ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ: Το χρονικό της απελευθερώσεως της Καστοριάς

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ Α΄ Βαλκανικού Πολέμου (5 Οκτωβρίου 1912) από τα τέσσερα χριστιανικά κράτη της Χερσονήσου του Αίμου εναντίον της Τουρκίας οι στρατιωτικές επιχειρήσεις ανεπτύχτηκαν σε τέσσερα μέτωπα. Στο μέτωπο της Βόρειας Μακεδονίας ο ελληνικός στρατός ύστερα από νικηφόρες μάχες απελευθέρωσαν διαδοχικά την Ελασσόνα, τη Κοζάνη, τα Γιαννιτσά, τη Θεσσαλονίκη, την Άρνισσα, τη Φλώρινα. Μια ίλη του 1ου Συντάγματος Ιππικού στις Ι0 Νοεμβρίου βρέθηκε στα σύνορα της Καστοριάς.

Στην περίοδο του πολέμου και στη διάρκεια των 36 ημερών η Καστοριά δοκίμασε φόβους και πέρασε κρίσιμες στιγμές από τη μεγάλη σύγχυση, που επικρατούσε στις τουρκικές αρχές κατοχής, πολιτικές, στρατιωτικές και δικαστικές. Τελευταία βλέποντας να προελαύνει ο ελληνικός στρατός έσπευσαν το πρωί να πάρουν το δρόμο για τη Μπίγλιστα.

Την κρίσιμη εκείνη στιγμή ο Μητροπολίτης Ιωακείμ σώζει τη πόλη από τη καταστροφή. Ο σεπτός Ιεράρχης με τους προκρίτους της πόλεως με βαθειά σύνεση και μεγάλη δραστηριότητα απέτρεψε πολλούς Μωαμεθανούς, που εκδήλωναν διαθέσεις εμπρησμού και άλλων καταστροφών. Τις διαθέσεις αυτές των Τούρκων γνώριζε και ο ελληνικός στρατός, που συντόνισε τις ενέργειες του, ώστε να βοηθήσει στην αποσόβηση της καταστροφής.

Μια ίλη από 32 ιππείς, λίγοι αξιωματικοί, μόνιμο κι έφεδροι, ο Άρτης, ο Πηχεών, από τη Καστοριά, ο Νικολαΐδης, ο Ράλλης, ο Βερύκιος κι ένας-δυό άλλοι, μαζί με οπλίτες, όλοι αυτοί κατέβαιναν από τη Φλώρινα, δυο μέρες πορεία, κυνηγώντας τους Τούρκους. Πέρασαν από το Πισοδέρι, το Ζέλοβο πατώντας πάνω σε σκηνές, κανόνια αφημένα, γυλιούς, πτώματα, όπλα, ανάμεσα σε εκατομμύρια φυσίγγια, στρατιώτες φυγάδες κατατσακισμένους, που κανένας δεν άπλωνε χέρι να ρίξει στους Έλληνες ιππείς μια τουφεκιά.

Κι εκεί, που από τη Ρούλια ετοιμάζονταν να τραβήξουν κατά τη Μπρέσνιτσα, τη Βίγλιστα και τη Κορυτσά, φτάνει λαχανιασμένος ένας σύνδεσμος από τον Μέραρχο Δαμιανό και δίνει στον αρχηγό μια επιστολή να τραβήξουν κατά τη Καστοριά, όπου υπήρχε πληροφορία, ότι ήταν δυο τάγματα στρατού και δυο πυροβόλα με τον Μεχμέτ πασά, αυτόν που τσάκισε κυριολεκτικά ο Κατεχάκης στη Στάστιστα.

Τη διαταγή αυτή για τη κατάληψη της Καστοριάς είχε γράψει με τα ίδια του τα χέρια ο τότε διάδοχος Κωνσταντίνος προς τον Ιωάννη Άρτη και έλεγε τα εξής: "Υπάρχει σπουδαίος πολιτικός λόγος να καταληφθεί η Καστοριά. Προς τούτο απεστείλατε τμήμα, έστω και μικράς δυνάμεως και αν είναι κενή να την καταλάβει εν ονόματι του Βασιλέως Γεωργίου και να κηρύξετε τον στρατιωτικόν νόμον". Εκείνος φώναξε τον Πηχεώνα, του έδειξε τη διαταγή και του είπε να πάει μπροστά με τους προνομείς (ανιχνευτές), αφού ήξερε τα μέρη του τόπου του. Αυτοί προχώρησαν και από τον δρόμο του Γαβρεσιού, ανάμεσα από τα Κορέστια, έφτασαν έως τον αυχένα του Σταυρού. Από κει, καθώς πλησίασαν και οι άλλοι αξιωματικοί, αντίκρυσαν το θέαμα της Καστοριάς.

Ενώ το κύριο σώμα κατευθύνθηκε προς τον Απόσκεπο, όπου θα διανυκτέρευε ο Πηχεών με δύο άνδρες ανέλαβε την αποστολή να πάει μέχρι τη πόλη και να μάθει, αν η πόλη κατέχεται από τους Τούρκους.

