ΜΠΕΣΣΗ ΜΙΧΑΗΛ: Ο Πλούτος του Χρόνου

ΟΔΟΣ 601 | 21.7.2011

Δύο έννοιες: ο  Πλούτος, καθορισμένος, υλικός και αντικείμενο έντονου πόθου  ή μίσους του ανθρώπινου είδους και ο Χρόνος, αύλος, ακαθόριστος μέσα στη πολυσημία του και εσαεί  τρομερά διαφεύγον στοιχείο. Ταυτόχρονα, και οι δύο  λέξεις, πολύτιμα ορόσημα  στη ζωή όλων: πλούσιων και φτωχών, ανδρών και γυναικών, νέων και γερόντων ημεδαπών κι αλλοδαπών, πιστών και άπιστων,  ανθρώπων που στη πεπερασμένη  ζωή τους  παρά την ασυνείδητη ή βαθειά ενσυνείδητη γνώση της απόλυτης σημασίας του Χρόνου, βάζουν στη πρώτη σειρά προτεραιότητας  συνήθως τον Πλούτο.
Ένα υλικό μέσον που έγινε αυτοσκοπός, ενώ είναι κυριολεκτικά άχρηστος χωρίς την απαραίτητη συναίσθηση του εφήμερου της κτήσης του μέσα στον αιώνιο πανδαμάτωρα Χρόνο. Ακροθιγώς μόνο, αναφέρονται εδώ μερικά υποκειμενικά «γιατί» δεν υπάρχει σύγκριση ανάμεσα στην πραγματική αξία και εκτίμηση  των δύο εννοιών ξεχωριστά, αν αντικατασταθεί ο υλικός με τον πλούτο της ανθρώπινης  διανόησης και διαχρονικής εμπειρίας  που γίνεται  βίωμα, γνώση και σοφία.

Συγχρόνως, αναλύοντας  τις γνώσεις για τη θέση του σύγχρονου νοητικού Χωροχρόνου στην ανθρώπινη ζωή  και εξέλιξη, γίνεται  φανερό πώς ο Πλούτος του Χρόνου κάθε μοναδικής ανθρώπινης ζωής δυνητικά μπορεί να εμπλουτίζει   την ανθρωπότητα, ιδιαίτερα αν αναγνωρισθεί σε όλους  τους ανθρώπους το αναφαίρετο δικαίωμα, στη γνώση, την ευημερία και την ευτυχία, που στηρίζονται στην ελευθερία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη, στην παρούσα  πάντα και μόνη δοσμένη στον καθένα, ζωή. Και  συμπληρωματικά  πόσο σημαντική αξία ζωής  γίνεται, αν επαναφέρει  την ανεκτίμητη ωφέλεια  του ειλικρινούς και αυταξιακού σεβασμού στην σοφία της αναγνωρίσιμης γνώσης, στην κερδισμένη δίκαια ευημερία ως πληρωμή δημιουργικής εργασίας και προσφοράς, στην ευτυχία της  συγκεκριμένης χρονικής διαδρομής που άφησε ίχνη ανθρωπιάς, ομορφιάς και αγάπης...


