4.5.22

ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (1714 - 24 Αυγούστου 1779)

 

Η έξοχη αυτή θρησκευτική προσωπικότητα του 18ου αι. με τον άγιο βίο, την εμπνευσμένη διδαχή, τα θαύματα και τις προφητείες ευεργέτησε το Γένος όσο κανείς άλλος στα σκληρά εκείνα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κατά τα οποία ολόκληρα διαμερίσματα του Ελληνισμού κινδύνευαν να καταποντιστούν από τον χείμαρρο του εξισλαμισμού. Κι όμως, σε Έλληνες σαν τον άγιο Κοσμά οφείλει η Πατρίδα μας την εκ των νεκρών ανάστασή της, το ζην, το ευ ζην, τη μεγαλουργία της. Διότι αυτοί οι αφανείς ήρωες στη σκοτεινή και μακραίωνη περίοδο της σκλαβιάς μοίρασαν τους θησαυρούς της σοφίας τους χωρίς να αμείβονται γι’ αυτό, σκόρπιζαν παντού τους σπινθήρες του πνεύματός τους, άναβαν τη φλόγα, φώτιζαν, καθάριζαν, αφύπνιζαν συνειδήσεις, όπλιζαν ψυχικώς τον λαό, έδιναν κρατερές μάχες εναντίον του σκότους, κρατούσαν αδούλωτο το φρόνημα της Ορθόδοξης Ελλάδας. Χάρη στους τεράστιους δικούς τους κόπους, η Ελλάδα δεν υπέκυψε τότε στον μωαμεθανισμό, για να γίνει μια ευτελής επαρχία της απέραντης Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι ήρωες αυτοί αποτελούσαν την ψυχή της Ελλάδας. Αυτοί ήταν οι μεγάλοι του Γένους ευεργέτες, οι γίγαντες της πίστης και της αρετής.

Βαφτιστικό του όνομα ήταν Κώνστας. Γεννήθηκε στο Μεγάλο Δέντρο της Αιτωλίας το 1714 από θεοσεβούμενους γονείς. Αφού έμαθε τα πρώτα του γράμματα και δίδαξε ως δάσκαλος στην ευρύτερη περιοχή της Ναυπακτίας, έγινε από τους πρώτους σπουδαστές της περίφημης Αθωνιάδας Σχολής. Μεταξύ των δασκάλων του εκεί ο Ευγένιος Βούλγαρης. Στα 45 του γίνεται ιερομόναχος με το όνομα Κοσμάς. Στο Άγιο Όρος όμως δεν μπορεί να ησυχάσει, αφού έφταναν στ’ αυτιά του οι σπαρακτικές φωνές και οι θρήνοι των μυριάδων χριστιανών που υπέφεραν τα κάθε λογής μαρτύρια. Έφταναν στ’ αυτιά του οι θλιβερές ειδήσεις ότι καθημερινά σε όλα τα μέρη, αλλά ιδιαιτέρως εδώ στη Δυτική Μακεδονία, την Ήπειρο και την Αλβανία, καθημερινά Ορθόδοξοι χριστιανοί αλλαξοπιστούσαν, αρνούνταν τον Σταυρό του Κυρίου και προσκυνούσαν την ημισέληνο. Μην μπορώντας να παραμένει αδιάφορος και καθώς αναρωτιέται αν θα είναι ικανός για τη δύσκολη αποστολή να βρεθεί στο πλευρό των σκληρά δοκιμαζόμενων Ελλήνων, προσευχήθηκε στον Θεό για ένα σημάδι. Ανοίγει, λοιπόν, την Αγία Γραφή και το βλέμμα του καρφώνεται στη φράση του Απ. Παύλου: «Μηδείς το εαυτού ζητείτω, αλλά το του ετέρου έκαστος» (Α’ Κορ. 10,24). Ήταν το σημάδι που ζητούσε! Αφήνει τότε το Άγιον Όρος και πάει στο Πατριαρχείο, απ’ όπου παίρνει άδεια να γίνει ιεροκήρυκας. Για 20 ολόκληρα χρόνια περιοδεύει την Ελληνική γη, πραγματοποιώντας τέσσερις περιοδείες. Φτάνει μέχρι και την Πελοπόννησο, περιοδεύει όμως ιδίως στη Δυτική Μακεδονία, την Ήπειρο και την Αλβανία.

Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο ιεραπόστολος, ο ισαπόστολος, ο εθνεγέρτης, είχε το χάρισμα του λόγου, της εύκολης και άμεσης επικοινωνίας με τις ψυχές. Κήρυττε κάτω από τον ξύλινο σταυρό που έστηνε, επάνω σε σκαμνί, που γινόταν ο πρόχειρος υπαίθριος άμβωνάς του, και με το απλό του κήρυγμα, που όμως προερχόταν από μια καρδιά φλεγόμενη από αγάπη για τον Θεό και για τον άλλον, συνάρπαζε τις ψυχές, τις ανέβαζε στα ουράνια. Οι ακροατές του τον παρακαλούσαν να μείνει, να τους μιλήσει πάλι και κατά χιλιάδες, κλήρος και λαός, τον ακολουθούσαν σε μεγάλες αποστάσεις, γιατί δεν ήθελαν να τον αποχωριστούν. Αξίζει, μάλιστα, να σημειώσουμε πως και πολλοί Τούρκοι άκουγαν το κήρυγμά του και συγκινούνταν από αυτό.

Αγαπούσε ο Άγιος την Ορθοδοξία και την Ελλάδα, που ήταν στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους, αχώριστες μες στη φλεγόμενη καρδιά του. Ευφραινόταν να ακούει παντού την Ελληνική γλώσσα. Ιδιαίτερες προσπάθειες κατέβαλε στα βλαχοχώρια της Πίνδου για να μάθουν τα ελληνικά οι κάτοικοι. Στα χωριά των Ορθοδόξων της Αλβανίας, όπου είχαν επικρατήσει τα αλβανικά, και μαζί με τη γλώσσα υπήρχε κι ο κίνδυνος του εξισλαμισμού, ο Άγιος ήταν αυστηρότατος: «Όποιος χριστιανός, άντρας ή γυναίκα», έλεγε, «υπόσχεται μέσα στο σπίτι του να μην κουβεντιάζει αρβανίτικα, ας σηκωθεί επάνω να μου πει και να πάρω όλα του τα αμαρτήματα εις τον λαιμό μου από τον καιρό όπου γεννήθηκε έως τώρα και να βάλω όλους τους χριστιανούς να τον συγχωρέσουν και να λάβει μία συγχώρεση όπου να έδιδε χιλιάδες πουγγιά δεν θα την εματάβρισκεν». (Σχετικά με τον εξισλαμισμό των Ελλήνων, διαβάζουμε και ανατριχιάζουμε: «Ο εξισλαμισμός έκαμε θραύσιν ιδίως εις την Μακεδονίαν, την Ήπειρον και προπάντων Αλβανίαν, εις την οποίαν ο αριθμός των χριστιανών από 550 χιλιάδας κατήλθεν εις τον αριθμόν των 50 χιλιάδων, οι οποίοι και αυτοί εκινδύνευον να εξισλαμισθούν. Εκείνοι δε οι οποίοι έμενον αμετακίνητοι εις την Πίστιν των Πατέρων υφίσταντο σκληρούς διωγμούς και μαρτύρια, το δε τελευταίον αίμα όπερ εχύθη ήτο το αίμα των χριστιανών, οι οποίοι ως αρνία εσφάγησαν κατά την Μικρασιατικήν καταστροφήν. Εις 2,5 εκατομμύρια συμποσούνται οι νεώτεροι ούτοι μάρτυρες!». Όπως δε έγραφε ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος, πρώην Μητροπολίτης Τραπεζούντος, «ουδείς υπάρχει τουρκικής καταγωγής καθ’ όλην την υπερθαλασσίαν υπερκειμένην της Τραπεζούντος χώραν και το πλείστον της υπεράνωθεν τούτων διηκούσης περιφερείας Χαλδείας. Πάντες δ’ ούτοι (οι Τούρκοι) εισίν Έλληνες εξ Ελλήνων καταγόμενοι. Πάντες ούτοι πανδημεί ή τινες μόνον εξώμοσαν»). 

Επανερχόμενοι όμως στον Άγιο Κοσμά, ποιες ήταν οι μεγάλες προσφορές του στο Γένος μας;

1. Απελευθέρωσε 1.500 χριστιανές γυναίκες (βάγιες) που, καθώς υπηρετούσαν στα παλάτια των πασάδων και μπέηδων και γαλουχούσαν τα παιδιά τους, κινδύνευαν να παρασυρθούν και να χαθούν.

