Το έτος που αποχαιρετίσαμε αλλά και αυτό που ήδη καλωσορίσαμε διαθέτουν μια κοινή επετειακή αναφορά: τη συμπλήρωση δέκα χρόνων από τον θάνατο και εβδομήντα από τη γέννηση, αντίστοιχα, ενός μεγάλου Έλληνα, ενός πραγματικού Ρωμιού, του Κωστή Μοσκώφ.
Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη το 1939, πόντιος στην καταγωγή, συνέδεσε το όνομά του με την ευγένεια μιας εσωτερικής καλλιέργειας, που μόνο από ανήσυχους και ανυπότακτους μπορεί να αναβλύσει. Υπήρξε δημοτικός σύμβουλος και για μικρό χρονικό διάστημα δήμαρχος Θεσσαλονίκης, υποψήφιος βουλευτής, σύμβουλος του Υπουργείου Πολιτισμού, διευθυντής του κέντρου μαρξιστικών ερευνών, μορφωτικός ακόλουθος της πρεσβείας στην Αίγυπτο αλλά κυρίως ένας ακούραστος οδοιπόρος στα σοκάκια και τις λεωφόρους της ελληνικής παράδοσης.
Για τον Μοσκώφ η περιδιάβαση αυτή δεν διακρινόταν ούτε από φοβικό συντηρητισμό, ούτε από επιπόλαιο προοδευτισμό. Είναι διάχυτη η αγωνία στο έργο του να γευτεί το δοκιμασμένο και να το μεταλαμπαδεύσει ατόφιο αλλά και επίκαιρο, δεμένο άρρηκτα με την ανάγκη του καιρού του.
Η πολιτική του στράτευση στην Αριστερά δεν στέγνωσε τη δίψα του για τους τρόπους του τόπου του. Και ο κατεξοχήν τρόπος, "ο παραδομένος Λόγος μας", όπως έλεγε, είναι η Ορθοδοξία. Η πατερική Ορθοδοξία του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού, του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη, "η μόνη οδός για την υπέρβαση του δερμάτινου χιτώνα του ανθρώπου, οδός διάχυσης του Εγώ μέσα από το συγκεκριμένο αγαπώμενο Εσύ στον Όλο-Άλλο-Καθόλου»…", όπως χαρακτηριστικά έγραφε προλογίζοντας τη Θεοείδεια Παρακατιανή του Κώστα Ζουράρι.
Αυτή η Ορθοδοξία η "καθαρμένη από τις αλλοτριώσεις της «Πτώσης», τις αναπηρίες της ιστορίας" αποτελούσε για τον Μοσκώφ το υπαρξιακό και συνεπώς το κοινωνικό ζητούμενο της ελληνικής αυτοσυνειδησίας. Η "αλλοτριωμένη σε «σύστημα» Εκκλησία" όμως αποτελεί ένα βασικό ιδεολογικό μηχανισμό χειραγώγησης του ανθρώπου και σύνολης της κοινωνίας. Η Εκκλησία όπου φανερώθηκε δικανικός θεσμός, βαστάζος των πιο αντιδραστικών και σκοτεινών εξουσιαστικών συμφερόντων, στυγνός επιχειρηματίας, δεν μπορεί παρά να αποτελεί πραγματικά το όπιο του λαού. Αυτό το γνώριζε καλά ο Μοσκώφ, γι’ αυτό και στον πυρήνα του επαναστατικού του ονείρου δέσποζε η αποτίναξη των συνεπειών της εξάρτησης και του ιμπεριαλισμού. Κύρια συνιστώσα των οποίων είναι ο "φυλακισμένος ερωτικός Λόγος", όπως χαρακτήριζε τη θεολογική γλώσσα της Ορθοδοξίας.
Η κατεξοχήν επαναστατική πράξη είναι η πραγματοποίηση του έρωτα, η πείνα και η δίψα για την πληρότητα, όμως οι σύγχρονοι Έλληνες, ευσεβιστές και δυτικότροποι, αναζητούν όχι την ολοκλήρωση αλλά τη μερικότητα· την επιτυχία, τον πλούτο, τα καταναλωτικά αγαθά, τον έρωτα στην πτωχευμένη μορφή της σκέτης σάρκας, έγαφε το 1989.