Η εμπροσθοφυλακή κοντά στο τρίστρατο, που ξεχώριζε τη Καστοριά, συνάντησε ένα χωρικό από τον Απόσκεπο, που κατά καλή τύχη τον γνώριζε ο Πηχεών, και από τον οποίο έμαθαν, ότι στη Καστοριά υπήρχε τουρκικός στρατός με ένα πασά. Ο Άρτης έδωσε εντολή στον Νικολαΐδη να επιχειρήσει να πλησιάσει τη πόλη και να φέρει ακριβείς πληροφορίες. Ύστερα από λίγο περνώντας κάτω από μια μεγάλη καρυδιά, κοντά σε μια βρύση μέσα από τα χαλάσματα, έφτασαν δίπλα στη λίμνη, όπου ο δρόμος έστριβε πίσω από το βράχο. Από κεί αντίκρυσαν τα πρώτα σπίτια, κάτι μικροεμπορικά κλειστά, σε απόσταση μόλις πενήντα μέτρων και κάτω από βροχή.

Οι πρώτοι άνθρωποι που συνάντησαν ήταν δυό ζαπιέδες (χωροφύλακες) αρβανίτες, που δεν γνώριζαν ελληνικά και που κρατούσαν μάουζερ. Ο Νικολαΐδης με μια κίνηση τους αφόπλισε και αμέσως ζήτησε να του πουν τον αρχηγό τους. Ακολουθώντας τους συνάντησαν ένα πολίτη, που ήταν Αρβανίτης, δικαστής στο δικαστήριο.

Όταν τεχνηέντως ανακοίνωσε ο Νικολαΐδης, ότι έξω από τη πόλη περιμένει ένα πλήθος 25 χιλιάδων στρατού, που είναι έτοιμος να καταλάβει την πόλη, έντρομοι κατευθυνθήκαν προς το τεκέ (οίκημα) του λοχαγού τους. Στην πορεία για το σπίτι του λοχαγού συνάντησαν το Γούση, το Δήμαρχο της πόλεως, που στη θέα τους έμεινε εμβρόντητος. Όλοι μαζί σε λίγη ώρα έφτασαν μπροστά σ' ένα κόκκινο κτίριο με μισοφέγγαρο ζωγραφιστό στους τοίχους φωτισμένο από φανάρια πετρελαίου, εκεί έστειλαν τον Δήμαρχο, που σαστισμένος κι αμήχανος, πήγε να ενημερώσει τον λοχαγό, αλλά εκείνος δεν μπορούσε να πάρει πρωτοβουλία και τους παρέπεμψε στον Μεχμέτ πασά, που ήταν ανώτερός του βέβαια, και που ήταν έξω στους στρατώνες.

Ο Νικολαΐδης, ο Δήμαρχος και η συνοδεία τράβηξαν για τους στρατώνες. Στο μεταξύ ο Δήμαρχος ενημέρωσε το Νικολαΐδη, ότι τουρκική δύναμη ανερχόταν σε τρεις λόχους, ίσως 300 άτομα, και καμία τριανταριά ζαπιέδες. Δυο τάγματα και τα πυροβόλα μόλις τη προηγουμένη βραδιά ο πασάς τα έστειλε στη Κορυτσά.

Ο Δήμαρχος ασκώντας κάποια πίεση στον σκοπό και εξηγώντας τη πρόθεσή του μπαίνει και ανακοινώνει στο πασά τις προτάσεις του Νικολαΐδη, για να πάρει την απάντηση, ότι αυτός δεν μπορούσε να παραδώσει τη πόλη, γιατί κάτι τέτοιο ήταν στη δικαιοδοσία του Καϊμακάμη, δηλαδή του πολιτικού Διοικητή της Καστοριάς. Παρόλα αυτά ο Δήμαρχος άκουσε τη διαταγή της άμεσης αποχωρήσεως του τουρκικού στρατού.

Όταν έμαθε αυτά ο Νικαλαΐδης αποχαιρετώντας κατά τα μεσάνυχτα το Δήμαρχο του ανακοίνωσε, ότι την επομένη θα ερχόταν ο στρατός. Την ίδια στιγμή ο Δήμαρχος κινητοποίησε τους προκρίτους και τους δημότες και το πρωί ήταν έτοιμος όλος ο κόσμος να υποδεχθεί τον στρατό, που τον υπολόγιζαν σε 25 χιλιάδες.

Πράγματι η εμπροσθοφυλακή του στρατού υπό τον στρατηγό Άρτη και με 32 ιππείς το πρωί της 11ης Νοεμβρίου 1912 έφτασε στη πόλη. Τιμητικά ανέθεσαν τη πρωτοβουλία να εισβάλει πρώτος με μια ίλη ιππέων ο ανθυπίλαρχος Φ. Πηχεών.

Όλος ο λαός της πόλεως με ακράτητο ενθουσιασμό και με ρίγη συγκινήσεως παρακολούθησε την έπαρση της σημαίας στη Μητρόπολη και τις προσφωνήσεις του Δημάρχου Γούση και του γέρου γιατρού Δ. Φεραίου.