ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Χ. ΤΕΡΙΑΚΗ: «Λευκό σε μαύρο φόντο»

Ανέκαθεν μού άρεσε η παρομοίωση της συγγραφής ενός βιβλίου με τη γέννηση ανθρώπου. Και στις δύο περιπτώσεις η αρχή γίνεται με μια φλόγα, η οποία οδηγεί στη σύλληψη και την κυοφορία και τελικά στον ερχομό στον κόσμο ενός ώριμου καρπού μιας αγαπητικής σχέσης.
Και στον κόσμο όμως, οι γονείς που δεν πάσχουν από κτητικότητα και εγωκεντρισμό, ανατρέφουν τα τέκνα τους έτσι, ώστε να έλθει η ώρα που θα ανοίξουν τα φτερά τους και θα τα χαρεί όχι μόνο το στενό τους περιβάλλον αλλά και η ευρύτερη κοινωνία.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τα βιβλία. Νιώθει ο λογοτέχνης τη φλόγα της έμπνευσης, που μόνο με τον έρωτα μπορεί να παρομοιαστεί, συλλαμβάνει τις ιδέες, ωριμάζουν μέσα του και έρχεται η ώρα που βγαίνει στο φως το βιβλίο, για να το χαρούν και οι αναγνώστες.
Το ίδιο διαπιστώνεται και στο βιβλίο του Νικόλα Μερτζανίδη «Λευκό σε μαύρο φόντο» ήδη από το «Μικρό Εισαγωγικό Σημείωμα». Γράφει στην τελευταία παράγραφο:
«Γι’ αυτό δημιουργήθηκε αυτό το βιβλίο. Για να ανοιχτώ και να ανοιχτούν κι οι άλλοι μαζί μου, να μοιραστώ και να μοιραστούν κι εκείνοι μαζί μου. Να νοιώσω εκείνο τον δροσερό αέρα της ανθρώπινης επικοινωνίας που απελευθερώνει και αναζωογονεί…»
Ήδη δηλαδή αποσαφηνίζεται ο στόχος του ποιητή, κάτι το οποίο βοηθάει εξ αρχής στην προσέγγιση των αναγνωστών.
Είμαστε λοιπόν απόψε εδώ, για να κάνουμε την πρώτη μας γνωριμία με ένα βιβλίο και η προσδοκία του δημιουργού του είναι να ενταχθεί και αυτό στην κοινωνία μας, προς τέρψιν και ωφέλειαν των συνανθρώπων.
Η πρώτη εντύπωση προκαλείται με το εξώφυλλο, το οποίο δένει με το περιεχόμενο αισθητικά και νοηματικά, καθώς παρουσιάζεται σε φωτογραφία τμήμα του παγετώνα που καλύπτει το Mt. Cook στη Νέα Ζηλανδία. Αναγράφεται ο τίτλος και το όνομα του ποιητή.
Μοιάζει λίγο παιχνιδιάρικο. Γιατί, στο εξώφυλλο έχουμε το μαύρο των γραμμάτων στο λευκό φόντο των πάγων και όχι το λευκό σε μαύρο φόντο, όπως μας τάζει ο τίτλος !
Ίσως όμως αυτό να είναι και η πρόκληση-πρόσκληση, για να ανοίξουμε το βιβλίο και να ταξιδέψουμε με το καράβι της ποίησης και καραβοκύρη τον ποιητή.
Στις πρώτες σελίδες βρίσκουμε και τον υπότιτλο σαν επεξήγηση: σελίδες μιας ψυχής ανειρήνευτης. Και στο οπισθόφυλλο όμως υπάρχει η φράση: Σκέψεις, εμπειρίες και συναισθήματα, με λόγια και εικόνες στο χαρτί.
Πουθενά δηλαδή δεν υπάρχει η λέξη «Ποιήματα». Μου έκανε εντύπωση αυτό. Γιατί, είναι συνηθισμένο και φυσικά αναμενόμενο κι αποδεκτό να αναγράφεται ήδη στο εξώφυλλο η κατηγορία στην οποίαν ανήκει το βιβλίο.
