Bιβλίο τεκμηρίωσης της ιστορικής αλήθειας για την Μακεδονία

Ευάγγελου Λιβιεράτου*
European cartography & politics: 
the case of Macedonia 
εκδόσεις Ζήτη 2013

Την μακρόχρονη ιστορία της Μακεδονίας, μέσα από τη «γλώσσα των χαρτών», παραθέτει στο νέο του βιβλίο με τον τίτλο: «European cartography & politics: the case of Macedonia», ο καθηγητής της ανωτέρας Γεωδαισίας και Χαρτογραφίας στην Πολυτεχνική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, κ. Ευάγγελος Λιβιεράτος.

Κατά την παρουσίαση του βιβλίου, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη την Παρασκευή 15 Φεβρουαρίου στο αμφιθέατρο του «Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών ΑΠΘ», ο συγγραφέας τόνισε ότι « η χρήση των ιστορικών χαρτών, διεθνούς παραγωγής και οι αναφορές στην ξενόγλωσση διεθνή βιβλιογραφία, βοηθούν τους καλοπροαίρετους και προσεκτικούς αναγνώστες ν’ αποκτήσουν μια πλήρη και προωθημένη εικόνα για το θέμα αυτό, που απασχολεί την επικαιρότητα όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στον κόσμο ολόκληρο».

Η «εξιστόρηση» διανθίζεται και ολοκληρώνεται με παραστατικό τρόπο, μέσα από τους 138 πολύχρωμους χάρτες που συνοδεύουν το έργο. Οι χάρτες αυτοί, που ανήκουν χρονολογικά στην μεσαιωνική χαρτογραφική παρακαταθήκη μέχρι σ’ αυτήν των απαρχών του 20ού αιώνα, αποτυπώνουν υποδειγματικά τη γεωγραφική έκταση και θέση της ιστορικής Μακεδονίας. Την πλειονότητα των χαρτών αποτελούν -«σκοπίμως» κατά δήλωση του συγγραφέα- αποκτήματα αρχείων, βιβλιοθηκών ευρωπαϊκών ιδρυμάτων και συλλεκτών ενώ σχετικά ολιγάριθμοι χάρτες, από αυτούς που συμπεριλήφθηκαν στην έκδοση, ανήκουν σε έλληνες συλλέκτες που συνεργάζονται επί πολλά χρόνια με τον συγγραφέα σε εκδόσεις και θεματικές εκθέσεις. Αρκετοί από τους χάρτες προσαρμόσθηκαν, σχεδιάστηκαν και δημιουργήθηκαν με σύγχρονες ψηφιακές μεθόδους για τους σκοπούς αυτής της μελέτης καθώς βασίστηκαν σε πρότυπα αποτύπωσης & επιπροβολής των ιστορικών στοιχείων πάνω σε αξιόπιστα χαρτογραφικά δεδομένα. Η ψηφιακή αναπαραγωγή και επεξεργασία των χαρτών στον τόμο αυτόν έγινε από την καθηγήτρια του τμήματος Ψηφιακής και θεματικής Χαρτογραφίας του ΑΠΘ κ. Χρυσούλα Μπούτουρα και την διδάκτορα της έδρας κ. Αγγελική Τσορλίνη.
Η εξαιρετική τυπογραφική επιμέλεια του βιβλίου, είχε σαν αποτέλεσμα την πολυτελή και αισθητικά άψογη εμφάνιση της πρώτης του έκδοσης, που γίνεται στην αγγλική γλώσσα.

Ο κ. Λιβιεράτος σε μια, σχεδόν «από καθέδρας», παρουσίαση του τόμου υπογράμμισε, ότι το συγκεκριμένο έργο «αποτελεί ένα ψύχραιμο βιβλίο, για ψύχραιμους αναγνώστες, που ξέρουν να διαβάζουν πίσω από τις λέξεις», και εμφανίστηκε αισιόδοξος ότι το βιβλίο θα έχει απήχηση στο εξωτερικό, με δεδομένο ότι είναι γραμμένο στα αγγλικά και απευθύνεται κυρίως σε ξένους αναγνώστες. Ευελπιστεί επίσης ότι σύντομα αυτό θα μεταφραστεί και θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά. Παραθέτουμε εδώ ένα μεταφρασμένο χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:

 «Σκοπός της έκδοσης αυτής είναι το να εξετάσει τους τρόπους με τους οποίους η ιστορική «περιοχή της Μακεδονίας» έχει αναπαρασταθεί στους χάρτες από τις πρώιμες χαρτογραφικές απεικονίσεις μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα. Επίσης αποσκοπεί στο να εκτιμηθεί η χωρική οριοθεσία του τοπωνυμίου «Μακεδονία» όπως αυτό εμφανίζεται σε επιλεγμένους χάρτες με γενικά αναγνωρισμένη ιστορική χαρτογραφική σημασία. Ο πλέον σημαντικός κανόνας που χρησιμοποιήθηκε σ’ αυτή την βασισμένη σε χάρτες αφήγηση είναι ο χάρτης της Μακεδονίας που κατατέθηκε από τον πατέρα της σύγχρονης Γεωγραφίας και Χαρτογραφίας, τον Αλεξανδρινό Κλαύδιο Πτολεμαίο (2ος μ.Χ. αιω.) Κι αυτό επειδή η αναντίρρητη ισχύς της «Γεωγραφίας» του επικράτησε στην ευρωπαϊκή χαρτογράφηση από την αρχή του 15ου μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα».

