Η "Αγριππίνα" του Χέντελ, δωρεάν αναμετάδοση τώρα από την Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης

Δωρεάν αναμετάδοση έως τις 01:30 περίπου* απόψε: "εδώ" και "εδώ" με αγγλικούς, γερμανικούς, ισπανικούς, γαλλικούς, σουηδικούς και ρωσικούς υπότιτλους.

Μουσική διεύθυνση: Harry Bicket. Σκηνοθεσία: David McVicar. Με τους: Brenda Rae, Joyce DiDonato, Kate Lindsey, Iestyn Davies, Duncan Rock και Matthew Rose.

[Μεταδόθηκε στις 29 Φεβρουαρίου 2020]

(*) Από την στιγμή που θα πραγματοποιηθεί η έναρξη (play) του βίντεο -ακόμη και αργά μετά τα μεσάνυχτα, η αναμετάδοση θα ολοκληρωθεί κανονικά, ακόμη κι αν η διάρκειά της είναι μεγάλη. Αρκεί να μην γίνει ανανέωση της σελίδας μετά τις 02:30 (19:30 ώρα Νέας Υόρκης), καθ’ ότι σε αυτήν την περίπτωση θα φορτώσει η νέα όπερα.

George Frideric Handel‎

Agrippina

Η πρεμιέρα της "Αγριππίνας" του Χέντελ πραγματοποιήθηκε στην Βενετία πριν 311 χρόνια, το 1709. Μία σάτιρα του Χέντελ για τα πολιτικά και σεξουαλικά σκάνδαλα που κυριαρχούν στην εξουσία, καθώς η Αγριππίνα  θεωρείται μια από τις πιο σκανδαλώδεις γυναίκες στην Ιστορία.

Η Αγριππίνα (HWV 6) είναι όπερα σέρια σε τρεις πράξεις του Γκέοργκ Φρήντριχ Χαίντελ, από λιμπρέτο του Καρδινάλιου Vincenzo Grimani. Η σύνθεση έγινε για το Καρναβάλι της Βενετίας του 1709–10. Η όπερα αφηγείται την ιστορία της Αγριππίνας, της μητέρας του Νέρωνα, καθώς αυτή σχεδιάζει την πτώση του ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαύδιου και την τοποθέτηση του γιου της στη θέση του. Το λιμπρέτο του Grimani θεωρείται ένα από τα καλύτερα που ασχολήθηκε ο Χαίντελ, είναι μια "αντι-ηρωική σατιρική κωμωδία", που βρίθει πολιτικών υπαινιγμών. Ορισμένοι αναλυτές πιστεύουν ότι αντανακλά τον ανταγωνισμό του Grimani με τον Πάπα Κλήμη ΙΑ'.

Ο Χαίντελ συνέθεσε την Αγριππίνα στο τέλος ενός τριετούς ταξιδιού στην Ιταλία. Εκανε πρεμιέρα στη Βενετία στο Teatro San Giovanni Grisostomo στις 26 Δεκεμβρίου 1709, και έγινε άμεσα επιτυχία. Από το βράδυ της πρεμιέρας δόθηκε μια άνευ προηγουμένου σειρά 27 συνεχόμενων παραστάσεων, και δέχτηκε πολλές θετικές κριτικές. Οι παρατηρητές ήταν γεμάτοι επαίνους για την ποιότητα της μουσικής—πολλή από την οποία, ακολουθώντας την τότε συνήθη τακτική, ήταν δανεισμένη και προσαρμοσμένη από άλλα έργα, ακόμη και άλλων συνθετών. 

Παρά τον εμφανή ενθουσιασμό του κοινού για το έργο, ο Χαίντελ δεν προχώρησε σε περισσότερες παραστάσεις. Υπήρξαν κατά καιρούς παραγωγές στα χρόνια που ακολούθησαν την πρεμιέρα, αλλά όταν οι όπερες του Χαίντελ βγήκαν εκτός μόδας γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα, η όπερα αυτή όπως και άλλες του συνθέτη γενικά ξεχάστηκαν.

