Η εβραϊκή κοινότητα Καστοριάς
Στήν ἀνάρτηση στό blog τῆς ΟΔΟΥ τῆς 20ης Νοεμβρίου «Μνήμη» τοῦ κ. Θρασύβουλου Παπαστρατή (που αναφέρεται στην Ιστορία των Εβραίων της Καστοριάς που δημοσιεύθηκαν σε συνέχειες στην εφημερίδα το 2009-2010) καί τά 23 σχόλια, πού ἀκολούθησαν, μέχρι τώρα πού γράφω τίς γραμμές αὐτές, θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά προσθέσω ὀρισμένες ἐπισημάνσεις μου.
-Πρέπει νά γίνεται διάκρισης μεταξύ Ἑβραίων ἤ ’Ισραηλιτῶν καί τῶν Ἰσραηλινῶν· οἱ δεύτεροι εἶναι οἱ ὑπήκοοι τοῦ κράτους τοῦ Ἱσραήλ, ἐνώ οἱ πρώτοι τό γένος, ὁ λαός τοῦ Θεοῦ -σύμφωνα μέ τίς δοξασίες τους– ὁ Ἰσραήλ, ὄπου γῆς.
-Ἡ διασπορά τῶν Ἑβραίων ἄρχισε ἀπό τήν Βαβυλώνια αἰχμαλωσία τόν 6ο π.X. αίῶνα ὅταν ὁ βασιλιάς τῆς Βαβυλώνας, Ναβουχοδονόσωρ, κατέλαβε τήν Ἱερουσαλήμ, κατέστρεψε τόν Ναό τοῦ Σολομώντα καί ἐκτόπισε μεγάλο πλῆθος Ἐβραίων στά μέρη τῆς Βαβυλῶνος· στούς Ἑλληνιστικούς χρόνους ὑπήρχαν ἀκμάζουσες παροικίες Ἑβραίων σ᾽ ὅλη τήν Μέση Ἀνατολή, ἐνδεικτικά ἀναφέρω ὅτι στήν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου στό ἕνα ἑκατομύριο κατοίκους της οἱ πεντακόσιες χιλιάδες ἤταν Ἐβραῖοι καί μάλιστα ἐξελληνισμένοι. Μεγάλη ἐπίσης διασπορά ἔγινε μετά τήν καταστροφή τῆς Ἰερουσαλήμ ἀπό τὀν Ρωμαίο Τίτο τό 72 μ.Χ.
-Στήν δασπορά τους οἱ Ἑβραῖοι ἐπέλεγαν νά ἐγκατασταθοῦν σέ πόλεις ἤ λιμάνια ὄπου ὑπῆρχε μεγάλη ἐμπορική κίνηση· αὐτό γιατί λόγω τοῦ ὅτι ἤταν πάντοτε διωκόμενοι ἀπέφευγαν νά ἀποκτήσουν ἔγγειο περιουσία καἰ ἀσχολούνταν κυρίως σέ ἐπαγγέλματα ὅπως ἐμπόριο, τραπεζικές συναλλαγές κ.λ.π.
- Στήν Καστοριά ὑπῆρχε Ἐβραϊκή παροικία, ἀποδεδειγμένα, ἀπό τόν 11ο αἰῶνα μέχρι τό 1944 ( Εὐγενία Δρακοπούλου: Ἡ πόλη τῆς Καστοριᾶς τήν ἐποχή τῶν Κομνηνῶν, καί Θρασύβουλου Παπαστρατή: ὅλα ὅσα ἀξιόλογα ἔγραψε γιά τούς Ἑβραίους τῆς Καστοριᾶς που δημοσίευσε η ΟΔΟΣ μεταξύ των οποίων και το «Στάχτες και δάκρυα στη λίμνη»)· προτοῦ νά ἐγκατασταθοῦν στήν Ὀθωμανική αὐτοκρατορία οἱ Σαφαραδίται Ἐβραίοι, μετά τόν διωγμό τους ἀπό τήν Ἰσπανία τό 1492, οἱ Ἑβραῖοι τῆς Καστοριᾶς ἤταν Ρωμανιώτες Ἐβραῖοι, ὅπως ὀνομάζονταν, καί μιλούσαν Ἐλληνικά. Ὑπάρχει στήν Κωνσταντινούπολη ἐρειπωμένο κτίσμα μέ τήν ἐπιγραφή ¨Καστοριά¨ πού ἤταν συναγωγή Καστοριανῶν Ἑβραίων (Θ. Παπαστρατής ΟΔΟΣ 2009), ὄπως ὑπῆρχε καί στίς ΗΠΑ ὁμάδα Ἑβραίων, προερχομένων ἀπό τήν Καστοριά, μέ μητρική τους γλῶσσα τήν Ἑλληνική.