Το αδούλωτο φρόνημά του εκφράζεται κριτικά απέναντι και στην Αριστερά. Έγραφε στη "Διοργάνωση του επαναστατικού μας ονείρου" τα εξής προφητικά (με την εκκλησιαστική έννοια της προφητείας ως ρεαλιστική και διεισδυτική αποτίμηση του παρόντος): "Μεγάλο μέρος της Αριστεράς […] φέρεται ως ανέραστος φορέας του οικονομισμού και του θετικισμού, πολέμιος κάθε «ερωτικής» στάσης και Πράξης ζωής. […] Η διανόηση της Αριστεράς συχνά είναι μια διανόηση μικροαστική, ατομικιστική, δίχως ταυτότητα, δίχως βιώματα […] δίχως τη γνωριμία με την Ιστορία, τη διάρκεια του συλλογικού σώματός μας." Λόγια πυρωμένα από τη φωτιά του πόθου να γνωριστεί ο άνθρωπος με τον πλούτο του τόπου του, με τη συλλογική εμπειρία του κοινωνικού σώματος, μέλος του οποίου τάχθηκε από την ιστορία. Στην αναπηρία μεγάλου μέρους της Αριστεράς να διαλεχθεί με τους παραδομένους τρόπους, αναγνώριζε ο Μοσκώφ την καθυστέρηση των διαδικασιών για την "αντιιμπεριαλιστική συσπείρωση, την εθνικολαϊκή συμπαράταξη, την πάλη για την πραγματική Αλλαγή".
Ο γνήσιος πατριωτισμός του εκφράστηκε ποικιλοτρόπως με πιο χαρακτηριστική ίσως την αυτοβιογραφική αποστροφή του ότι υπήρξε "γόνος μιας οικογένειας πατριωτικής, μεγαλοαστικής μεν, πατριωτικής δε. Πράγμα μάλλον παράξενο." Αποδίδεται έτσι συμβολικά και ειρωνικά η καθημερινά επιβεβαιούμενη αλήθεια, ότι ο κεφαλαιοκρατικός ολοκληρωτισμός θυσίαζε ανέκαθεν στο βωμό του αιμοσταγούς Μαμωνά κάθε έννοια πατρίδας και πολιτισμικής ιδιοπροσωπίας. Ήδη από τις αρχές του ’80, όταν η πολιτική και οικονομική άρχουσα τάξη στην Ελλάδα βάδιζε υπνωτισμένη στο δρόμο της "αλλαγής", το πατριωτικό αισθητήριο του Μοσκώφ εξεγειρόταν μπροστά στον σκοπιανό σωβινισμό (κάποιοι σήμερα τον θεωρούν υγιή έκφραση του "προοδευτικού" δικαιώματος του αυτοπροσδιορισμού). Από τότε είχε διαγνώσει τις διαθέσεις του υπερατλαντικού "συμμάχου", "που δεν θέλει να χαλάσει τα χατίρια του πιο εξυπηρετικού φαίνεται βαλκάνιου υποτελούς".
Η παραγνώριση λοιπόν του ντόπιου λαϊκού κοινωνικού βιώματος, σωσμένο κατεξοχήν στο εκκλησιαστικό σώμα, υπονομεύει, για τον Κωστή Μοσκώφ, κάθε πραγματικά προοδευτική επένδυση. Κάτι τέτοιο αποτελεί πράξη ειδεχθή για κάθε ευαίσθητο άνθρωπο, που πασχίζει να περισωθεί, να προσληφθεί και να αποτιμηθεί κάθετι που συνιστά την ετερότητα του συγκεκριμένου χώρου. Κι αυτό γιατί ο χώρος νοηματοδοτείται από τον τρόπο και μεταλαμβάνοντας αυτόν τον ιδιαίτερο τρόπο συγκρότησης του βίου σε κάθε τόπο ο άνθρωπος γνωρίζει ουσιαστικά τον ίδιο του τον εαυτό.
Για τον Μοσκώφ η ελληνική πολιτισμική ιδιαιτερότητα, "ο καημός της Ρωμηοσύνης" όπως έλεγε, αλλά και γενικότερα η αυτοσυνείδηση κάθε λαού, αποτελεί όχι απλώς το αντιστασιακό ανάχωμα στην επέλαση της καπιταλιστικής ομοιομορφίας, μα και την πιο αυθεντική απελευθερωτική δύναμη τόσο σε προσωπικό-υπαρξιακό όσο και σε εθνικό-κοινωνικό επίπεδο. Ο άνθρωπος, ανδρωμένος στην έσχατη βία του ταξικού διαχωρισμού, εκφυλίζεται, κατ’ εικόνα και ομοίωση του θεού του χρήματος, σε μοναχικό εμπόρευμα. Η διαπίστωση αυτή, που διατρέχει το σύνολο του έργου του, αποδίδει συνοπτικά όλη την τραγικότητα του σύγχρονου ανθρώπου και του Έλληνα ειδικότερα.