Ο ΠΛΟΥΤΟΣ

Ο πρώτος επώνυμος «Πλούτος»  που απαντάται στην ελληνική γραμματεία, είναι ο τυφλός πρωταγωνιστής (τυφλός τιμωρημένος με τύφλωση από τον Δία γιατί χαρίζεται σε ανάξιους) του Αριστοφάνη στο ομώνυμο έργο του, της ώριμης ηλικίας (388 π.Χ.). Οι συμπρωταγωνιστές του, ο πρώην έντιμος Χρεμύλος (=αυτός που από ανάγκη εξαπατά) και ο δούλος του Καρίωνας (εκ Καρός =δούλος),τον πρώτο που συναντούν μετά και σύμφωνα με το χρησμό του μαντείου, είναι ο Πλούτος.
Η βοήθεια που προσφέρουν για τη θεραπεία του Πλούτου από τον θεό Ασκληπιό και η συνακόλουθη εύνοιά του, τους καθιστά σημαντικούς  λόγω ευμάρειας στη κοινωνία ιδίως με την εισαγωγή στη πλοκή του δίκαιου  (το «μάτι του Δήμου»=) Βλεψίδημου, ενώ οι λεκτικοί «αγώνες» με την αντιδραστική Πενία και η εκδίωξη του «συκοφάντη» σηματοδοτούν  την επιστροφή του Πλούτου από τους ανέντιμους κι ανάξιους στον φυσικό του χώρο, το συλλογικό δημόσιο θησαυροφυλάκιο πίσω από τον  Παρθενώνα.

Ο Άνταμ Σμιθ, Σκωτσέζος κοινωνικοπολιτικός φιλόσοφος, μπορεί να είναι άλλος ένας  σταθμός στη θεώρηση του πλούτου, με το μνημειώδες έργο του, «Ο Πλούτος των Εθνών», δημοσιευμένο  το 1776. Ο Σμιθ δίκαια θεωρείται ο πατέρας της οικονομικής θεωρίας του καπιταλισμού. Η βάση της θεωρίας του για το τί συνιστά τον πλούτο ως ευμάρεια, περιλαμβάνεται ίσως συνοπτικά στο απόσπασμα: «...ο κρεοπώλης, επιζητώντας το δικό του προσωπικό συμφέρον, συνήθως  προωθεί το κοινωνικό συμφέρον αποτελεσματικότερα, παρά όταν υποστηρίζει ότι το προωθεί. Ποτέ δεν γνώρισα καλό να γίνεται από εκείνους που καυχώνται ότι εμπορεύονται για το κοινό καλό...». Φυσικά, η επικέντρωση του Σμιθ στη κατανομή της εργασίας ως το ισχυρότερο μεγιστοποιόν παραγωγικό αποτέλεσμα, μπορεί να  φαντάζει σήμερα κοινότοπο, όμως τότε υπήρξε ρηξικέλευθο. 

Ο Καρλ Μαρξ στο μνημειώδες και ριζοσπαστικό «Κεφάλαιο» (1867-94) χαρακτηρ ίζει  τον  πλούτο  ως άδικη εν πολλοίς συσσώρευση του κεφαλαίου με εκμετάλλευση (αλλοτρίωση) της εργατικής υπεραξίας και προφητεύει την ανατροπή του Πλούτου-καπιταλισμού με την εγκαθιδρυση του κομμουνισμού, μιας ειρηνικής, αταξικής, δίκαιας, ευημερούσας κοινωνίας (...«από τον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του...»). 
Ο Α.Carnegie  είναι γνωστός στο περισσότερο κόσμο από το Κάρνεγκι Χωλ της  Νέας Υόρκης. Ελάχιστα γνωστό όμως είναι ότι ο αυτοδημιούργητος Σκωτσέζος που έγινε Αμερικανός μεγιστάνας του πλούτου, μοίρασε την περιουσία του σε αγαθοεργίες (ανάμεσα στις οποίες και 3000 βιβλιοθήκες σε 47 πόλεις) και έγραψε δοκίμιο με τον τίτλο  «Πλούτος» (Wealth 1889),που πραγματεύεται ακριβώς τις αρχές με τις οποίες έδρασε.Αναφέρεται εδώ σαν ένα σπάνιο δείγμα κροίσου που κάπως δικαίωσε τον λόγο απόκτησης μεγάλου πλούτου,αν και τα μέσα που χρησιμοποίησε εξακολουθούν να παραμένουν αμφιλεγόμενα.       
                                                                                                                                     