2. Μόλις είδε πως στα περισσότερα χωριά της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Αλβανίας δεν υπήρχαν κολυμπήθρες και η βάφτιση των παιδιών δε γινόταν κανονικά, έπεισε τους πλούσιους στην Κων/πολη, τα Ιωάννινα και σ’ άλλες πόλεις να δώσουν χρήματα και κατασκευάστηκαν 4.000 χαλκωματένιες κολυμπήθρες για όλους τους ναούς που δεν είχαν.

3. Έπεισε τους εύπορους και ιδίως τα αντρόγυνα που δεν είχαν παιδιά να κάνουν μέλη των οικογενειών τους τα πάμπολλα παιδιά που τους πατεράδες τους είχαν σκοτώσει οι Τούρκοι, τα ορφανά που τριγύριζαν στους δρόμους πεινασμένα, γυμνά, αξιοθρήνητα. Χάρη στη δική του παρέμβαση σώθηκαν αυτά τα δυστυχισμένα Ελληνόπουλα από την άθλια ζωή τους κι απέκτησαν οικογένεια.

4. Περιοδεύοντας στην ύπαιθρο, ο Άγιος διαπίστωσε την αγραμματοσύνη των Ελλήνων, καθώς δεν υπήρχαν ελληνικά σχολεία για να μαθαίνουν τα πρώτα τους γράμματα. «Ανοίξτε σχολεία», φώναζε παντού. «Να σπουδάζετε και σεις, αδελφοί μου, να μαθαίνετε γράμματα, όσο μπορείτε». Χάρη στις δικές του ενέργειες, χτίστηκαν 210 ελληνικά σχολεία, ως και 1.100 άλλα κατώτερα σχολεία άρχισαν να λειτουργούν, όπου τα Ελληνόπουλα διδάσκονταν ανάγνωση και γραφή. Φως έλαμψε στους Έλληνες που ζούσαν μες στο φοβερό σκοτάδι της αμάθειας, χάρη στον δικό του αγώνα. Πού έβρισκε τα χρήματα; Έπειθε τις πλούσιες γυναίκες που έρχονταν και τον άκουγαν στολισμένες κι έδιναν τα στολίδια τους για να γίνουν τα σχολεία που έλειπαν από την Πατρίδα. «Αιωνία η μνήμη των γυναικών της Ηπείρου, οι οποίες έκτισαν 210 ελληνικά σχολεία με την αξία των κοσμημάτων τους και τα προίκισαν με το περίσσευμά τους, σχολεία που σώζονται ως σήμερα. Αιωνία η μνήμη τους χίλιες φορές» (Ζώτου-Μο- λοτ-τού, Λεξικόν αγίων Πάντων).

5. Με τη θερμή, την πύρινη διδασκαλία του, κατάφερε να καταργήσει τα παζάρια της Κυριακής και να τα μεταφέρει το Σάββατο και αυτός ήταν ο λόγος που τον μίσησαν οι Εβραίοι. «Οι Εβραίοι υπήρξαν άσπονδοι και θανάσιμοι εχθροί του Αγίου Κοσμά», γι’ αυτό, δωροδοκώντας τον Κουρτ Πασά του Βερατίου, προκάλεσαν τον θάνατό του. Οφείλουμε εδώ να προσθέσουμε πως η μεγάλη επίδραση του Αγίου στις ψυχές των ραγιάδων οφειλόταν, εκτός από τον λόγο του, και στα θαύματα που επιτελούσε και στις προφητείες του, κάποιες από τις οποίες εκπληρώνονταν αμέσως. Όσο για τα θαύματα, όχι μόνο άρχισαν από νωρίς, αλλά ακόμη και στα μέρη όπου είχε στήσει τους σταυρούς για να μιλήσει γίνονταν θαύματα!