Η Kate Lindsey ερμηνεύει τον ασταθή νεαρό Νέρωνα

Τον 20ο αιώνα, άρχισε μια αναγέννηση για τις όπερες του Χαίντελ και μετά από παραγωγές στη Γερμανία, η Αγριππίνα έκανε πρεμιέρα στη Βρετανία και την Αμερική. Τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει πιο συχνές οι εκτελέσεις του έργου, με πρωτοπόρες σκηνοθεσίες στο New York City Opera και το London Coliseum το 2007. Η μοντέρνα κριτική άποψη είναι ότι η Αγριππίνα είναι πρώτο αριστούργημα του Χαίντελ, γεμάτο φρεσκάδα και μουσικούς νεωτερισμούς που την καθορίζουν ως μια από τις πιο δημοφιλείς όπερες στην συνεχή αναγέννηση του έργου του Χαίντελ.

Το λιμπρέτο του Grimani βασίζεται κατά πολύ στην ίδια ιστορία που χρησιμοποιήθηκε ως θέμα στην όπερα του Κλαούντιο Μοντεβέρντι του 1642 L'incoronazione di Poppea. Το λιμπρέτο του Grimani επικεντρώνεται στην Αγριππίνα, ένα χαρακτήρα που δεν εμφανίζεται στην σκοτεινότερη έκδοση του Μοντεβέρντι. Ο Grimani αποφεύγει την τάση να "ηθικολογεί" όπως συνηθίζεται στα λιμπρέτα των έργων όπερα σέρια που γράφτηκαν αργότερα από καταξιωμένους μουσικούς, όπως οι  Metastasio  και Zeno. 

Σύμφωνα με τον κριτικό Donald Jay Grout, "η ειρωνεία, η εξαπάτηση και η μηχανορραφία είναι διάχυτη στις κωμικές παρεκτροπές των καλά καθορισμένων χαρακτήρων της".  Όλοι οι κύριοι χαρακτήρες, με μόνη εξαίρεση  τον Λέσβο, υπηρέτη του Καύδιου, είναι ιστορικά πρόσωπα, και το ευρύτερο πλαίσιο του λιμπρέτου βασίζεται κατά πολύ στα Χρονικά του Τάκιτου και στη Ζωή του Κλαύδιου, έργο του Σουητώνιου. 

Έχει γραφτεί ότι ο κωμικός, ερωτικός χαρακτήρας του Αυτοκράτορα Κλαύδιου είναι μια καρικατούρα του Πάπα Κλήμη ΙΑ', με τον οποίο ο Grimani ήταν πολιτικά αντίθετος. Ορισμένες όψεις της αντιπαράθεσης αυτής αντανακλώνται στην πλοκή: ο ανταγωνισμός μεταξύ του Νέρωνα και του Όθωνα κατοπτρίζει απόψεις της αντιπαράθεσης για τον πόλεμο της ισπανικής διαδοχής, στην οποία ο Grimani υποστήριξε τους Αψβούργους, και ο Πάπας Κλήμης ΙΑ' τη Γαλλία και την Ισπανία.

Joyce DiDonato στον ρόλο της Αγριππίνας

Το λιμπρέτο του Grimani είναι γεμάτο ειρωνεία, την οποία ο Χαίντελ αντανακλά στη μουσική του. Οι συνθέσεις του ορισμένες φορές εικονογραφούν τόσο το επιφανειακό νόημα, καθώς οι χαρακτήρες προσπαθούν να εξαπατήσουν ο ένας τον άλλο, όσο και την κρυμμένη αλήθεια. Για παράδειγμα, στην άρια της Πρώτης Πράξης "Non ho cor che per amarti" η Αγριππίνα υπόσχεται στην Ποππαία ότι η εξαπάτηση ποτέ δεν θα καταστρέψει τη νέα τους φιλία, καθώς την ξεγελάει για να ακυρώσει τα σχέδια που έχει ο Οθων για το θρόνο. 