Η σύλληψη της ιδέας της συγγραφής του βιβλίου, ανήκει στην καθηγήτρια Αρχαιολογίας του ΑΠΘ και ευρωβουλευτή κ. Χρυσούλα Παλιαδέλη, η οποία είχε από καιρό διατυπώσει προς τον συγγραφέα το καίριο ερώτημα «πως οριοθετείται η Μακεδονία στους χάρτες σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία που διαθέτουμε;». Η κ. Παλιαδέλη η οποία προλογίζει και το βιβλίο στην πρώτη του έκδοση ξεκίνησε και τον εισαγωγικό κύκλο των ομιλητών στο πάνελ της παρουσίασης και αναφέρθηκε κυρίως στο ιστορικό της έκδοσης αυτής. Ο ακαταπόνητος και γλαφυρός κ. Ιωάννης Χασιώτης, ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας στο ΑΠΘ, αναφέρθηκε στη συνέχεια στην ανάγκη της ήρεμης επιστημονικής τεκμηρίωσης χωρίς κραυγές και φανατισμό για την αντιμετώπιση του χρονίζοντος προβλήματος των προστριβών με το γειτονικό κρατίδιο της F.Y.R.O.M.. Αφού αναφέρθηκε και, στην μάλλον άτυχη, μοίρα άλλων αξιόπιστων ιστορικών συγγραμμάτων, που έκαναν την εμφάνισή τους μέχρι σήμερα, ευχήθηκε ότι θα υπάρξει καλύτερη υποδοχή του βιβλίου του Ε.Λ. Δεν παρέλειψε να σταθεί στις αρετές του συγγραφέα ο οποίος δεν διακρίνεται από οξύτητα, πολεμική ή φανατισμό στη γραφή του, ενώ όπως χαρακτηριστικά ανέφερε «στις 149 σελίδες δεν υπάρχει ούτε μια αναφορά του συγγραφέα στο πρώτο ενικό πρόσωπο» στοιχείο ενδεικτικό των χαμηλών τόνων και της σεμνής προσωπικότητάς του. Ο επίκουρος καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και ο ιστορικός κ. Βλάσης Βλασίδης έκλεισε τον κύκλο των ομιλιών της επιτυχημένης και ενδιαφέρουσας παρουσίασης.

Εκείνο που διατυπώνει με αξιόπιστο τρόπο το βιβλίο αυτό είναι το ότι, ξέχωρα από τα ποικίλα «εθνολογικά» και δημογραφικά χαρακτηριστικά (φυλή, γλώσσα, εθνότητα, θρήσκευμα κλπ) των πληθυσμών που εναλλακτικά κατοίκησαν τα εδάφη της περιοχής, με τον (διαχρονικό) όρο «Μακεδονία» θα πρέπει να εννοούμε στην πλειονότητα περιοχές που ανήκουν στην σημερινή ελληνική επικράτεια και βρίσκονται ήδη κωδικοποιημένα σαν διαμερίσματα (Δυτικής- Κεντρικής-Ανατολικής Μακεδονίας) στους χάρτες της EUROSTAT. Μονάχα ένα μικρό μέρος αυτής της ιστορικής περιοχής αφορά εδάφη που αντιστοιχούν-αναλογούν αυτή τη στιγμή στο ένα τέταρτο περίπου της συνολικής έκτασης της F.Y.R.O.M.

Στον κολοφώνα του βιβλίου διαβάζουμε: «Η εργασία αυτή είχε ολοκληρωθεί προτού ο καθηγητής Ε. Λιβιεράτος χρισθεί ως εξωκοινοβουλευτικό μέλος της ελληνικής Κυβέρνησης στις 21 Ιουνίου του 2012. Τα κείμενα του βιβλίου απηχούν αποκλειστικά δικές του επιστημονικές προσωπικές απόψεις και εξειδικεύσεις στα κεφάλαια που αναπτύσσονται, χωρίς καμία άλλη συσχέτιση δέσμευση ή αναφορά σε σχέση με τις επίσημες απόψεις του Υπουργείου εξωτερικών της Ελληνικής Κυβέρνησης».