Αυτή η παράλειψη μπορεί να θεωρηθεί και δείγμα μετριοφροσύνης, επειδή ο ίδιος δεν τόλμησε να χρησιμοποιήσει έναν όρο, που μόνον από αναγνωρισμένους στο χώρο χρησιμοποιείται και το αναγνωστικό κοινό αποδέχεται. Μπορεί και να το παρέλειψε ασυναίσθητα. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι έγινε σκόπιμα, γιατί η γνήσια μετριοφροσύνη δεν είναι σκόπιμη.
Έχει σχέση η αρετή της μετριοφροσύνης και με την Τέχνη, γιατί δεν αυτονομείται μόνο στο χώρο του Αγαθού, την Ηθική, αλλά και σε εκείνον του Ωραίου, την Αισθητική. «Μετρίως ειπείν» θέτει ως όρο και παρακαταθήκη η αρχαία ελληνική σοφία με το στόμα του Περικλή και τη γραφίδα του Θουκυδίδη. Γι’ αυτό προκαλεί το ενδιαφέρον η ύπαρξη μετριοφροσύνης και η έλλειψη μεγαλορρημοσύνης ενός πρωτοεμφανιζόμενου ποιητή.
Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο συναντούμε και την αφιέρωση με μία φωτογραφία ενός τοτέμ με ανάγλυφο ένα γυναικείο πρόσωπο. Διαβάζουμε: «αφιερωμένο στη Γυναίκα», με μικρό το αρχικό στη λέξη αφιερωμένο και κεφαλαίο στη λέξη Γυναίκα, σαν να νιώθει μικρή την αφιέρωση στη μεγαλοσύνη της γυναίκας. Χωρίς σημείο στίξης. Δεν υπάρχει τελεία, γιατί η αφιέρωση δεν έχει τέλος, ούτε θαυμαστικό, γιατί θα ήταν λίγο, ούτε βέβαια ερωτηματικό, γιατί δεν είναι άξιο απορίας ούτε αποσιωπητικά, γιατί με τις τρεις λέξεις τα φανερώνει όλα.
Μετά λοιπόν από την υποδοχή που νιώθει ο αναγνώστης με τα πρώτα στοιχεία, με τις φωτογραφίες, με το Μικρό Εισαγωγικό Σημείωμα και την αφιέρωση, ανοίγεται μπροστά του ένας κόσμος πλασμένος με στίχους.
Πρόκειται για μια ποιητική συλλογή αποτελούμενη από σαράντα δύο ποιήματα και επτά στίχους σαν επιγράμματα. Εκτός από τα δύο πρώτα, το Λευκό και το Μαύρο, όλα τα υπόλοιπα είναι άτιτλα. Μπορούν να διαβαστούν μεμονωμένα, αλλά και σαν μια ενότητα, γιατί η πρώτη ύλη, που είναι προσωπικές σκέψεις, εμπειρίες και συναισθήματα, τους δίνει συνεκτικότητα.
Παρά τον προσωπικό χαρακτήρα, τα ποιήματα δεν είναι περιχαρακωμένα στο «εγώ» του ποιητή. Όπου υπάρχει το «εσύ», σημαίνει ότι δεν απευθύνεται (μόνο) στον εαυτό του, αλλά κάλλιστα στον αναγνώστη τον πρόθυμο να ανοίξει μαζί του διάλογο.
Στα ρηματικά πρόσωπα υπάρχει και το τρίτο πρόσωπο, ενικό και πληθυντικό, για να δείξει τις περιπτώσεις γενικής ισχύος, αλλά και το πρώτο πληθυντικό, το «εμείς», που φανερώνει ότι από ατομικά τα θέματα γίνονται συλλογικά. Και είναι φυσικό αυτό, αφού τα κυρίαρχα θέματα είναι διαχρονικά και πανανθρώπινα, όπως είναι ο έρωτας, το πάθος της εξερεύνησης του αγνώστου, η αναζήτηση της ελευθερίας, η μοναξιά και η δίψα για επικοινωνία, οι ψυχικές μεταπτώσεις.
Για να ολοκληρωθεί η παρουσίαση ενός λογοτεχνικού βιβλίου, εκτός από τον στόχο του λογοτέχνη, τον τίτλο, τα θέματα, τη σύνθεση και τα μέσα που χρησιμοποιεί ο δημιουργός του, είναι απαραίτητο να δοθούν πληροφορίες και για τον τόπο και τον χρόνο του έργου.