Η μουσική του Χαίντελ φωτίζει την απάτη της στη μελωδία και σε κλειδιά ελάσσονων τρόπων, ενώ μια απλή, τονισμένη ρυθμική υπόκρουση υπονοεί σαφήνεια και ειλικρίνεια. Στην Τρίτη Πράξη, η ανακοίνωση του Νέρωνα ότι το πάθος του έχει λήξει και δεν είναι πια δέσμιος αυτού (στο "Come nube che fugge dal vento") πλαισιώνεται από γλυκόπικρη μουσική που υπονοεί ότι αυταπατάται. 

Στο "Coronato il crin" του Οθωνα η ταραχώδης φύση της μουσικής είναι το αντίθετο απ' ό,τι δηλώνει ο τόνος "ευφορίας" του λιμπρέτο. Οι αντιθέσεις μεταξύ της έντασης του λιμπρέτο και των συναισθηματικών χρωμάτων της μουσικής του Χαίντελ εξελίσσονται στη μετέπειτα πορεία των έργων του ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις όπερες που συνέθεσε κατά την παραμονή του στο Λονδίνο.

Η Joyce DiDonato ερμηνεύει την Αγριππίνα, την διψασμένη για δύναμη αυτοκράτειρα. Η εκθαμβωτική Brenda Rae είναι η ραδιούργα και πλανεύτρα Ποππέα και η Kate Lindsey ερμηνεύει τον ασταθή νεαρό Νέρωνα. Ο Iestyn Davies ερμηνεύει τον φιλόδοξο αξιωματικό Όθωνα και ο Matthew Rose τον αυτοκράτορα Κλαύδιο, που για τον θρόνο του η Αγριππίνα, προορίζει τον γιό της, Νέρωνα. Διευθύνει ο Harry Bicket, γνωστός για τις ενορχηστρώσεις μπαρόκ ρεπερτορίου.

Ο sir David McVicar παρουσιάζει μια ξεχωριστή παραγωγή που αρχικά σχεδιάστηκε για το φεστιβάλ Monnaie στις Βρυξέλλες το 2000, με έναν κόσμο γεμάτο δολοπλοκίες όπου η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν διαλύθηκε ποτέ, μα συνεχίζει μέχρι τις μέρες μας. Όπως έκανε ο Χέντελ όταν αρχικά σχεδίασε την όπερα, η παράσταση παρουσιάζει την σύγχρονη κοινωνία μέσα από ένα παραμορφωτικό καθρέφτη, σε ένα κόσμο γεμάτο από ίντριγκες, διαφθορά και πολιτικές διαμάχες.

Brenda Rae στον ρόλο της Ποππέας

Συντελεστές:
Διεύθυνση ορχήστρας: Harry Bicket
Σκηνοθεσία: Sir David McVicar
Σκηνικά-Κοστούμια: John Macfarlane
Φωτισμοί: Paule Constable
Χορογραφίες: Andrew George
Διανομή: Brenda Rae (Ποππέα), Joyce DiDonato (Αγριππίνα), Kate Lindsey (Νέρων), Iestyn Davies (Όθων), Duncan Rock (Παλλάντε), Matthew Rose (Κλαύδιος)

Σύνοψη

Πράξη πρώτη

Ακούγοντας τα νέα ότι ο σύζυγός της, Αυτοκράτορας Κλαύδιος, πέθανε εξαιτίας καταιγίδας στη θάλασσα, η Αγριππίνα σχεδιάζει να εξασφαλίσει το θρόνο για τον Νέρωνα, γιο της από προηγούμενο γάμο. Η αποδοχή του σχεδίου από τον Νέρωνα είναι χλιαρή, αλλά συναινεί στις επιθυμίες της μητέρας του ("Con saggio tuo consiglio"). Η Αγριππίνα εξασφαλίζει την υποστήριξη δύο Ελλήνων απελεύθερων, Πάλλαντος και Ναρκίσσου, που χαιρετίζουν τον Νέρωνα ως νέο Αυτοκράτορα παρουσία της Ρωμαϊκής Συγκλήτου.

