23.5.21

ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Το Μαυροχώρι στον Μακεδονικό Αγώνα

ΟΔΟΣ: εφημερίδα της Καστοριάς | Το Μαυροχώρι στον Μακεδονικό Αγώνα
ΟΔΟΣ 1.10.2020 | 1048

Από την έναρξη των βουλγαρικών δραστηριοτήτων κατά της Μακεδονίας, οι κάτοικοι του Μαυροχωρίου πήραν τα όπλα, οργανώθηκαν άρτια και συγκρότησαν ισχυρή ομάδα άμυνας κατά των κομιτατζήδων. Όλοι οι άνδρες, αρχηγοί και μη, πατριαρχικών οικογενειών, έφεραν όπλα.

Στην Επιτροπή Άμυνας πήραν μέρος οι:
1.Παπασταύρος Χρηστάκης, Πρόεδρος
2.Βουίτσης Βασίλειος, Ταμίας
3.Παπασταύρος Ναούμ, Μέλος
4.Βουίτσης Δημήτριος, Μέλος
5.Μαυροβίτης Αθανάσιος, Μέλος
6.Γκλάβας Δαμιανός, Μέλος
7.Καζαμίας Γεώργιος, Μέλος
8.Γκέτσιος Απόστολος, Μέλος
9.Γκέτσιος Βασίλειος, Μέλος
10. Παπακυριακού Κων/νος, Μέλος

Στην παραπάνω επιτροπή συμμετείχαν και οι τρεις ιερείς* του χωριού:
α.παπα-Δημήτριος Παπασταύρος
β.παπα-Κυριάκος Καράτζιος
γ.παπα-Μανόλης Μπούτκας, αλλά και οι δάσκαλοι του χωριού.

Ένοπλοι Μακεδονομάχοι ήταν οι:
1.Παπασταύρος Χ. Κων/νος, οπλαρχηγός. Του απενεμήθη ο βαθμός του Ανθυπολοχαγού, στήθηκε στο χωριό η προτομή του.
2.Παπασταύρος Νικόλαος**, δάσκαλος ιερέας
3.Μπίβουλας Χρυσός
4.Σιμόπουλος Ναούμ
5.Καράτζιος Γρηγόριος
6.Γκολοβόδας (ή Δημητριάδης) Ιωάννης
7.Πετκανάς Ιωάννης
8.Μπάλλας Προκόπιος 
9.Μπούσης Ιωάννης
10.Καρανάς Βασίλειος, ομαδάρχης
11.Ντέλης Χρυσός
12.Λιάμπας Ζήσης
13.Μπουρλής Θωμάς
14.Μπουρλής Νικόλαος
15.Πεκανάς Λουκάς
16.Δεβλιώτης Αργύριος
17.Σαμαράς Ιωάννης
18.Ρίζος Δαμιανός
19.Ρίζος Φώτιος
20.Μπάτζιος Φώτιος
21.Λιάμπας Αθανάσιος
22.Ταραμπάνης Κων/νος
23.Σουμαλιάς Θεοχάρης
24.Τσαδήλας Χριστόδουλος
25.Πετσάλνικος Χριστόδουλος
26.Πετσάλνικος Βασίλειος
27.Ράντζος Θωμάς
28.Νασιούλης Θωμάς
29.Παράνομος Αντώνιος
30.Μπίρκος Αντώνιος
31.Γκαβέλας Απόστολος
32.Γκαβέλας Ναούμ
33.Γκαβέλας Κοσμάς
34.Γκαβέλας Δημήτριος
35.Πετκανάς Δημήτριος
36.Καλαϊτζής Σωτήριος
37.Μπούρκας Παντελής
38.Κυριάζος Χριστόδουλος
39. Ματρακάς Σπύρος
40.Τζήμος Σιδέρης
41.Τζανίδης Κοσμάς
42.Μπούρκας Θωμάς
43.Μπούρκας Παναγιώτης
44.Τσολάνης Χριστόδουλος
45.Βουίτσης Κων/νος
46.Παρδάλης Βασίλειος
47.Ρίζος Χρήστος
48.Μπίβουλας Θωμάς
49.Τζανίδης Αντώνιος
50.Στογιάννης Λάζαρος
51.Πέτρου Μήτσος
52.Μπουρλής Γεώργιος
53.Τζανίδης Ιωάννης
54.Κολιόπουλος Ιωάννης
55.Μπαδιαβάς Νικόλαος
56.Μπαδιαβάς Χρήστος (Όλα τα ονόματα προέρχονται από το βιβλίο του κ. Χρ. Παπασταύρου «Το Μαύροβο και η ιστορία του»)

