Παρεμπιπτόντως έμαθα για την εκδήλωση της πολυπληθούς Ε’ τάξης του πολυπληθούς 5ου Δημοτικού Σχολείου της Καστοριάς με τον παραπάνω τίτλο∙ εντελώς τυχαία, αλλά ήμουν πολύ τυχερή που τα κατάφερα να την παρακολουθήσω κι εγώ και όλοι όσοι ήταν εκεί. Το ξέρω γιατί τους άκουσα να τη σχολιάζουν μ’ ενθουσιασμό και τους είδα πόσο συγκινήθηκαν.
Αφορμή της εκδήλωσης η 29η Μαΐου, η μέρα που δεν περνά απαρατήρητη από κανέναν Έλληνα∙ η άλωση της Πόλης, της Βασιλεύουσας, της πόλης που, σύμφωνα με τον διάσημο ψυχίατρο Ίρβιν Γιάλομ, ακόμα κι όταν τη βλέπεις νομίζεις πως την ονειρεύεσαι…
Ήταν σε σεμινάριο δικό μας πριν από χρόνια που έλεγε ο ομιλητής για τον δάσκαλο που έβαζε τα παιδιά να ‘ρχονται στις 29 Μαΐου μαυροντυμένα. Κι ήταν αυτό το «επιχείρημά» του, ένα «επιχείρημα» του άκρου, μια που η σημερινή εκδήλωση στο 5ο Δημοτικό ήταν πραγματικά έξοχη και καθόλου μαυροντυμένη. Ίσα ίσα…
Θα προσπαθήσω να μην αναφέρω κανένα όνομα, κανενός συντελεστή της, καθώς ήταν ολοφάνερο πως ήταν πολλοί αυτοί που συνέπραξαν, που συνεργάστηκαν υπέροχα για να πετύχει και δεν ήταν μόνο όσοι βρέθηκαν πάνω στη σκηνή. Ήταν μια εκδήλωση σχολική επιπέδου και ουσίας. Και θα μπορούσε κανείς να σχολιάσει πάρα πολλά της σημεία, θα αρκεστώ στα βασικά.
Κατ’ αρχήν τα δάκρυα: δάκρυα λυτρωτικά, όχι απελπισίας και μοιρολατρίας για το τι είχαμε και τι χάσαμε, καθόλου τέτοια. Και μακάρι να ‘ναι και δάκρυα εποικοδομητικά, δάκρυα συναίσθησης πως τα ίδια λάθη που προκάλεσαν την Άλωση –τα διάβαζαν πολύ ωραία τα περιεκτικά κείμενα, την ιστορία του Βυζαντίου, τα παιδιά της Ε’ και οι εικόνες στην οθόνη υπογράμμιζαν περίφημα τα όσα ακούγαμε-, τα ίδια λάθη φέραν και τη σημερινή κρίση και ας προχωρήσουμε επιτέλους και πέρα από τα δάκρυα, ας πάμε κάποια στιγμή στο «δια ταύτα» στο τι να κάνουμε και πώς να πορευτούμε πια ώστε να διορθώσουμε τα πράγματα και να διορθωθούμε. Ή, σωστότερα, να διορθωθούμε πρώτα οι ίδιοι κι έπειτα θα διορθωθούν και τα πράγματα…
Ήταν, λοιπόν, τα κείμενα, ήταν οι εικόνες, μα ήταν προπαντός η μουσική. Αχ, αυτή η θεά Μουσική, που όλα τα κάνει καλύτερα κι ομορφότερα. Κι έγινε μέσα στην αίθουσα μια άλλη, μουσική ιστορική αναδρομή. Μας αφηγήθηκαν την ιστορία του Βυζαντίου τα παιδιά (και) τραγουδώντας την. Ξεκίνησαν με πέντε βασικούς βυζαντινούς ύμνους που έχουν ψαλεί απ’ όλους μας και πέρασαν στα δημοτικά μας τραγούδια, που είναι επίσης εκπληκτικές πηγές της Ιστορίας και πέρα για πέρα αξιόπιστες.