-Ἡ ἐπιλογή τῶν Ἑβραίων νά ἐγκατασταθοῦν στήν Καστοριά, καί μάλιστα ἀπό τά Βυζαντινά χρόνια, πιθανῶς καί γρηγορώτερα, εἶναι ἀδιάψευστο στοιχεῖο ὅτι ἡ Καστοριά ἀνθοῦσε οἰκονομικά καί ὅτι πρέπει νά ἤταν κέντρο ἐμπορίου ( ὁ κ. Κ. Δούφλιας στό «Καστοριᾶς Σημειωματάριο», ΟΔΟΣ 2013, τό ἀποδεικνύει περίτρανα).
-Ἡ συγκατοίκηση Χριστιανῶν καί Ἐβραίων στήν Καστοριά ἤταν ἀρμονική· οἱ Ἑβραῖοι εἶχαν τήν συνοικία τους χωρίς ὅμως νά εἶναι γκετοποιημένοι, μέ τήν Συναγωγή τους, τό Δημοτικό τους σχολεῖο, τίς δουλειές τους, τίς ὁποῖες ἐκτελούσαν χωρίς κανένα περιορισμό καί ἐλεύθεροι νά τηροῦν τά ἔθιμα καί τίς παραδόσεις τους· ἐμεῖς πού τά σπίτια μας ἤταν στό Ντολτσό γιά νά πάμε στό Α´ Δημοτικό σχολεῖο ἤ νά πάμε στό Τσαρσί, περνούσαμε ἀπό τήν Ἐβραϊκή συνοικία. Πολλές φορές μᾶς καλούσαν στό σπίτι τους Παρασκευή βράδυ, νά τούς ἀνάψουμε τό φώς ἤ νά τούς κάνουμε κάποια ἄλλη δουλειά γιατί τό Σάββατο γι’ αὐτούς ἤταν ἀπόλυτη ἀργία. Ἐπίσης ὅλα τά ζώα, πού σφάζανε στά σφαγεῖα, ἔπρεπε νά πάει νά τά έλέγξει καί νά τά χαράξει, μέ γαλτσέτα ὁ Ραββίνος (Χαμάμη τόν λέγαμε) ἤ ὁ γιός του, γιατί, σύμφωνα μέ τόν Ἰουδαϊκό νόμο, γιά νά καταναλώσουν κρέας οἱ Ἐβραῖοι πρέπει νά ἐλεγχθεῖ τό σφάγειο ἀπό τόν Ραββίνο, εἶναι τό λεγόμενο kosher.
-Στό Γυμνάσιο φοιτούσαμε μαζί. Τά Ἑβραιόπουλα παρακολουθούσαν ὅλα τά μαθήματα ἐκτός τῶν θρησκευτικῶν (λόγω διαφορετικοῦ θρησκεύματος) πλήν ὅμως ὁ Ραββίνος τά ὑποχρέωνε νά παρακολουθούν τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν στήν πρώτη τάξη γιατί σ᾽αὐτήν διδάσκεται ἡ Παλαιά Διαθήκη τό ἱερό βιβλίο τόσο τῶν Ἐβραίων ὅσο καί ἡμῶν τῶν Χριστιανῶν· δέν ὑπῆρξε ποτέ μισαλλοδοξία, πολλές φορές μάλιστα ὁ Ραββίνος προσέτρεχε στίς γνώσεις τῆς ἑβραϊκῆς γλώσσας τοῦ πατέρα μου γιά νά τοῦ ἐξηγήσει ὁρισμένα δυσνόητα χωρία τῆς Βίβλου.
-Μέ τά ἑβραιόπουλα δέν παίζαμε πλήν ὅμως στό Γυμνάσιο ἀναπτύσονταν, πολλές φορές, στενές φιλίες μεταξύ μας.
-Γενικά ἡ συμβίωση Χριστιανῶν καί Ἑβραίων ἤταν ἁρμονικότατη, χωρίς κανένα ἰδιαίτερο πρόβλημα, τόσο κατά τήν διάρκεια τῆς τουρκοκρατίας ὅσο καί μετά τήν ἀπελευθέρωση· ἡ Ἑλληνική Πολιτεία συμπεριφέρθηκε πάντοτε τούς Ἑβραίους ὡς ἰσότιμα μέλη τῆς κοινωνίας μέ τίς αὐτές ὑποχρεώσεις καί δικαιώματα.
- Οἱ Ἑβραῖοι τῆς Καστοριᾶς δέν ὑπερέβαιναν τούς 900 μέ 1000 καί ἀποτελοῦσαν τό 1/10 τοῦ ὅλου πηθυσμοῦ.
- Ὀρισμένοι ἀδαεῖς ἔχουν γράψει ὅτι τήν τέχνη τῆς ἐπεξεργασίας τῆς γούνας τήν ἔφεραν στήν Καστοριά οἱ σαφαραδίτες Ἑβραῖοι ὅταν ἐγκαταστάθηκαν τόν 15ο αἰῶνα στήν ‘Οθωμανική αὐτοκρατορία καί στήν Καστοριά. Ούδέν ἀναληθέστερον τούτου.