Ακόμα: «Ο παπα-Νικόλας Παπασταύρος του Μαυροχωρίου Καστοριάς, μέλος της επιτροπής και στενός συνεργάτης του Μητροπολίτη Γερμανού Καραβαγγέλη, χρησιμοποιούσε ένα μικρό τσομπανόπουλο για σύνδεσμο με τα ελληνικά σώματα που δρούσαν στην περιοχή. Το τσομπανόπουλο είχε στην κλίτσα του μια μυστική κρύπτη και μετέφερε προς κάθε κατεύθυνση τα έγγραφα που του εμπιστευόταν και τις πληροφορίες. Κανένας δεν τον υποπτεύθηκε και γι’ αυτό δεν είχε καμιά περιπέτεια.»(Π. Οικονόμου «Παιδιά ήρωες του Μακ. Αγώνα»).

Από το Μαυροχώρι η Χριστίνα Τερζή, σύζυγος του Μακεδονομάχου Ζήση Τερζή του Παπαχρήστου, που ήταν δάσκαλος στα Κορέστια και πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες ως πράκτορας και μυστικοσύμβουλος των αρχηγών των ανταρτικών Σωμάτων της περιοχής, όπως του καπετάν Γεωργίου Τσόντου-Βάρδα και άλλων οπλαρχηγών που δρούσαν στην περιοχή εκείνη. Μετά το 1908, οπότε οι Βούλγαροι θανάτωσαν το Ζήση Τερζή, δηλητηριάζοντάς τον, η γυναίκα του Χριστίνα συνέχισε επάξια τη δράση του συζύγου της από τη θέση της Ελληνοδιδασκάλισσας και μαρτύρησε και η ίδια το 1912, στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα (από το βιβλίο του Ανδρέα Ζ. Παπαχρήστου: «Η συμβολή του Μαυροχωρίου Καστοριάς στο Μακεδονικό Αγώνα»).

Ο Βασίλειος Καρανάς ήταν ένας από τους περίπου 60 ένοπλους Μακεδονομάχους του χωριού μας, το οποίο διέθετε από την έναρξη των βουλγαρικών δραστηριοτήτων κατά της Μακεδονίας ισχυρή ομάδα άμυνας κατά των κομιτατζήδων. Ήταν μάλιστα οπλαρχηγός και, κατά τη γνώμη του κ. Χρυσόστομου Παπασταύρου, συγγραφέα της Ιστορίας του Μαυροχωρίου, ένας από τους σημαντικότερους Μακεδονομάχους του. Για τον Βασίλειο Καρανά διαβάζουμε στο βιβλίο του Ανδρέα Παπαχρήστου «Η συμβολή του Μαυροχωρίου Καστοριάς στον Μακεδονικό Αγώνα» (1988): «Ο Βασίλειος Καρανάς ήταν το παλικάρι του Μαυρόβου κατά την Τουρκοκρατία». Μεταφέρω εδώ, όπως μου το διηγήθηκε το σημαντικό περιστατικό συγχωριανός μου (που επιθυμεί την ανωνυμία του, η οποία είναι σεβαστή), το οποίο διηγούνταν στο οικογενειακό του περιβάλλον.