Ο Μοσκώφ δεν είναι θιασώτης μιας μαγικής, μηχανιστικής ανατροπής του αντιδραστικού κατεστημένου. Ανατέμνοντας με παρησσία τις εσωτερικές αντιφάσεις του φρονήματος της εργατικής τάξης, θα προσανατολίσει τη ρωμαλεότητα του στοχασμού του στην αδιόρατη ρίζα, για τους δογματικά αμβλύωπες, της κακοδαιμονίας αυτής. Δεν τρέφει αυταπάτες ότι τα πάντα θα αλλάξουν με τη μεσσιανική ενεργοποίηση του προλεταριάτου. "Αν δε μεθοδεύσουμε τον αγώνα να υπερβούμε την αλλοτριωμένη ύπαρξή μας μέσα από την πολιτική, την ιδεολογική, τη διαπροσωπική, την εσωτερική μας Πράξη και Στάση, το σύστημα δεν καταλύεται […]". Σάρκωση αυτού του γονιμότατου και άκρως ρεαλιστικού προβληματισμού του υπήρξαν τα ταξίδια του στο Άγιο Όρος, όπου ως νυμφαγωγός εις Χριστόν αποτελούσε την αφορμή να γνωρίσουν τον πλούτο της κληρονομιάς μας αρκετοί διανοούμενοι, αλλά και η καθοριστική συμβολή του στον ιστορικό πια χριστιανομαρξιστικό διάλογο.
Είναι αδύνατο σε δυό αράδες να αποδοθεί το μεγαλείο του στοχασμού και της προσφοράς του Μοσκώφ. Κι αυτό δεν είναι επιμνημόσυνη κοινοτυπία αλλά διαπίστωση ειλικρινής καθενός που θα ενσκύψει χωρίς προκαταλήψεις και ψυχολογικές αγκυλώσεις στο ρηξικέλευθο και πρωτοπόρο έργο του. Το κύρος και η ποιότητα αυτής της πορείας κόντρα στο ρεύμα υπήρξε τέτοιας δυναμικής, ώστε να καταστεί σύμβολο ανεξάρτητου πνευματικού ανθρώπου. Η εγκύστωση σε δογματικούς προκαθορισμούς, που νοθεύει την αμεροληψία ουκ ολίγων κρίσεων για δημόσια πρόσωπα, στην περίπτωση του Κωστή Μοσκώφ δεν έχει καμιά ισχύ. Απόδειξη η εμπιστοσύνη με την οποία τον περιέβαλλαν σε θεσμικές θέσεις πολιτισμού και διπλωματίας πολιτικά αντίπαλές του κυβερνήσεις, οι εκδηλώσεις μνήμης για τη συμπλήρωση δέκα χρόνων από την εκδημία του κ.ά.
Η αντιμετώπιση της προελαύνουσας κρίσης (που δεν είναι μόνο οικονομική και τωρινή) δεν θα ευοδωθεί με ευχολόγια. Το παροιμιώδες πάθος με το οποίο αγωνίστηκε ο Μοσκώφ για την ανάσχεσή της αποτελεί παρακαταθήκη ελπίδας και πρόταση ανάνηψης εκλεκτή. Το τίμημα βέβαια του ασυμβίβαστου, που εμβαπτίζει τα πάντα στην πονετική αναζήτηση της αλήθειας θα είναι πάντα η μοναξιά. Η εσωτερική όμως αυτή απομόνωση, ασκητική και όχι ελιτίστικη, φανερώνεται απολύτως προστατευτική και σωτήρια για τους πολλούς. Σαν τους φάρους στα απέραντα πελάγη. Έτσι ευθυτενής επέλεξε να ζήσει ο Κωστής Μοσκώφ, όπως γράφει σε κάποιο του ποίημα. Όμως οι φάροι μοναχικοί και ανεμοδαρμένοι, ευθυτενείς κι αγέρωχοι φέγγουν την πορεία…
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 19.3.2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.