Παρ’ όλα όμως αυτές τις προσεκτικά διατυπωμένες διευκρινήσεις, «χάριν» της διπλωματικής αναγκαιότητας, ας ελπίσουμε πως το βιβλίο αυτό θα αποτελέσει έναν ακόμη πρεσβευτή μιας νηφάλιας και τεκμηριωμένης ιστορικής αντιπαράθεσης και θα πείσει τους εχέφρονες και σκεπτόμενους για «το ελληνικό αίτημα» που τόσο έχει κακοπάθει εδώ και μια εικοσαετία από πάνδημα εκτονωτικά συλλαλητήρια, κραυγές μισαλλοδοξίας, φανατισμού και άγνοιας ένθεν και κακείθεν…

 Νώντας Τσίγκας

Θεσσαλονίκη 17.2.2013

* Μερικά στοιχεία για τον συγγραφέα του Βιβλίου:
Ο καθηγητής Ευάγγελος Λιβιεράτος σπούδασε τοπογράφος μηχανικός στο ΕΜΠ, απ' όπου πήρε διδακτορικό το 1974.Το 1976 ανακηρύχθηκε διδάκτωρ φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Ουψάλα, ενώ το 1979 εκλέχτηκε τακτικός καθηγητής της Ανωτέρας Γεωδαισίας και Χαρτογραφίας στο τμήμα τοπογράφων μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ, όπου υπηρετεί μέχρι σήμερα. Ίδρυσε το 1997, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Επικοινωνίας Πληροφόρησης και Πολιτισμού -Εθνικό Κέντρο Χαρτών και Χαρτογραφικής Κληρονομιάς – Εθνική Χαρτοθήκη» (Ε.Κ.Ε.Π.Π. – Ε.ΚΕ.Χ.ΧΑ.Κ.) που στεγάστηκε στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης και το οποίο καταργήθηκε με τις συγχωνεύσεις καταργήσεις που επέφερε η ανάγκη περιστολής των δημοσίων δαπανών. Το τμήμα υπάγεται πλέον στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας («Γ.Α.Κ. – Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας»).Ο καθηγητής Ε. Λιβιεράτος συνέβαλλε επίσης τα μέγιστα στη δημιουργία, οργάνωση και λειτουργία της Δημοτικής Χαρτοθήκης Κοζάνης που στεγάζεται στη Λασσάνειο Στέγη γραμμάτων και τεχνών. Από τη θέση του επικεφαλής του Υπουργείου Περιβάλλοντος προωθεί την σύνταξη και ολοκλήρωση του χρονίζοντος σε εκκρεμότητα «Εθνικού Κτηματολογίου» και την αποτύπωση-λεπτομερή χαρτογραφική εντόπιση των ενεργειακών αποθεμάτων και εξορύξιμων μεταλλευμάτων στον εθνικό ελλαδικό χώρο, «στοιχήματα»-αιτήματα που είχαν αποτελέσει σε ανύποπτο χρόνο προσφιλές αντικείμενο έρευνας, μελέτης και προσωπικής του αγωνίας. Συνεργάστηκε με ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Σουηδία, τη Γερμανία, την Ολλανδία και την Ιταλία και είναι σήμερα πρόεδρος της επιτροπής της Διεθνούς Χαρτογραφικής Ένωσης (ICA) για τις ψηφιακές τεχνολογίες στη χαρτογραφική κληρονομιά. Χρημάτισε μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης. Επίσης είναι ο εκδότης του διεθνούς διαδικτυακού περιοδικού e-Perimetron για τις επιστήμες και τεχνολογίες που σχετίζονται με την ιστορία της χαρτογραφίας και των χαρτών. Έχει συγγράψει και εκδόσει τα παρακάτω βιβλία: «Ένα ταξίδι στην κυριαρχία των χαρτών» -εκδ. Ζήτη, «Χαρτογραφικές περιπέτειες της Ελλάδας 1821-1919» -Ε.Λ.Ι.Α., «25 αιώνες χαρτογραφίας και χαρτών»-εκδ. Ζήτη, «Ένα ταξίδι στην κυριαρχία των χαρτών»,-εκδ. Ζήτη, «Χαρτογραφίας και χαρτών περιήγησις»- Εθνική Χαρτοθήκη, «Θεωρία της γεωδαισίας»- εκδ. Ζήτη. «Γενική χαρτογραφία και εισαγωγή στη θεματική χαρτογραφία»- εκδ. Ζήτη «Macedonian Identities Through Time»- εκδ. Επίκεντρο, «Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο»-εκδ. Πατάκη, «Παγκοσμιοποίηση και περιβάλλον»- εκδ. Ελληνικά Γράμματα, «Γεωμετρική γεωδαισία και δίκτυα»-εκδ. Ζήτη, «Ελλειψοειδής γεωδαισία και γεωδαιτικά δίκτυα»- εκδ. Ζήτη.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 21 Φεβρουαρίου 2013, αρ. φύλλου 680

φωτό: Χάρτες από το βιβλίο