Με την συγκατάθεση της Συγκλήτου η Αγριππίνα και ο Νέρων αρχίζουν να ανέρχονται στο θρόνο, αλλά η τελετή διακόπτεται από την είσοδο του Λέσβου, υπηρέτη του Κλαύδιου. Ανακοινώνει ότι ο κύριός του είναι ζωντανός ("Allegrezza! Claudio giunge!"), καθώς γλύτωσε το θάνατο με τη βοήθεια του Οθωνα, διοικητή του στρατού. Ο ίδιος ο Οθων επιβεβαιώνει την ιστορία, και αποκαλύπτει ότι ο Κλαύδιος του υποσχέθηκε το θρόνο ως ένδειξη ευγνωμοσύνης. Η Αγριππίνα είναι συντετριμμένη, έως ότου ο Οθων της εμπιστεύεται ότι είναι ερωτευμένος με την όμορφη Ποππαία περισσότερο απ' ό,τι επιθυμεί τον θρόνο. Η Αγριππίνα, όμως, γνωρίζει επίσης ότι και ο Κλαύδιος είναι ερωτευμένος με την Ποππαία, και βλέπει μια ευκαιρία να προωθήσει τις φιλοδοξίες που έχει για τον Νέρωνα. Πηγαίνει στην Ποππαία και της λέει, ψευδώς, ότι ο Οθων έχει κάνει μια συμφωνία με τον Κλαύδιο, με την οποία παίρνει ο ίδιος το θρόνο, αλλά δίνει την Ποππαία στον Κλαύδιο. Η Αγριππίνα συμβουλεύει την Ποππαία να αντιστρέψει τους όρους λέγοντας στον Αυτοκράτορα ότι ο Οθων της υπέδειξε να αρνηθεί το ενδιαφέρον που της δείχνει ο Κλαύδιος. Ετσι, πιστεύει η Αγριππίνα, ότι ο Κλαύδιος θα ανακαλέσει την υπόσχεση που έδωσε στον Όθωνα για το θρόνο.

Η Ποππαία πιστεύει την Αγριππίνα. Οταν ο Κλαύδιος φθάνει στην οικία της Ποππαίας καταγγέλλει αυτό που πιστεύει ότι είναι προδοσία του Οθωνα. Ο Κλαύδιος φεύγει θυμωμένος, ενώ η Αγριππίνα παρηγορεί κυνικά την Ποππαία δηλώνοντας ότι η φιλία τους δεν θα καταστραφεί ποτέ από καμιά απάτη ("Non ho cor che per amarti").

Πράξη δεύτερη

Ο Πάλλας και ο Νάρκισσος αντιλαμβάνονται ότι η Αγριππίνα τους ξεγέλασε για να υποστηρίξουν τον Νέρωνα, και αποφασίζουν να διακόψουν κάθε επαφή μαζί της. Ο Οθων φθάνει έχοντας αγωνία για την επικείμενη στέψη του ("Coronato il crin d'alloro"), ακολουθούμενος από την Αγριππίνα, τον Νέρωνα και την Ποππαία, που έχουν έρθει για να χαιρετήσουν τον Κλαύδιο. Ολοι ενώνονται σε μια θριαμβική χορωδία ("Di timpani e trombe"), καθώς κάνει την είσοδό του ο Κλαύδιος. Ο καθένας με τη σειρά του αποτίει φόρο τιμής στον Αυτοκράτορα, αλλά ο Οθων αντικρούεται με ψυχρότητα, καθώς ο Κλαύδιος τον καταγγέλλει ως προδότη. Ο Οθων όντας σε απόγνωση, κάνει έκκληση στην Αγριππίνα, την Ποππαία και τον Νέρωνα να τον υποστηρίξουν, αλλά όλοι τον απορρίπτουν, αφήνοντάς τον αμήχανο και απελπισμένο ("Otton, qual portentoso fulmine" ακολουθούμενο από "Voi che udite il mio lamento").

