριών» δηλαδή. Δεν καταβάλλουν καν τον κόπο να ρωτήσουν και να μάθουν για το ποια είναι η αλήθεια. Από όσους έχουν αυθεντική γνώση για την πραγματική παράδοση της Καστοριάς.

Κοντά σε όλα αυτά συμπολίτες και καταγόμενοι από την πόλη της Καστοριάς συνεχίζουν αυθόρμητα να εκθέτουν στην ΟΔΟ την μαρτυρία τους. Και την αντίθεσή τους στην πλαστογραφία του εθίμου των Καστοριανών Καρναβαλιών σε «Ραγκουτσάρια». Μια παρεξήγηση που άρχισε μερικά χρόνια πριν και συνεχίζεται.  Και μάλιστα παρά την διαπίστωση της αποτυχίας των (καλών) προθέσεων που είχαν οι εμπνευστές της μετονομασίας.

Έτσι, δεν θα πρέπει να εκπλαγούν οι εκλεγμένοι της δημοτικής αρχής. Όταν κάποια στιγμή αντιληφθούν πώς η καταφρόνηση που οι ίδιοι δείχνουν προς τους Καστοριανούς αυτής της άποψης για την τεκμηριωμένη μοναδική αλήθεια, θα έχει στο μέλλον αντίκτυπο. Ο καιρός θα δείξει πώς αυτός θα εκφραστεί. Προς το παρόν αυξάνονται και συναθροίζονται οι νηφάλιες μαρτυρίες. Παλιών και αδιαμφισβήτητης αντικειμενικότητας συμπολιτών, που επιτέλους διακόπτουν την σιωπή.

Όμως με την λήξη της Αποκριάς του 2017, κοινή είναι η διαπίστωση ότι στην υπόλοιπη χώρα, από την Κοζάνη ως την Ξάνθη και από το Ρέθυμνο και την Πάτρα ως την Νάξο και την Κέρκυρα γιορτάζουν το καρναβάλι με την ψυχή τους, για την χαρά, τον χορό την αμφίεση και το ξεφάντωμα και μόνο. Και όχι ως μια ακόμη βαλκανική τραγωδία του καιρού των τσιγγάνων και των σλαβικών λαών.

Έτσι η φετινή Αποκριά ίσως να έδωσε αφορμές συγκρίσεων. Για παράδειγμα, καμιά από τις λαογραφικές πλαστογραφίες της περιόδου των «Ραγκουτσαριών», μήτε οι επαιτείες της Θεσσαλονίκης, μήτε οι κουδούνες και οι σλαβικές ορχήστρες εισαγωγής Σκοπίων. Μήτε οι μουτζούρηδες, οι προβιές και τα σκόρδα για το ξόρκισμα του κακού από την πόλη, του δημοτικού φωτογραφικού μοντάζ.

Μήτε ο διάσημος Ραγκού και Τσάρος και το Ράκος του φυλλαδίου που διανέμει ο Δήμος Καστοριάς με βάση την απολύτως προσωπική θεωρητική προσέγγιση του συγγραφέα της ανάλυσης κ. Δημητρίου Μάνου (που άλλα πάντως υποστήριξε στο παρελθόν).

Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν αρκεί για να βελτιώσει το καρναβάλι της Καστοριάς, και να το ετοιμάσει να αντέξει στο μέλλον. Ακριβώς το αντίθετο. Η παρακμή το υποχρεώνει να γίνει ακόμη πιο οπισθοδρομικό, απολίτιστο και πρωτόγονο.

Στον αντίποδα όλων αυτών, άλλα καρναβάλια, που ήταν υποδεέστερα της Καστοριάς στο παρελθόν, όπως αυτό της Κοζάνης και προπαντός της Ξάνθης, αποδεικνύουν στο πού μπορεί να εκτοξευθεί κάτι. Όταν είναι γνήσιο και δεν είναι προπαγάνδα και εκτόνωση. Αλλά ένα απλό γλέντι χαράς, ένα καρναβάλι διαχρονικό, ελεύθερο μέσα από τις μορφές έκφρασής του στον χρόνο και τις εποχές.