Ήταν ένα αληθινό μουσικό πανηγύρι, με τους μουσικούς των παραδοσιακών μας οργάνων επί σκηνής πλαισιωμένους από όλα αδιακρίτως τα παιδιά της Ε’ τάξης. Χαρήκαμε και το κορίτσι, αλλά και τη συνάδελφο που τραγούδησαν μόνες τους κάποια τραγούδια. Απλά κι ωραία, όπως τότε, όχι και πολύ παλιά, που οι Έλληνες ούτε ντρέπονταν κι ούτε δίσταζαν να ανοίγουν το στόμα τους και να τραγουδάνε. Άλλωστε ήταν δικά τους τα τραγούδια, τα έπλαθαν για να τα λένε οι ίδιοι, δεν τα έδιναν σε άλλους να τα ερμηνεύουν. Και τα ‘λεγαν οι ίδιοι καλύτερα απ’ οποιονδήποτε άλλον, γιατί ποιος μπορεί να τα πει καλύτερα από τον δημιουργό τους; Μα τότε ο λαός μας είχε καρδιά, ίσως τώρα να του την έχουν λιγοστέψει αυτήν την πολύτιμη καρδιά του ξένες συνήθειες και επιβολές. Και σίγουρα επείγει να την επανακτήσουμε αυτήν την πολύτιμη καρδιά μας, για να ξαναπορευτούμε ίσια κι όπως μας ταιριάζει.
Στέκονταν, λοιπόν, και τα 48 παιδιά και τραγουδούσαν χωρίς να κοιτάνε τα λόγια των τραγουδιών. Απ’ έξω όλα, μέχρι και τα ποντιακά, και αυτό ήταν πραγματικά εκπληκτικό! Κι ίσως αυτό να μην άγγιξε μόνο τους ποντιακής καταγωγής καλεσμένους, ίσως να άγγιξε και τους άλλους, που γνωρίζουν πως τα ποντιακά (και τα τσακώνικα) είναι η πιο κοντινή στα αρχαιοελληνικά διάλεκτος και σίγουρα άγγιξε βαθιά τους ίδιους τους μικρούς τραγουδιστές που δε φανέρωναν καμία δυσκολία τραγουδώντας τα υπέροχα κι ολόσωστα-μπράβο τους!
Αλλά η εκδήλωση ήταν ένα μουσικό οδοιπορικό όχι μονάχα στον χρόνο, μα και στην Ελλάδα, καθώς η λύρα στα χέρια του λυράρη έδωσε τη θέση της στο βιολί κι ακούστηκαν και τραγούδια από την Αν. Θράκη ως τη Μικρασία και το Αιγαίο και την Πόλη φυσικά. Όλα πανέμορφα ειπωμένα και εξόχως στηρικτικά. Γιατί τα παιδιά άφησαν πίσω τους την Πόλη –ποτέ δε θα βγει από την καρδιά τους, όπως συμβαίνει με όλους μας- και προχώρησαν περήφανα ως Έλληνες προς τις μέρες μας, ταξιδεύοντας με το καράβι που «ελληνικό δαιμόνιο» γράφει στην πλώρη του, χωρίς να εννοεί καμιά μπαγαποντιά και καμία μπαμπεσιά, παρά μονάχα το ελληνικό δαιμόνιο της δημιουργίας, αυτό που ποτέ δεν εγκατέλειψε το Γένος μας στους δύσκολους καιρούς, όπου πάντοτε μεγαλουργούσαμε.