Όπως, στις 23 Αυγούστου του 1779, μετά από 20 χρόνια ιεραποστολής και 4 περιοδείες, στο Κολικόντασι, μετά το τέλος του κηρύγματός του, τον συνέλαβαν οι στρατιώτες του Κουρτ πασά. Γράφει ο Ζήκο Μπιστρέκης, μαθητής και ακόλουθος του Κοσμά: «Τότε εκατάλαβεν ο ευλογημένος διδάσκαλος, πως έχουν να τον θανατώσουν· όθεν εδόξασε, και ευχαρίστησε τον Δεσπότην Χριστόν, όπου τον ηξίωσε να τελειώση τον δρόμον του Αποστολικού κηρύγματος με Μαρτύριον»…Όταν ξημέρωσε, επτά δήμιοι τον οδήγησαν στον Άψο ποταμό. «Τον κάθησαν κοντά εις ένα δένδρον και ηθέλησαν να του δέσουν τα χέρια, άλλ’ εκείνος δεν τους άφησε, λέγοντάς τους ότι δεν αντιστέκεται…». Καθώς προσευχόταν «ευλόγησεν τον κόσμον σταυροειδώς και εκεί ήταν ένα δένδρον και εβγάνοντας το σχοινίον από το άλογον τον έδεσαν από τον λαιμόν και τον έπνιξαν, και έτσι παρέδωσεν την αγίαν του ψυχήν εις χείρας του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και ευθύς τον εγύμνωσαν από όλα τα φορέματα όπου είχεν, έξω από ένα παλαιοβράκι, όπου δεν το έβγαλαν και τον έρριψαν εις το ποτάμι».

Τον Μπιστρέκη τον φυλάκισαν μαζί με άλλους στο μοναστήρι της Αρδενίτσας για να μην έλθουν σε επαφή με τους κατοίκους και διαλαλήσουν τον απαγχονισμό του Αγίου. Ωστόσο, ο θάνατός του έγινε γνωστός: «Ύστερα πήραν θέλημα οι χριστιανοί να τον εβγάλουν και εγύριζαν με καμάκια και με δίκτυα και δεν τον εύρισκαν. Ύστερα ένας παπάς, Μάρκος ονόματι, κάμνει τον σταυρόν και πηγαίνει με το μονόξυλον, και ω του θαύματος! Ευθέως εφάνη εις το νερόν ορθός, και τον επήρεν, και τον πηγαίνει εις την εκκλησίαν ευθύς εις Καλλικόντασι και ήταν κοντά βράδυ και τον έψαλαν και τον έθαψαν», στον νάρθηκα της εκκλησίας των Εισοδίων της Θεοτόκου, στο Κολικόντασι της Β. Ηπείρου, «αρχιερατεύοντος εν Βελεγράδοις Ίωάσαφ, ος και αυτός ην παρών εις τον ενταφιασμόν του Αγίου». Για να μη κοινολογηθεί ο απαγχονισμός του Κοσμά και προκληθούν ταραχές από τους χριστιανούς, έλαβαν όλα τα μέτρα. Έπιασαν και φυλάκισαν τους μαθητές του σε κάποιο μοναστήρι και τους φύλαγαν να μην έρθουν σ’ επαφή με τους κατοίκους και διαλαλήσουν τη δολοφονία του.

Αξίζει να προσθέσουμε και κάτι αληθινά θαυμαστό, αλλ’ όχι ανεξήγητο: μολονότι η αγιοποίηση του Αγίου Κοσμά έγινε τον Απρίλιο του 1961, «ευθύς μετά το μαρτύριόν του εν τη συνειδήσει του Ορθοδόξου λαού ο Κοςσμάς κατέλαβε θέσιν αγίου, ιερομάρτυρος και ισαποστόλου. Η 24η Αυγούστου, ημέρα του μαρτυρίου του, εωρτάζετο εις πολλούς τόπους, ιδίως εν Ηπείρω, ως επέτειος μνήμης του Αγίου. Χαρακτηριστικόν είνε ότι 35 έτη μετά το μαρτύριόν του εκ του εν Βενετία τυπογραφείου Νικολάου Γλυκέος του εξ Ιωαννίνων εξεδόθη «Ακολουθία και Βίος του εν αγίοις πατρός ημών Κοσμά του Ιερομάρτυρος και ισαποστόλου ψαλλομένη κατά την κδ’ του Αυγούστου μηνός». 

Επί 182 έτη ο Κοσμάς ετιμάτο ως άγιος, αν και δεν υπήρχεν επίσημος Πράξις της Εκκλησίας. Την έλλειψιν ταύτην συναισθανόμενος ο εν μακαριστοίς Μητροπολίτης Ακαρνανίας Ιερόθεος, εκ της μητροπολιτικής περιφερείας του οποίου κατήγετο ο Άγιος, απηυθύνθη προς το Οικουμενικόν Πατριαρχείον και εζήτησε την αναγνώρισιν του Κοσμά του Αιτωλού ως αγίου, όπως και έγινε». 