Στη  μετανεωτερική σύγχρονη εποχή της μακρο και μικροοικονομίας, των απίστευτων  τραπεζικών παραγώγων  δυστυχίας, της α-ήθικης μόχλευσης,του παγκοσμιοποιημένου αεικίνητου, συχνά εικονικού τραπεζικού καπιταλισμού, του άπληστου Πλούτου, είναι βέβαιο ότι  ακόμη και ο Σμιθ θα είχε σοβαρές αντιρρήσεις για το τρόπο που η, όχι πια «αόρατη χειρ» του ατομικού συμφέροντος,  αλλά η πανταχού παρούσα αγορά, η πανεπόπτρια μέγγενη του ασύδοτου συσσωρευτικού κεφαλαίου, κρατά ως ανίκητος εχθρός-Πλούτος σε ασφυκτική ανασφάλεια και συχνά τρομακτική φτώχεια την πλειοψηφία του ανθρώπινου πληθυσμού. Ίσως υποπτευόταν  την διαχρονικά αποκαρδιωτική χρήση του υλικού  πλούτου πάντως, όπως δείχνουν οι φράσεις που παρατίθενται:  «...η κύρια απόλαυση του [υλικού] πλούτου είναι η επίδειξη του... Η αληθινή τραγωδία των φτωχών είναι η μιζέρια των προσδοκιών τους...».  Όμως δεν παύει το έργο του να αποτελεί  τον πυλώνα  του καπιταλισμού,  ακόμη και αν γίνει αποδεκτή μια πιθανή φανταστική άρνησή του να συμμετέχει  στην σημερινή εξέλιξη της εφαρμογής  της συσσώρευσης του πλούτου, ιδίως μετά  την μάλλον λανθασμένη  ερμηνεία των γραφομένων  του ως προώθηση του laissez faire και ιδιαίτερα  σε αντίθεση με τις εγγεγραμμένες σε άλλα έργα προθέσεις του για δικαιότερη, ηθικότερη κοινωνία, που απέρρεαν από μια βαθειά φιλοσοφημένη και αυθεντικά ηθική για την εποχή του στάση  ζωής.

Τί συνιστά πραγματικό πλούτο  στην  εποχή μας;  Είναι το χρήμα;  Είναι η δύναμη;  Είναι η υγεία;    Είναι η αλήθεια; Είναι η  αγάπη; Είναι η σοφία;  Είναι η αθανασία; Όλα τα πιο πάνω; Σε τί αναλογία; Για πόσο χρόνο; Στην αιωνιότητα μήπως;


Ο ΧΡΟΝΟΣ

Στην ελληνική Μυθολογία ο βασιλιάς-Θεός Κρόνος-Χρόνος, γυιός του Ουρανού τρώει τα παιδιά του, δηλαδή εξαφανίζει το παρελθόν ως αυθύπαρκτη αιωνιότητα.
-Τί είναι λοιπόν ο χρόνος;
Απόλυτος ή Σχετικός; Κοσμικός, αστρικός ή νοητικός; Αιωνιότητα ή Άπειρο (Προσωκρατικοί); Αιώνια παρών, μη μετρήσιμος αλλά το μέτρο της τελειότητας των ουρανίων σωμάτων από τον κοσμικό Δημιουργό (Πλάτων); Αριθμός που μετρά την κίνηση (Αριστοτέλης); Διάρκεια, κίνηση, διάσταση του Σύμπαντος (Νεύτων) στιγμή, αιωνιότητα (ως αρχετυπική έννοια του Χρόνου (Πλωτίνος); παρελθόν, παρόν, μέλλον, Ιστορία γέννηση, θάνατος,μια άπειρη συλλογή από στιγμές; Αυτό που δεν είναι ούτε πράγμα ούτε γεγονός αλλά ουσιώδης φιλοσοφική δομή μαζί με τον Χώρο και τον αριθμό (Καντ, Λαιμπνιτς); Καμπύλωση του χώρου; «Ό,τι μετράνε τα ρολόγια» (Αινστάιν); ή το Είναι ως Γίγνεσθαι (=Dasein, «Είναι και Χρόνος» Χάιντεγκερ) όπου ο χρόνος δεν προυπάρχει του ανθρώπου, αλλά είναι ο ίδιος ο άνθρωπος; ‘H μήπως η ερώτηση δεν τίθεται σωστά «τί είναι» αλλά «ποιός είναι» ο χρόνος; Μήπως ο Χώκινς στο «Χρονικό του Χρόνου»,δίνει κάποιες απαντήσεις προσδιορίζοντας ως «το μυαλό του Θεού» την αναζήτηση της Ενοποιημένης Θεωρίας των Πάντων που περιλαμβάνει τον ΧωροΧρόνο, τη Μεγάλη έκρηξη, τη θεωρία των Κουάντα και άλλα που ακόμη δεν (μας) αποκαλύφθηκαν;