«Η αρχή του Ελληνικού Κομιτάτου του Μακεδονικού αγώνος που έδρευε στην Καστοριά με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη, είχε λάβει την πληροφορία ότι ένα ζευγάρι Βουλγάρων δασκάλων που δρούσαν υπέρ του Βουλγαρικού κομιτάτου στην περιοχή Καστοριάς, επρόκειτο να πάει στην Ζαγορίτσανη (Βασιλειάδα), όπου λειτουργούσε Κέντρο του Βουλγαρικού Κομιτάτου. Είχε αποφασιστεί από το Ελληνικό Κομιτάτο η εξόντωσή του. Η απόφαση της εκτέλεσής τους στον Βασίλ. Καρανά και Χρυσό Μπίβουλα, αγωνιστές του Μακεδονικού αγώνα του Μαυρόβου, λόγω της διαπιστωμένης ικανότητας κυρίως του πρώτου από τους δύο. Πράγματι, όταν το ζεύγος των Βουλγάρων δασκάλων επιβιβάστηκε με βάρκα στο Μαύροβο, συνέχισε τον δρόμο του προς Βασιλειάδα, ακριβώς στη συμβολή των δρόμων Μαυρόβου-Κορησού-Βασιλειάδας-Αμυνταίου (παλιός δρόμος), αφού συνελήφθησαν από τον Καρανά και τον Μπίβουλα, που τους περίμεναν εκεί, εκτελέστηκαν από τον Καρανά με μαχαίρι κι έτσι απάλλαξαν τον Ελληνισμό του τόπου από τα ύπουλα αυτά όργανα του Βουλγαρικού Κομιτάτου. Με αυτόν τον τρόπο ο Βασίλειος Καρανάς αναδείχτηκε για άλλη μια φορά ήρωας και άξιο τέκνο της Ελλάδας.

Δε γνωρίζω αν η Πολιτεία τού απένειμε καμία ηθική διάκριση γι’ αυτές του τις ηρωικές πράξεις. Αν όχι,νομίζω πως, έστω και μετά θάνατον, επιβάλλεται να του απονεμηθεί μια ηθική διάκριση, τουλάχιστον για την ικανοποίηση των απογόνων του. Πιστεύω πως η Κοινοτική αρχή έχει την υποχρέωση, με βάση όσα γράφτηκαν για τον Βασίλ. Καρανά, να εισηγηθεί προς τις αρμόδιες κρατικές αρχές την απονομή ενός μεταλλίου. Επίσης, να δοθεί το όνομά του σε μία από τις οδούς του χωριού ή στον χώρο όπου εκτέλεσε τους Βουλγάρους». (Σημ: Μία οδός του χωριού μας απέκτησε τελικά το όνομα του Βασιλείου Καρανά). (ό.π.) 

Ο Τσακαλάροφ και ο Μήτρος Βλάχος είναι σίγουρα οι πιο αιμοχαρείς κομιτατζήδες όλης της Μακεδονίας.(…) Δέκα χρόνια πριν ο Τσακαλάροφ ήταν τσαγκάρης στην Κρυσταλλοπηγή. Με δύο φίλους του βίασε την Ελληνίδα δασκάλα, τη δεσποινίδα Αγλαΐα από το Μαύροβο (Μαυροχώρι). Φυλακίστηκε γι’ αυτό το έγκλημα, αλλά κατάφερε να δραπετεύσει. Λένε πως δωροδόκησε τους δεσμοφύλακες. Βγήκε στο βουνό και ακολούθησε τις συμμορίες ως κομιτατζής. Δεν άργησε να διακριθεί για τα κατορθώματά του. Πήρε τον τίτλο του βοεβόδα κι αργότερα του αρχηγού περιφέρειας. («Μισέλ Παγιαρές, «Η Μακεδονική θύελλα») 

Ο Παύλος Μελάς ξέρουμε πως δεν πέρασε από το Μαυροχώρι, καθώς δεν πήγε ποτέ ούτε στην πόλη της Καστοριάς. Πέρασε όμως από εδώ η Ναταλία Μελά, όταν ήρθε να επισκεφτεί τον τάφο του Παύλου της (σύμφωνα με μαρτυρία της κ. Εριφίλης Δημητριάδου, μοίρασε καραμέλες στα παιδιά του χωριού που την περιτριγύρισαν στην αποβάθρα του χωριού, απ’όπου πήρε το καράβι για να πάει στην Καστοριά), πέρασε κι ο Ίων Δραγούμης, πηγαίνοντας για την Καστοριά, όπου θα συναντούσε τον Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη. 