Φύγαμε όλοι συγκινημένοι και γεμάτοι. Ήταν η πρώτη φορά που γιορτάστηκε η Άλωση της Πόλης στη Βυζαντινή Καστοριά από ένα σχολείο της και γιορτάστηκε τόσο όμορφα… Μα οι δάσκαλοι από τ’ άλλα σχολεία που ήμασταν εκεί φύγαμε και με μια τεράστια πίκρα: κακά τα ψέματα, η παρουσία των μουσικών στα σχολεία είναι τελείως απαραίτητη. Γιατί, όσο κι αν προσπαθούμε εμείς οι δάσκαλοι κι όσο κι αν το θέλουμε, δεν τα καταφέρνουμε να πετύχουμε τα θαυμαστά και τα θαυμάσια που πετυχαίνουν οι μουσικοί που δουλεύουν με καρδιά, έτσι όπως δούλεψαν για την εκδήλωση σήμερα. Κι είναι πολύ κρίμα και πίκρα μεγάλη το να μην έχουμε καταφέρει ακόμα στην Ελλάδα του 21ου αιώνα να έχουμε μουσικούς σε κάθε σχολείο, ακόμα και στα μικρότερα. Κι είναι πολύ κρίμα και πίκρα μεγάλη να κοντεύεις να φύγεις από την υπηρεσία ζώντας στο σχολείο τις ίδιες ελλείψεις που είχες όταν πρωτοδούλεψες, πριν από τριάντα και βάλε χρόνια. Κι είναι μεγάλη η απογοήτευση κι ο θυμός που νιώθεις όταν ακούς τα βαρύγδουπα και τα στομφώδη περί μεταρρυθμίσεων –κάθε υπουργός Παιδείας που …σέβεται τον εαυτό του μια «μεταρρύθμιση» εξαγγέλλει, ενώ οι δάσκαλοι στα σχολεία αναστενάζουν για τα βασικά που δεν έχουν, ένα από τα οποία οι μουσικοί που μπορούν να απογειώσουν τις προσπάθειές μας και να τις κάνουν πιο αποτελεσματικές και πιο καρποφόρες.
Συγχαίρουμε, λοιπόν, όλους τους συντελεστές της σημερινής εκδήλωσης, που πρέπει και ταιριάζει και αξίζει να τη δουν όλοι οι πολίτες αυτής της πόλης που τόσο πολύ σχετίζεται με το Βυζάντιο, όλους όσοι ενεπλάκησαν δημιουργικά και συνεργάστηκαν αρμονικά για να μας παρουσιάσουν πολύτροπα την Ιστορία του τόπου μας και τους ευχαριστούμε από το βάθος της καρδιάς μας με το παρακάτω σπουδαίο ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη, που Πόντιος ήταν από τη μεριά της μάνας του (η μητέρα του Χαρίκλεια Φωτιάδου είχε καταγωγή από την Τραπεζούντα), ένα ποίημα που νιώθω πως εκφράζει πολλούς από εμάς τους σημερινούς Έλληνες:
Πάρθεν
Αυτές τες μέρες διάβαζα δημοτικά τραγούδια,
για τ' άθλα των κλεφτών και τους πολέμους,
πράγματα συμπαθητικά• δικά μας, Γραικικά.
Διάβαζα και τα πένθιμα για τον χαμό της Πόλης
«Πήραν την Πόλη, πήραν την• πήραν την Σαλονίκη».
Και την Φωνή που εκεί που οι δυο εψέλναν,
«ζερβά ο βασιληάς, δεξιά ο πατριάρχης»,
ακούσθηκε κ' είπε να πάψουν πια
«πάψτε παπάδες τα χαρτιά και κλείστε τα βαγγέλια»
πήραν την Πόλη, πήραν την• πήραν την Σαλονίκη.
Όμως απ' τ' άλλα πιο πολύ με άγγιξε το άσμα
το Τραπεζούντιον με την παράξενή του γλώσσα
και με την λύπη των Γραικών των μακρυνών εκείνων
που ίσως όλο πίστευαν που θα σωθούμε ακόμη.
Μα αλοίμονον μοιραίον πουλί «απαί την Πόλην έρται»
με στο «φτερούλιν αθε χαρτίν περιγραμμένον
κι ουδέ στην άμπελον κονεύ' μηδέ στο περιβόλι
επήγεν και εκόνεψεν στου κυπαρίσ' την ρίζαν».