Ωστόσο, η Ποππαία συγκινείται από τη θλίψη του πρώην αγαπημένου της, και αναρωτιέται εάν δεν είναι αθώος ("Bella pur nel mio diletto"). Καταστρώνει ένα σχέδιο, όπου προσποιείται ότι κοιμάται και όταν ο Οθων την πλησιάζει, παριστάνει ότι μιλάει στον ύπνο της γι' αυτά που της είπε πρωτύτερα η Αγριππίνα. Ο Οθων, όπως προβλεπόταν, την ακούει και διαμαρτύρεται έντονα υπέρ της αθωότητάς του. Πείθει την Ποππαία ότι η Αγριππίνα την εξαπάτησε. Η Ποππαία ορκίζεται εκδίκηση ("Ingannata una sol volta", εναλλασσόμενη άρια "Pur punir chi m'ha ingannata") αλλά αποσπάται όταν ο Νέρων προβαίνει στην αποκάλυψη ότι την αγαπάει. Εν τω μεταξύ, η Αγριππίνα έχοντας χάσει την υποστήριξη των Πάλλαντος και Ναρκίσσου, καταφέρνει να πείσει τον Κλαύδιο ότι ο Οθων συνεχίζει να συνωμοτεί για να πάρει το θρόνο. Συμβουλεύει τον Κλαύδιο να τερματίσει τις φιλοδοξίες του Οθωνα δια παντός παραιτούμενος του θρόνου υπέρ του Νέρωνα. Ο Κλαύδιος συμφωνεί, πιστεύοντας ότι έτσι θα καταφέρει να κερδίσει την Ποππαία.

Πράξη τρίτη

Η Ποππαία τώρα σχεδιάζει τη δική της απάτη, σε μια προσπάθεια να εκτρέψει την οργή του Κλαύδιου από τον Οθωνα, με τον οποίο έχει πλέον συμφιλιωθεί. Κρύβει τον Όθωνα στο δωμάτιό της συμβουλεύοντάς τον να ακούσει προσεκτικά. Σε λίγο φθάνει ο Νέρων για να δηλώσει πιεστικά την αγάπη του προς αυτήν ("Coll'ardor del tuo bel core"), αλλά τον ξεγελάει ώστε να κρυφτεί και αυτός. Στη συνέχεια μπαίνει ο Κλαύδιος; Η Ποππαία του λέει ότι την παρεξήγησε προηγουμένως: δεν ήταν ο Οθων που της ζήτησε να απορρίψει τον Κλαύδιο, αλλά ο Νέρων. Για να του το αποδείξει ζητάει από τον Κλαύδιο να υποκριθεί ότι φεύγει, στη συνέχεια καλεί τον Νέρωνα, ο οποίος νομίζοντας ότι ο Κλαύδιος έχει φύγει, συνεχίζει να τη διεκδικεί με πάθος. Ο Κλαύδιος ξαφνικά εμφανίζεται πάλι, και διώχνει θυμωμένος τον κατατροπωμένο Νέρωνα. Μετά την αναχώρηση του Κλαύδιου, η Ποππαία βγάζει από την κρυψώνα τον Οθωνα και οι δύο εκφράζουν τον αιώνιο έρωτά τους σε ξεχωριστές άριες.

Στο παλάτι, ο Νέρων λέει στην Αγριππίνα τα βάσανά του και αποφασίζει να απαρνηθεί τον έρωτα για τις πολιτικές του φιλοδοξίες ("Come nube che fugge dal vento"). Αλλά οι Πάλλας και Νάρκισσος έχουν πια αποκαλύψει το αρχικό σχέδιο της Αγριππίνας στον Κλαύδιο, οπότε όταν αυτή παροτρύνει τον Αυτοκράτορα να παραχωρήσει το θρόνο στον Νέρωνα, αυτός την κατηγορεί για προδοσία. Στη συνέχεια υποστηρίζει ότι οι προσπάθειές της να εξασφαλίσει το θρόνο στον Νέρωνα ήταν από την αρχή ένα τέχνασμα για να περιφρουρήσει το θρόνο του Κλαύδιου ("Se vuoi pace"). Ο Κλαύδιος την πιστεύει; ωστόσο όταν φτάνουν η Ποππαία, ο Οθων και ο Νέρων, ο Κλαύδιος ανακοινώνει ότι ο Νέρων θα παντρευτεί την Ποππαία, και ότι ο Οθων θα πάρει το θρόνο. Κανένας δεν είναι ικανοποιημένος με αυτή την εξέλιξη, καθώς οι επιθυμίες όλων έχουν αλλάξει, οπότε ο Κλαύδιος σε πνεύμα συμφιλίωσης αντιστρέφει την απόφασή του, δίνοντας την Ποππαία στον Οθωνα και το θρόνο στο Νέρωνα. Στη συνέχεια καλεί τη θεά Γιούνο, η οποία κατέρχεται για να δώσει μια συνολική ευχή  ("V'accendano le tede i raggi delle stelle").