Οι σύγχρονοι νευροβιολόγοι συμπληρώνουν την νευτώνεια αντίληψη της διάστασης σε απόλυτο χρόνο «που ρέει ομοιόμορφα χωρίς εξάρτηση από οτιδήποτε» και σε υποκειμενικό χρόνο-ψευδαίσθηση,που ρέει γραμμικά ως «βέλος του Χρόνου» μόνο από το παρελθόν στο παρόν, άποψη που μοιάζει να αποδέχεται ο Αινστάιν. Με πολλών ειδών και μέσων πειράματα καθορίζουν το εγκεφαλικό χρονόμετρο –κλεψύδρα που «συσσωρεύει τα δευτερόλεπτα» σαν κόκκους άμμου διάσπαρτο σ’ όλο τον εγκέφαλο μάλλον, ως ένα νευρωνικό χρονόμετρο που μοιάζει να αποκτά συχνότερες νευρικές ώσεις όταν η προσοχή μας εστιάζεται. Ή αντίθετα, «τηλεσκοπικά» να μικραίνει και να τρέχει αλύπητα γρήγορα όσο μεγαλώνουμε, σε μια διαδρομή με πυλώνες το δικό μας χρονικό τοπίο των προσωπικών αναμνήσεων-σημείων αναφοράς. Ενώ φαίνεται να μακραίνει δυσανάλογα όσο βαριόμαστε ή πλήττουμε. Τέλος, ο ίδιος ο νους έχει τη δυνατότητα να παραβιάζει κατά βούληση το φράγμα του Χρόνου, ταξιδεύοντας στο μέλλον ή στο παρελθόν. Η εξέλιξη στη γνώση για τον χωροχρόνο στη Φυσική, όχι ως διαδοχή στιγμών αλλά σαν ψάξιμο του χώρου και στην Ιατρική για τον νοητικό Χρόνο, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη διείσδυση της επιστήμης στα μυστικά του νου και την ικανότητα της Ιατρικής να επιμηκύνει διαρκώς τόσο την προσδόκιμη υγιή ζωή όσο και τη μνήμη, φέρνει επίμονα το ερώτημα: μήπως ο Χρόνος είναι το υπέρτατο ανθρώπινο αγαθό; Και πώς μπορούμε να το προσεγγίσουμε ώστε να γίνει αντίληψη και κτήμα όσων γίνεται περισσότερων ανθρώπων;


Ο ΧΡΟΝΟΣ ΩΣ ΥΠΕΡΤΑΤΟ ΑΓΑΘΟ
(ΑΥΛΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ) ΣΤΗΝ ΖΩΗ