Οι αρχιερείς δεν δύνανται (ή δεν θέλουν) να διαβάσουν
«Χέρας υιός Γιανίκας έν» αυτός το παίρνει το χαρτί,
και το διαβάζει κι ολοφύρεται.
«Σίτ' αναγνώθ' σίτ' ανακλαίγ' σίτ' ανακρούγ' την κάρδιαν.
Ν' αοιλλή εμάς να βάϊ εμάς η Ρωμανία πάρθεν».
(Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993)
Και τους διαβεβαιώνουμε πως μόνο σε ένα απ’ όσα μας είπαν δε θα τους υπακούσουμε: στον στίχο του τελευταίου τους τραγουδιού «Έχε γεια, Παναγιά, τα μιλήσαμε/όνειρο ήτανε, τα λησμονήσαμε».
Γιατί τίποτε απ’ όλα όσα ακούσαμε σήμερα δεν πρόκειται να λησμονήσουμε, φυσικά…
26/5/2015 Σ.Ε.Π.
Κατ’ αρχήν τα δάκρυα: δάκρυα λυτρωτικά, όχι απελπισίας και μοιρολατρίας για το τι είχαμε και τι χάσαμε, καθόλου τέτοια. Και μακάρι να ‘ναι και δάκρυα εποικοδομητικά, δάκρυα συναίσθησης πως τα ίδια λάθη που προκάλεσαν την Άλωση –τα διάβαζαν πολύ ωραία τα περιεκτικά κείμενα, την ιστορία του Βυζαντίου, τα παιδιά της Ε’ και οι εικόνες στην οθόνη υπογράμμιζαν περίφημα τα όσα ακούγαμε-, τα ίδια λάθη φέραν και τη σημερινή κρίση και ας προχωρήσουμε επιτέλους και πέρα από τα δάκρυα, ας πάμε κάποια στιγμή στο «δια ταύτα» στο τι να κάνουμε και πώς να πορευτούμε πια ώστε να διορθώσουμε τα πράγματα και να διορθωθούμε. Ή, σωστότερα, να διορθωθούμε πρώτα οι ίδιοι κι έπειτα θα διορθωθούν και τα πράγματα…
Ήταν, λοιπόν, τα κείμενα, ήταν οι εικόνες, μα ήταν προπαντός η μουσική. Αχ, αυτή η θεά Μουσική, που όλα τα κάνει καλύτερα κι ομορφότερα. Κι έγινε μέσα στην αίθουσα μια άλλη, μουσική ιστορική αναδρομή. Μας αφηγήθηκαν την ιστορία του Βυζαντίου τα παιδιά (και) τραγουδώντας την. Ξεκίνησαν με πέντε βασικούς βυζαντινούς ύμνους που έχουν ψαλεί απ’ όλους μας και πέρασαν στα δημοτικά μας τραγούδια, που είναι επίσης εκπληκτικές πηγές της Ιστορίας και πέρα για πέρα αξιόπιστες.
Ήταν ένα αληθινό μουσικό πανηγύρι, με τους μουσικούς των παραδοσιακών μας οργάνων επί σκηνής πλαισιωμένους από όλα αδιακρίτως τα παιδιά της Ε’ τάξης. Χαρήκαμε και το κορίτσι, αλλά και τη συνάδελφο που τραγούδησαν μόνες τους κάποια τραγούδια. Απλά κι ωραία, όπως τότε, όχι και πολύ παλιά, που οι Έλληνες ούτε ντρέπονταν κι ούτε δίσταζαν να ανοίγουν το στόμα τους και να τραγουδάνε. Άλλωστε ήταν δικά τους τα τραγούδια, τα έπλαθαν για να τα λένε οι ίδιοι, δεν τα έδιναν σε άλλους να τα ερμηνεύουν. Και τα ‘λεγαν οι ίδιοι καλύτερα απ’ οποιονδήποτε άλλον, γιατί ποιος μπορεί να τα πει καλύτερα από τον δημιουργό τους; Μα τότε ο λαός μας είχε καρδιά, ίσως τώρα να του την έχουν λιγοστέψει αυτήν την πολύτιμη καρδιά του ξένες συνήθειες και επιβολές. Και σίγουρα επείγει να την επανακτήσουμε αυτήν την πολύτιμη καρδιά μας, για να ξαναπορευτούμε ίσια κι όπως μας ταιριάζει.