Από το Μαυροχώρι πέρασε κι ένας άλλος σπουδαίος καπετάνιος -πέρα από τον ξακουστό Μοναστηριώτη καπετάν Στέφο (Γρηγορίου), που έμεινε καιρό εδώ και πρωταγωνίστησε στα γεγονότα του ολοκαυτώματος του χωριού το 1912:
«Οι μέρες περνούσαν ευχάριστα. Μεσοκαλόκαιρο πια. Πλησίαζε η γιορτή του προφήτη Ηλία.
Κάθε χρόνο συγγενείς και φίλοι κινούσαμε από τα χαράματα για το ύψωμα του Αϊ-Λια, όπου γινόταν το πανηγύρι. Ετοιμάζαμε τις σαΐτες, τους πολύχρωμους χαρταετούς, τις σφενδόνες. Συναγερμός στη συντροφιά. Ώσπου έφτασε η παραμονή. Πλάγιασα νωρίς, για να σηκωθώ πρωί πρωί.
Άνοιξα απορημένος τα μάτια μου ακούγοντας ένα χτύπο επίμονο στην εξώθυρα. Το σκοτάδι ήταν ακόμα πυκνό.
-Ποιος είναι; άκουσα τον πατέρα μου να ρωτά χαμηλόφωνα και ανήσυχα.
-Βασίλη, άνοιξε.
Η φωνή θα του ήταν γνώριμη, γιατί απάντησε αμέσως:
-Έρχομαι…
Σε λίγο ένας θεόρατος άντρας με φουστανέλα και καλπάκι, πάνοπλος, γέμισε το μεγάλο δωμάτιο. Ξωπίσω του ο πατέρας.
-Τι συμβαίνει; μουρμούρισε με φωνή αδύνατη η μητέρα μου.
-Το καλό που σας θέλω, είπε ο ξένος με βροντερή φωνή. Πάρτε τα παιδιά, ό,τι χρυσαφικά και φύγετε αμέσως. Αμέσως! Τραβάτε στην Καστοριά. Εκεί, κοντά στον Δεσπότη, θα είστε ασφαλισμένοι. Οι Βούλγαροι κατεβαίνουν οπλισμένοι απ’ όλες τις μεριές. Αν σας βρουν στο χωριό, δεν τη γλιτώνετε…
Κανείς δε μίλησε. Κανείς δε σάλεψε. Ο καπετάνιος πισωπάτησε.
-Καλή τύχη, ευχήθηκε.
-Μα πώς ν’ αφήσουμε τόσο βιος; είπε η μητέρα.
-Και το πανηγύρι του Αϊ-Λια; ψιθύρισα εγώ με τη σειρά μου παραπονεμένος, χωρίς κανείς να με προσέξει.