Παραφράζοντας το «Έχω ένα όνειρο...» του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ας υποτεθεί ουτοπικά, ότι «Έχουμε μια ελπίδα»: Ότι η ανθρώπινη φύση αναγνωρίζει όχι μόνο το αληθινά πεπερασμένο της φύσης της αλλά και την αιωνιότητα του Χρόνου πέρα από την φοβική φενάκη της υποσχόμενης αθανασίας μιας ψυχής, αναπόδεικτα δήθεν «υπαρκτής… χωρίς πού... πότε... πώς...», μετά τον βιολογικό θάνατο του ανθρώπινου όντος. Αν η πειθώ για την αποκλειστικότητα της ανυσματικής, μοναδικά χρονικής, γήινης ύπαρξης του ανθρώπου, μετέτρεπε τη δοξασία της παρηγορητικής πίστης από ακλόνητο δόγμα σε επιφυλακτική παγκόσμια, τουλάχιστον αμφιβολία, θα κέρδιζε η ανθρωπότητα κάτι; Θα επιχειρούσε κάποιος να κατακτήσει με τη βία (της σωματικής δύναμης, της χρήσης των όπλων, του χρήματος, της απληστίας...) αυξάνοντας τον χρονικό και ζωτικό «χώρο» του με τον θάνατο, στη χειρότερη περίπτωση, την εκμετάλλευση στη καλύτερη του «άλλου», όποιου δηλαδή στέκεται εμπόδιο στην ασύδοτη επέκταση, χειραγώγηση, δουλεία; Μια επέκταση του χρονικού εγώ προς χαιρέκακη εξουδετέρωση του όποιου άλλου, με φανερή ή κρυφή βία πέραν των ορίων της Ύβρεως, παρά την υποκριτική υποστήριξη δήθεν αλληλέγγυων αρχών και θεσμών που συνιστούν απατηλό προσωπείο καιροσκοπικής ιδιοτέλειας; ‘H, σε πολύ αποκρουστικότερη (αν είναι δυνατό!) ηθικά και λογικά μορφή, ως αντιστάθμισμα φονταμενταλιστικής λύσσας να εξουδετερωθεί ο αλλόπιστος με αντάλλαγμα, στη θέση της υπαρκτής γήινης κόλασης που εμπεριέχει όλους, έναν φανταστικό ανύπαρκτο παράδεισο για τον ανίδεο, εύπιστο «πιστό», άθυρμα χειραγωγίας και μωρίας; Ίσως ναι.

Αν, η σοφία της γνώσης που κερδίζεται με την εμπειρία προσφερθεί αφιλοκερδώς, θεμέλιο στην οικοδόμηση της άϋλης κοινοκτημοσύνης, παράλληλα με την δικαιότερη υλική ώστε η μοναδική μας Γαία να γίνει κατοικία πάροχος αγαθών για όλους κι όχι γκέτο των ισχυρών.
Αν η στωικότητα του κερδισμένου χρόνου από τους μεγαλύτερους, υποστηρίξει κι όχι ανταγωνισθεί τη «βιασύνη» της νεότητας να παράξει δημιουργικό έργο, αφήνοντας το στίγμα κάθε γενιάς στην αναζήτηση ενός διαρκώς καλύτερου κόσμου.
Αν η δεινοσαυρική απληστία για εξουσία των μεγάλων σε ηλικία, των ώριμων για διαπλοκή, των ανάξιων καιροσκόπων της ανθρώπινης δουλείας, καταργηθεί από την ορμή για αλλαγή, αξία, ελευθερία, δίκαια ισότητα, των νέων.
Αν, η δύναμη του ανθρώπινου νου από τα βάθη του χρόνου μέχρι την αναζήτηση της ουτοπίας κι όχι η βία των όπλων κατευθύνει τις τύχες των ανθρώπων.
Αν, η εξουσία της δικαιοσύνης καθορίζει τους νόμους και η καλλιέργεια της ανοχής, της αλληλεγγύης και της ανιδιοτελούς παιδείας τις σχέσεις των ανθρώπων.
Τότε, ίσως ο χωροχρόνος αποδειχθεί το υπέρτατο αγαθό, για τον καθένα και όλους.
Γιατί «ο χρόνος είναι το μόνο που έχουμε, αλλά ο Χρόνος δεν έχει χρόνο για μας....».