Στέκονταν, λοιπόν, και τα 48 παιδιά και τραγουδούσαν χωρίς να κοιτάνε τα λόγια των τραγουδιών. Απ’ έξω όλα, μέχρι και τα ποντιακά, και αυτό ήταν πραγματικά εκπληκτικό! Κι ίσως αυτό να μην άγγιξε μόνο τους ποντιακής καταγωγής καλεσμένους, ίσως να άγγιξε και τους άλλους, που γνωρίζουν πως τα ποντιακά (και τα τσακώνικα) είναι η πιο κοντινή στα αρχαιοελληνικά διάλεκτος και σίγουρα άγγιξε βαθιά τους ίδιους τους μικρούς τραγουδιστές που δε φανέρωναν καμία δυσκολία τραγουδώντας τα υπέροχα κι ολόσωστα-μπράβο τους!
Αλλά η εκδήλωση ήταν ένα μουσικό οδοιπορικό όχι μονάχα στον χρόνο, μα και στην Ελλάδα, καθώς η λύρα στα χέρια του λυράρη έδωσε τη θέση της στο βιολί κι ακούστηκαν και τραγούδια από την Αν. Θράκη ως τη Μικρασία και το Αιγαίο και την Πόλη φυσικά. Όλα πανέμορφα ειπωμένα και εξόχως στηρικτικά. Γιατί τα παιδιά άφησαν πίσω τους την Πόλη –ποτέ δε θα βγει από την καρδιά τους, όπως συμβαίνει με όλους μας- και προχώρησαν περήφανα ως Έλληνες προς τις μέρες μας, ταξιδεύοντας με το καράβι που «ελληνικό δαιμόνιο» γράφει στην πλώρη του, χωρίς να εννοεί καμιά μπαγαποντιά και καμία μπαμπεσιά, παρά μονάχα το ελληνικό δαιμόνιο της δημιουργίας, αυτό που ποτέ δεν εγκατέλειψε το Γένος μας στους δύσκολους καιρούς, όπου πάντοτε μεγαλουργούσαμε.
Φύγαμε όλοι συγκινημένοι και γεμάτοι. Ήταν η πρώτη φορά που γιορτάστηκε η Άλωση της Πόλης στη Βυζαντινή Καστοριά από ένα σχολείο της και γιορτάστηκε τόσο όμορφα… Μα οι δάσκαλοι από τ’ άλλα σχολεία που ήμασταν εκεί φύγαμε και με μια τεράστια πίκρα: κακά τα ψέματα, η παρουσία των μουσικών στα σχολεία είναι τελείως απαραίτητη. Γιατί, όσο κι αν προσπαθούμε εμείς οι δάσκαλοι κι όσο κι αν το θέλουμε, δεν τα καταφέρνουμε να πετύχουμε τα θαυμαστά και τα θαυμάσια που πετυχαίνουν οι μουσικοί που δουλεύουν με καρδιά, έτσι όπως δούλεψαν για την εκδήλωση σήμερα. Κι είναι πολύ κρίμα και πίκρα μεγάλη το να μην έχουμε καταφέρει ακόμα στην Ελλάδα του 21ου αιώνα να έχουμε μουσικούς σε κάθε σχολείο, ακόμα και στα μικρότερα. Κι είναι πολύ κρίμα και πίκρα μεγάλη να κοντεύεις να φύγεις από την υπηρεσία ζώντας στο σχολείο τις ίδιες ελλείψεις που είχες όταν πρωτοδούλεψες, πριν από τριάντα και βάλε χρόνια. Κι είναι μεγάλη η απογοήτευση κι ο θυμός που νιώθεις όταν ακούς τα βαρύγδουπα και τα στομφώδη περί μεταρρυθμίσεων –κάθε υπουργός Παιδείας που …σέβεται τον εαυτό του μια «μεταρρύθμιση» εξαγγέλλει, ενώ οι δάσκαλοι στα σχολεία αναστενάζουν για τα βασικά που δεν έχουν, ένα από τα οποία οι μουσικοί που μπορούν να απογειώσουν τις προσπάθειές μας και να τις κάνουν πιο αποτελεσματικές και πιο καρποφόρες.