Λίγο πριν κλείσουμε, ας τον ακούσουμε να μας μιλάει με τον δικό του μοναδικό τρόπο για την αγάπη, καθώς δύο πράγματα ήταν για τον Άγιο τα πιο βασικά και θεμελιώδη: η αγάπη στον Θεό κι η αγάπη στον πλησίον: «Διατί, παιδιά μου, να μη ηξευρετε γράμματα, να μάθετε ποίον είνε το καλόν και ποίον είνε το κακόν, τι χαρίσματα έχει η αγάπη και τι κακόν είνε η αμάχη και η έχθρα; Να ηξεύρετε, παιδιά μου, εις όποιαν πολιτείαν ή τόπον ή χώραν ή σπίτι είνε η αγάπη, εκεί είνε η χάρις του Χριστού μας, είνε ευλογία, υγεία, χαρά και ευφροσύνη και όλα τα αγαθά της γης…».

Επίλογος: «Το “πέρασμα” Αγίου Κοσμά από τις περιοχές αυτές (στα Άγραφα αναφέρεται, αλλά το ίδιο ισχύει για όλες τις περιοχές όπου δίδαξε, μεταξύ τους και η δική μας) απετέλεσε, για τους κατοίκους, σωτήριο πνευματικό και εθνικό βάπτισμα και τα όσα είδαν και άκουσαν χαράχθηκαν βαθειά στις καρδιές τους. Γι’ αυτό, αν και πέρασαν περισσότερα από 200 χρόνια από τότε, εν τούτοις, ακόμα και σήμερα σε πολλά χωριά των περιοχών αυτών, πολλοί κάτοικοι έχουν κάτι να διηγηθούν για τον Πατροκοσμά»
(Θωμά Τσέτσου "Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός στην παράδοση των Αγράφων", Αθήνα 2002). 

Απαραίτητη σημείωση: Το παραπάνω κείμενο βασίζεται κυρίως στο βιβλίο «Κοσμάς ο Αιτωλός» του π.Μητροπολίτη Φλωρίνης Αυγουστίνου Καντιώτη, στον οποίο θεωρώ πως οφείλεται κατά μεγάλο μέρος η πλατύτερη αναγνώριση του μεγάλου αυτού Αγίου στις μέρες τις δικές μας, καθώς, εκτός των άλλων, δεν υπάρχει μελετητής της ιερής μορφής του που να μη βασίζεται στο συγκεκριμένο βιβλίο...

Φωτογραφία: Ο ναός του Αγίου Ανδρέα στο Ντολτσό χτίστηκε το 1746 κι αμέσως μετά διακοσμήθηκε με υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Πριν μερικά χρόνια, οι ευσεβείς Καστοριανοί συναφιέρωσαν τον αναφερόμενο ναό και στον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, επειδή ο εν λόγω άγιος, όταν είχε έλθει στην Καστοριά, είχε κηρύξει στο προαύλιό του.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 16 Σεπτεμβρίου 2021, αρ. φύλλου 1095.

4 σχόλια:

  1. Babis Papathanasiou [fb]4/5/22

    Τριακόσιους χρόνους μετά την ανάστασιν του Χριστού μας έστειλε ο Θεός τον 'Αγιο Κωνσταντίνο και εστερέωσε βασίλειον χριστιανικόν. Και το είχαν οι χριστιανοί το βασίλειον 1150 χρόνους. Ύστερον το εσήκωσεν ο Θεός από τους χριστιανούς και έφερε τον Τούρκον και του το έδωσε δια ιδικόν μας καλόν, και το έχει ο Τούρκος 320 χρόνους. Και διατί έφερεν ο Θεός τον Τούρκον και δεν έφερε άλλο γένος; Δια το ιδικό μας συμφέρον, διότι τα άλλα έθνη θα μας έβλαπταν εις την πίστιν, ο δε Τούρκος άσπρα άμα του δώσης, κάμνης ό,τι θέλεις » (Διδαχή Γ΄).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Demetrios Brovas [fb]7/5/22

      Όπου "άσπρα" σημαίνει «νομίσματα», «χρήματα» (για όσους τυχόν δεν γνωρίζουν τη συγκεκριμένη σημασία της λέξης).

      Διαγραφή
  2. Ανώνυμος4/5/22

    Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ανώνυμος4/5/22

    Ααα δηλαδή ο θεός έφερε τον τούρκον και τον έφερε κιόλας για το δικό μας καλό....και δεν του ρίχναν οι τότε ραγιάδες ένα χέρι ξύλο να το θυμάται.....

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