Ο καπετάνιος έστρεψε πάλι το γιγάντιο σώμα του.
-Σε τέτοιες κρίσιμες στιγμές τη ζωή του σκέφτεται ο καθένας. Τα παιδιά. Το μέλλον. Το βιος τι αξία έχει;
Κι έπειτα, σαν να πρόσταζε, γύρισε προς τον πατέρα:
-Βασίλη, μη χασομεράς.
Ροβόλησε τη σκάλα. Ακούστηκε το κλείσιμο της πόρτας πίσω του. Μείναμε μόνοι.
-Εμπρός! είπε ο παππούς.
Η μικρή αδελφούλα, που είχε ακούσει τις φωνές, σηκώθηκε και αυτή.
-Ξεκινούμε για το πανηγύρι; ρώτησε χαρούμενα.
-Τώρα πια! Καλό πανηγύρι αρχίζει…, είπε ο παππούς.
Σε λίγο όλοι ήμασταν πάνω στα ζώα. Μόνο ο πατέρας προπορευόταν πεζός. Προχωρούσαμε με την ίδια τάξη που θα είχαμε εκείνη την αυγή πηγαίνοντας στο πανηγύρι του Αϊ-Λια. Μόνο τώρα, αντί ν’ ανηφορίσουμε στα ψηλώματα, πήραμε με λύπη την κατηφοριά…
Όταν η αυγή άρχισε ν’ αχνοφέγγει, η Κλεισούρα φάνταζε απόμακρη, σκαρφαλωμένη στα ύψη.
-Ο δρόμος είναι ακόμα ανοιχτός, είπε ο πατέρας με ανακούφιση. Ευτυχώς ο καπετάν Βαγγέλης πρόλαβε να μας ειδοποιήσει. 
Στο θρυλικό αυτό όνομα ρίγησα. Ώστε εκείνος που γέμισε με τον τιτάνειο ίσκιο του τη σάλα του σπιτιού ήταν ο Βαγγέλης Στρεμπενιώτης (από το Στρέμπενο, σημ. Ασπρόγεια), ο φόβος και ο τρόμος των Βουλγάρων, η λατρεία, ο θαυμασμός των δικών μας!
Δέος με κατέλαβε! Ο καπετάν-Βαγγέλης! Ένας θρύλος! Ο ήρωας ο αγνός, ο φύλακας άγγελος των Ελλήνων. Σαν αερικό πρόφταινε παντού. Εδώ τον έβλεπες και σε λίγο κατατρόπωνε τους εχθρούς στην αντιπέρα όχθη. Στα βουνά τον καρτερούσες κι εκείνος πηλαλούσε στις πεδιάδες. Δεν τον έφτανε κανείς!
Ο παππούς μού είχε διηγηθεί πολλά από τα κατορθώματά του…

Ο Βαγγέλης Στρεμπενιώτης, ο αήττητος πολεμιστής, ήταν γεννημένος αρχηγός. Ήξερε να κατακτά κάθε καρδιά. Να επιβάλλεται. Σκορπούσε γύρω του τον θαυμασμό. Όλοι τον λάτρευαν. Και όλοι γίνονταν καλοί και γενναίοι κοντά του.
Όταν ο Ίων Δραγούμης τον πρωτογνώρισε στο Μοναστήρι, έγραφε στον πατέρα του: «Δεν έχω γνωρίσει άντρα σαν τον Βαγγέλη Στρεμπενιώτη. Ούτε στην εμφάνιση ούτε στη γενναιότητα και την αποφασιστικότητα. Δεν μπορεί κανείς να του παραβληθεί. Αισθάνομαι μια δύναμη να με τραβάει κοντά του και να θέλω να γίνω οπαδός του, ένα από τα παλικάρια του…».
Ο γενναίος οπλαρχηγός επέβαλε το δίκιο του Έλληνα παντού. Οι Τούρκοι τον υπολόγιζαν και οι Βούλγαροι τον φοβούνταν.
Τώρα που άκουσα το όνομα το μαγικό η ψυχή μου γέμισε εμπιστοσύνη. Με την προστασία του καπετάν Βαγγέλη κίνδυνος δε χωρούσε…
Ήταν μια απελπισμένη φυγή στην κάψα του καλοκαιριού. Όλο και άλλοι στον δρόμο ενώνονταν μαζί μας. Τώρα μια φάλαγγα από άντρες οπλισμένους, γέρους, γυναίκες, παιδιά, προχωρούσαμε με λαχτάρα να φτάσουμε στο Μαύροβο. Από εκεί πια ο Δεσπότης θα φρόντιζε για την τύχη μας.
Το Μαύροβο ήταν πλημμυρισμένο από φυγάδες. Κουρνιάσαμε στην πλατεία…
Μετά τα μεσάνυχτα καλπασμός αλόγων αντήχησε από μακριά. Οι γυναίκες λαχτάρησαν. Τα παιδιά τρομαγμένα δεν έβγαζαν άχνα. Ο καλπασμός πλησίαζε.
-Εεεεε φίλοι! ακούστηκε από μακριά χαρούμενη μια βροντερή φωνή. Το πλήθος αναθάρρεψε.
-Ο καπετάνιος! Είπαν όλοι μ’ ένα στόμα.
Τώρα ήταν με τη συνοδεία του. Ξεπέζεψαν. Το πανύψηλο ανάστημά του ξεχώριζε στο σκοτάδι.
-Λοιπόν; Φτάσατε όλοι καλά; Όλοι; Και τα παιδιά;
-Δόξα τω Θεώ, καπετάν Βαγγέλη.
-Μεγάλο κακό γίνεται απ’ άκρη σ’ άκρη της Μακεδονίας. Μα δε θα πετύχουν το σχέδιό τους…
Και μόνο η παρουσία του απάλυνε τις ψυχές μας.
-Καλή τύχη! είπε πάλι εγκάρδια.
Ήταν ο χαιρετισμός του: «Καλή τύχη».
Πήδησαν στ’ άλογα αυτός και τα παλικάρια του, που τον συνόδευαν, και καλπάζοντας χάθηκαν στη σκοτεινή νύχτα…