Συγχαίρουμε, λοιπόν, όλους τους συντελεστές της σημερινής εκδήλωσης, που πρέπει και ταιριάζει και αξίζει να τη δουν όλοι οι πολίτες αυτής της πόλης που τόσο πολύ σχετίζεται με το Βυζάντιο, όλους όσοι ενεπλάκησαν δημιουργικά και συνεργάστηκαν αρμονικά για να μας παρουσιάσουν πολύτροπα την Ιστορία του τόπου μας και τους ευχαριστούμε από το βάθος της καρδιάς μας με το παρακάτω σπουδαίο ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη, που Πόντιος ήταν από τη μεριά της μάνας του (η μητέρα του Χαρίκλεια Φωτιάδου είχε καταγωγή από την Τραπεζούντα), ένα ποίημα που νιώθω πως εκφράζει πολλούς από εμάς τους σημερινούς Έλληνες:
Πάρθεν
Αυτές τες μέρες διάβαζα δημοτικά τραγούδια,
για τ' άθλα των κλεφτών και τους πολέμους,
πράγματα συμπαθητικά• δικά μας, Γραικικά.
Διάβαζα και τα πένθιμα για τον χαμό της Πόλης
«Πήραν την Πόλη, πήραν την• πήραν την Σαλονίκη».
Και την Φωνή που εκεί που οι δυο εψέλναν,
«ζερβά ο βασιληάς, δεξιά ο πατριάρχης»,
ακούσθηκε κ' είπε να πάψουν πια
«πάψτε παπάδες τα χαρτιά και κλείστε τα βαγγέλια»
πήραν την Πόλη, πήραν την• πήραν την Σαλονίκη.
Όμως απ' τ' άλλα πιο πολύ με άγγιξε το άσμα
το Τραπεζούντιον με την παράξενή του γλώσσα
και με την λύπη των Γραικών των μακρυνών εκείνων
που ίσως όλο πίστευαν που θα σωθούμε ακόμη.
Μα αλοίμονον μοιραίον πουλί «απαί την Πόλην έρται»
με στο «φτερούλιν αθε χαρτίν περιγραμμένον
κι ουδέ στην άμπελον κονεύ' μηδέ στο περιβόλι
επήγεν και εκόνεψεν στου κυπαρίσ' την ρίζαν».
Οι αρχιερείς δεν δύνανται (ή δεν θέλουν) να διαβάσουν
«Χέρας υιός Γιανίκας έν» αυτός το παίρνει το χαρτί,
και το διαβάζει κι ολοφύρεται.
«Σίτ' αναγνώθ' σίτ' ανακλαίγ' σίτ' ανακρούγ' την κάρδιαν.
Ν' αοιλλή εμάς να βάϊ εμάς η Ρωμανία πάρθεν».
(Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993)
Και τους διαβεβαιώνουμε πως μόνο σε ένα απ’ όσα μας είπαν δε θα τους υπακούσουμε: στον στίχο του τελευταίου τους τραγουδιού «Έχε γεια, Παναγιά, τα μιλήσαμε/όνειρο ήτανε, τα λησμονήσαμε».
Γιατί τίποτε απ’ όλα όσα ακούσαμε σήμερα δεν πρόκειται να λησμονήσουμε, φυσικά…
26/5/2015 Σ.Ε.Π.
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 28 Μαΐου 2015, αρ. φύλλου 790
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.