Ἀφ᾽ ἑνός ἡ ἐπεξεργασία τῆς γούνας στήν Καστοριά προϋπῆρχε, ἀπό τά χρόνια τοῦ Βυζαντίου, ἀφ᾽ἑτέρου ἐάν τήν ἔφερναν οἱ Ἐβραῖοι γιατί δέν τήν πήγαν καί στίς ἄλλες πόλεις, πού ἐγκατεστάθηκαν, ὅπως τά Ἰωάννινα, τήν Θεσσαλονίκη καί ἀλλοῦ.
-Οἱ Ἑβραῖοι τῆς Καστοριᾶς ποτέ δέν ἀσχολήθηκαν μέ τήν ἐπεξεργασία τῆς γούνας καί τό ἐμπόριό της. Ἡ μόνη σχέση τους μέ τούς γουνοποιούς ἤταν νά τούς προμηθεύουν, ὡς ἔμποροι, ὑλικά γουνοποιίας ὅπως μηχανές ραψίματος, κλωστές, βελόνες, φόρδες κ.λ.π.
-Ἐπιμιξίες μέ τούς Ἑβραίους ἤ αἰσθηματικοί δεσμοί μέ Ἑβραιοποῦλες δέν ἀναφέρονται· οἱ Ἑβραῖοι παντρεύονταν μεταξύ τους γι’ αὐτό καί ἔπασχαν συχνά, μόνον αὐτοί, ἀπό ὁρισμένες δερματικές ἀσθένειες γιά τίς ὁποῖες μάλιστα ἔπαιρναν τά Θεοφάνεια ἁγιασμένο νερό ἀπό τήν λίμνη καί πλένονταν γιά νά θεραπευθούν.
-Δυστυχῶς, μετά τόν πόλεμο, διακρίνω νά ὑφέρπει ἕνας ἀντισημιτισμός σέ πολλούς συμπατριῶτες μας, πιθανῶς γιατί οἰ ἐπήλυδες κάτοικοι τῆς πόλεώς μας δέν ἔχουν βιώματα τῆς συγκστοίκησης μέ Ἐβραίους.
-Οἱ Καστοριανοί πρέπει νά ἔχουμε πάντοτε ὑπόψη ὅτι ἡ οίκονομία τῆς πόλης μας στηρίζεται κυρίως στήν ἐπεξεργασία καἰ τό ἐμπόριο τῆς γούνας· τό διεθνές ἐμπόριο τῆς γούνας βρίσκεται στά χέρια τῶν Ἐβραίων καἰ ἐάν -ὁ μή γένοιτο- γίνει γνωστό ὅτι ὑπάρχει ἀντισημιτισμός στήν Καστοριά, ὑπάρχει φόβος τό διεθνές ἑβραϊκό λόμπυ νά δώσει ἐντολή νά μήν γίνονται δεκτά τά καστοριανά προϊόντα τῆς γούνας, ὅπως ἔγινε ὅταν ὁ Ἀνδρέας Παπανδρέου φίλησε δημοσίως τόν παλαιστήνιο ἠγέτη, Ἀραφάτ, καί ἔσβησε κυριολεκτικά ἡ ἐξαγωγή παπουτσιῶν στίς ΗΠΑ καί τήν Εὐρώπη.
Ενέργειες, ὅπως αὐτή πού ἔγινε παλαιότερα ὅταν μερικοί ἀνεγκέφαλοι βεβήλωσαν τὀ μνημεῖο τῶν καστοριανῶν Ἐβραίων, δέν εἶναι ἁπλῶς ἔγκλημα ἀλλά, χειρότερο, βλακεία.
Ἀναστάσης Κ. Πηχιών
Φωτογραφία: 1935, Εβραίοι Καστοριανοί στο εβραϊκό νεκροταφείο Καστοριάς.
Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 28 Νοεμβρίου 2013, αρ. φύλλου 717
- Σχετική ανάρτηση: "Μνήμη"
Με εξαιρετικά γλαφυρό και συνοπτικό συνάμα τρόπο παρουσιάζει ο αρθρογράφος τη ζωή των Εβραίων στην Καστοριά και την συμβίωσή τους με τους Χριστιανούς.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔιαφωνώ μόνο στις δύο τελευταίες παραγράφους. Δεν βλέπω τον λόγο γιατί να συσχετίζεται η επιλογή ενός πολιτικού ηγέτη και να βγαίνει συμπέρασμα όσον αφορά τον αντισημιτισμό. Επίσης, δεν μπορεί η βλακεία να θεωρηθεί χειρότερη από το έγκλημα, γιατί η πρώτη είναι άγνοια, οπότε συγχωρείται, ενώ το δεύτερο είναι χειρότερο εάν είναι εκ προμελέτης, οπότε ελέγχεται περισσότερο η συνείδηση.