Επιβιβαστήκαμε το άλλο πρωί. Ο Δεσπότης είχε στείλει τους πιο ικανούς βαρκάρηδες να παραλάβουν τα πλήθη. Λάμνοντας τα κουπιά ξεκινήσαμε. Η λίμνη ήταν πλατιά. Τα καθάρια νερά της αντιφέγγιζαν τον ουρανό. Η Καστοριά καθρεφτίζονταν στο βάθος.
Σαν πατήσαμε το πόδι στο έδαφος, νιώσαμε πως σωθήκαμε. Πήγαμε κατευθείαν στο σπίτι μιας θείας μου.
Κείνο το βράδυ, αποκαμωμένος όπως ήμουν και συγκινημένος, κοιμήθηκα χωρίς διακοπή. Στο όνειρό μου έζησα το πανηγύρι του Αϊ-Λια. Το πανηγύρι που δε γιόρτασα…
 Ρούλας Παπαδημητρίου «Στη δοξασμένη της Μακεδονίας ώρα».

Για όλους τους παραπάνω λόγους η παρέλαση στο Μαυροχώρι για τη γιορτή του Μακεδονικού Αγώνα καθιερώθηκε το 1953 και συνεχίστηκε αδιάκοπα μέχρι σήμερα.


(*) Και τους τρεις αυτούς ιερείς σκότωσαν (κατ’ άλλους έσφαξαν) οι Τούρκοι το 1912, καθώς δεν κρατήθηκαν και, πριν φύγουν οι Τούρκοι, χτύπησαν χαρμόσυνα την καμπάνα.

(**) «Το περίστροφο του Γερμανού Καραβαγγέλη στον ανατολικό τομέα ευθύνης», σύμφωνα με τον κ. Χρυσόστομο Παπασταύρο, στην ιταλογερμανική Κατοχή μαζί με τον τότε Πρόεδρο της Κοινότητας Μαυροχωρίου Ναούμ Παπαγιαννόπουλο έσωσαν το Μαυροχώρι.


Φωτογραφίες: Η όχθη της λίμνης της Καστοριάς στο Μαυροχώρι της Β. Μαρουζέλλα. Στην έντυπη μορφή: Σελίδα 11: Ο παπα-Νικόλας Παπασταύρος, στενός συνεργάτης του Γερμανού Καραβαγγέλη και ο καπετάν Βαγγέλης Στρεμπενιώτης. Σελίδα 12: Ο Βασίλειος Καρανάς και ο Κωνσταντίνος Παπασταύρου, καπετάν Μαυρομάτης.
 
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 1 Οκτωβρίου 2020, αρ. φύλλου 1048

1 σχόλιο:

  1. Διόρθωση στη μαρτυρία της κ. Εριφίλης Δημητριάδου: Τα παιδιά του Μαυροχωρίου τα πήρε ο δάσκαλος όλα μαζί και τα πήγε ως την αποβάθρα για να υποδεχτούν την Ναταλία Μελά. Τα κοριτσάκια φορούσαν μαύρες κορδέλες, συμμετέχοντας στο πένθος της για τον Παύλο Μελά. Η Ναταλία μοίρασε στα παιδιά μικρές σοκολάτες. Όλα αυτά σύμφωνα με τη μαρτυρία της γιαγιάς της Θεοδότα Τσαδήλα, το γένος Πετκανά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