Ο χρόνος των ποιημάτων είναι το παρόν, οι ώρες που ζει ο ποιητής και μαζί του οι αναγνώστες. Δεν αυτονομούνται όμως οι σκέψεις και τα συναισθήματα στο παρόν. Έρχεται στο φως και το παρελθόν μέσω των αναμνήσεων και το μέλλον μέσω του οράματος.
Ο τόπος θα μάς απασχολήσει λίγο περισσότερο, γιατί εδώ έχουμε ένα ιδιαίτερο γνώρισμα :
Διαβάζοντας τα ποιήματα του Νικόλα Μερτζανίδη ένας αναγνώστης όπου γης, νιώθει ότι ο τόπος δεν έχει σύνορα εδαφικά. Είναι η χώρα της ψυχής που πάλλεται, εμπνέεται και εκφράζεται. Δεν υπάρχει πουθενά όνομα πόλης γεωγραφικής. Αν και ο ίδιος είναι καταπληκτικά πολυταξιδεμένος, θυμίζοντας τον Οδυσσέα, αναδύεται στα ποιήματά του η πατρίδα, από όπου ξεκίνησε και στην οποία επιστρέφει.
Γιατί, κάθε έργο είναι γέννημα-θρέμμα ενός συγκεκριμένου τόπου, ο οποίος με την ατμόσφαιρα, το τοπίο, τα βιώματα της καθημερινότητας ξυπνάει και προκαλεί τη λογοτεχνική ευαισθησία.
Γι’ αυτό η Καστοριά δικαιούται να χαίρεται σύσσωμη για την παρουσία και καλλιτεχνική δραστηριότητα των πολιτών της, είτε είναι τέκνα της είτε παρεπιδημούντες.
Ανάμεσά τους κάνει την πρώτη του εμφάνιση ο Νικόλας Μερτζανίδης, χάριν του οποίου δέχθηκα να γράψω μια βιβλιοπαρουσίαση και όχι βιβλιοκριτική. Υπάρχει διαφορά.
Έχοντας την τιμή της διδασκαλίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας περί τα τριάντα χρόνια, είμαι μεταξύ των ανθρώπων που πιστεύουν ότι μεγαλύτερη αξία έχει η ανάγνωση ενός έργου, η προσωπική κάθε φορά προσέγγιση, παρά όποια εμπεριστατωμένη κριτική.
Σκοπός μου δεν ήταν να πλέξω το εγκώμιο ενός πρωτοεμφανιζόμενου ποιητή, αλλά να παρουσιάσω την ποιητική του συλλογή, όπως ανέφερα και στην αρχή της ομιλίας μου.
Κυρίες και κύριοι, στην Καστοριά γεννήθηκε και άλλο ένα παιδί! Σε εμάς μένει να το αγκαλιάσουμε με τρυφερότητα, για να πάρει τη θέση που τού αξίζει, κοντά στα άλλα, αυτά που ήλθαν πρωτύτερα στον κόσμο μας και σε αυτά που είναι να έλθουν.

Το κείμενο εκφωνήθηκε στις 11 Μαΐου 2013 στην αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου Καστοριάς κατά την εκδήλωση προς τιμήν του Νικόλα Μερτζανίδη.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 16 Μαΐου 2013, αρ. φύλλου 692

Επιλογή σχετικών κειμένων:

• ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΕΡΙΑΚΗ: Συνελθόντες
• ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Χ.ΤΕΡΙΑΚΗ: Θα μπορούσε να το είχε γράψει ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν;
• ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Χ. ΤΕΡΙΑΚΗ: Σαν νά ’χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια κι οι καημοί του κόσμου
• ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Χ. ΤΕΡΙΑΚΗ: Κάλαντα
• ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Χ. ΤΕΡΙΑΚΗ: Στον σύλλογο Πολυτέκνων
• ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Χ. ΤΕΡΙΑΚΗ : Στα θυρανοίξια μιας σχολικής βιβλιοθήκης
• ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Χ. ΤΕΡΙΑΚΗ: Ψυχραιμία, παιδιά!
• ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Χ.ΤΕΡΙΑΚΗ: Εις Νικόλαον Τσιφλικιώτην De profundis
• ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΕΡΙΑΚΗ: Άκου τέκνον
• ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΕΡΙΑΚΗ: Γλώσσα συνάδουσα ανθρώποις
• ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ έγραψαν
• ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΕΡΙΑΚΗ: Δράξασθε Παιδείας...