Το γεγονός ότι η ΕΡΤ3, αναμετέδωσε απ’ ευθείας το Καρναβάλι της Ξάνθης (*) σε πανελλήνιο επίπεδο από την τηλεόραση (κάτι που οι ιθύνοντες της Καστοριάς διακαώς επιθυμούν την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία), και το καρναβάλι της κοσμοπολίτικης αυτής θρακιώτικης πόλης αναδεικνύεται στην 2η θέση πανελληνίως, μετά από αυτό της Πάτρας, μαρτυρεί πολλά.

Πριν 30-40 χρόνια, ήταν έντονη η αίσθηση ότι το Καρναβάλι της Καστοριάς, ως καρναβάλι όμως, και όχι ως βαλκανικό συνοθύλευμα προθέσεων, ήταν το 2ο στην σειρά σε όλη την Ελλάδα, σε φήμη, σε διασκέδαση, σε χαρά. Και σε επίπεδο. Τότε κανείς δεν γνώριζε το καρναβάλι της Ξάνθης.

Κι όμως, οι ταγοί της θρακιώτικης πόλης και οι κοινωνικοί φορείς που ενισχύθηκαν από το κοινωνικό στοιχείο που ανανέωσε την περιοχή (φοιτητές, στρατός, υπάλληλοι), άφησαν την στάσιμη παράδοση, έθεσαν στόχο την μετατροπή του τοπικού δρώμενου-εθίμου που είχε έντονο λαογραφικό χαρακτήρα, σε κανονικό καρναβάλι που να εκφράζει το εκάστοτε σήμερα. Σε αληθινό χρόνο.

Αποφάσισαν δηλαδή τον εκσυγχρονισμό και την ανανέωση, την βελτίωση και αναβάθμισή του, με το βλέμμα στο μέλλον, και όχι στο παρελθόν. Με αποτέλεσμα, σήμερα να κατατάσσεται στην 2η θέση πανελληνίως, κι ας έχει να ανταγωνισθεί ταυτόχρονα και άλλα καρναβάλια στην υπόλοιπη Ελλάδα με παρόμοιους στόχους.

Στην Καστοριά αντίθετα, στρέφουμε το βλέμμα μας σε ένα πλαστό παρελθόν, σε μια ξένη παράδοση, που πνίγει τους Καστοριανούς, που τους μεταμορφώνει σε Ραγκού και Τσάρους, μουτζουρωμένους βουκόλους  με προβιές και σκόρδα, να ξορκίζουν το κακό και να διώχνουν τα πνεύματα, να επιζητούν την γονιμότητα των χωραφιών, να γίνονται επαίτες και να ζητιανεύουν στην Αριστοτέλους.

Ούτε η ΕΡΤ-13 θα αναμεταδώσει ποτέ απ’ ευθείας την παρέλαση της Καστοριάς, κι ας μεταμορφώθηκε το άλλοτε αστικό έθιμο της πόλης, σε βουκολικό δρώμενο.





* * *
(*) Από τις αρχές του 20ου αιώνα, ξεκινούν οι προσπάθειες για τον σταδιακό μετασχηματισμό του Καρναβαλιού της Ξάνθης από παραδοσιακό λαογραφικό στη σημερινή του μορφή. Σχετίστηκε με την οικονομική ανάπτυξη της πόλης, λόγω των καπνών, αλλά και την προσπάθεια των Ξανθιωτών να αντισταθούν στον εκβουλγαρισμό, πριν από την απελευθέρωση.
 Δημοτικό φυλλάδιο

* * *


Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 2 Μαρτίου 2017, αρ.φύλλου 875

Φωτογραφία: Ξορκίζοντας το κακό και στο καρναβάλι του Ρίο ντε Τζανέϊρο.  Μέδουσα, από την Σχολή Σάμπας Acadêmicos do Salgueiro, με θέμα την Κόλαση του Δάντη, που παρέλασε την περασμένη Κυριακή και κατέλαβε την τρίτη θέση (φωτό: Alexandre Durão/G1) 



Επιλογή σχετικών αναρτήσεων:

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