ΚΩΝ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΑ-ΣΓΟΥΡΔΑ 

Θριαμβευτική "Agrippina" του Handel από DiDonato 

Κάθε εμφάνιση της πολυαγαπημένης Αμερικανίδας μέτζο Joyce DiDonato (φωτογραφία από την Αγριππίνα της ΜΕΤ) στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου (ή και σε οιοδήποτε άλλο λυρικό θέατρο του κόσμου, όπως προσεχώς στην Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης) αποτελεί γεγονός. Βρισκόμενη στην κορυφή της σταδιοδρομίας της, έχει καταφέρει να κερδίσει τις καρδιές του κοινού με την εκπληκτικών δυνατοτήτων θερμή φωνή της, το γενναιόδωρο τραγούδι της, την ισχυρή όσο και ιδιαίτερης επικοινωνιακής δύναμης προσωπικότητά της και μέσω μίας εκφραστικής αμεσότητας έτοιμης να συγκινήσει ανά πάσα στιγμή. Η πλούσια σε ποιότητα και ποικιλία δισκογραφική της προσφορά, που καλύπτει συνθέσεις προερχόμενες από διαφορετικές περιόδους της μουσικής ιστορίας, και ιδίως η σπάνια μουσικότητά της, πάντα συναρπάζουν.

Στις 11/10 την απολαύσουμε στο Covent Garden και μάλιστα σε έναν μεγάλο ρόλο του G.F.Handel (1685-1759), συνθέτη που βρίσκεται πολύ κοντά στην καρδιά της (όπως εξάλλου και στην δική μας!) και τον οποίον υπηρετεί εδώ και χρόνια με περισσή αγάπη και αφοσίωση. Ο λόγος για το μέρος της Agrippina από την ομώνυμη τρίπρακτη opera seria (Agrippina, HWV 6), που ολοκληρώθηκε από τον τότε νεαρό (είκοσι τεσσάρων ετών!) συνθέτη κατά την τελευταία περίοδο της διαμονής του στην Ιταλία. Εκεί, ακούγοντας και μελετώντας παρτιτούρες των Ιταλών ομοτέχνων του, διδάχθηκε πολλά σχετικά με το ύφος και την αισθητική της ιταλικής όπερας. 

Εμφανής όσο και γόνιμη υπήρξε η επιρροή του Alessandro Scarlatti (1660-1725), σπουδαίου συνθέτη της οπερατικής Σχολής της Νάπολης, τον οποίον θα πρέπει να γνώρισε στη Βενετία. Η παγκόσμια πρώτη δόθηκε με εξαιρετική επιτυχία στη Βενετία, στο Teatro San Giovanni Grisostomo, στις 26 Δεκεμβρίου. Ακολούθησαν είκοσι επτά παραστάσεις. Τους ρόλους επωμίσθηκαν οι επιφανέστεροι τραγουδιστές της εποχής: ενδεικτικά αναφέρουμε τα ηχηρά ονόματα των Margherita Durastanti (Agrippina), Valeriano Pellegrini (Nerone), Francesca Vanini–Boschi (Ottone) και Antonio Francesco Carli (Claudius).

Αποτελώντας έναν από τους πρώτους θριάμβους του μουσουργού, το έργο ενσωματώνει τόσο προγενέστερη μουσική του ιδίου, όσο και μέρη από όπερες άλλων συνθετών της εποχής. Το libretto του Καρδινάλιου και διπλωμάτη Vincenzo Grimani (1655-1710), στον οποίον σημειώνουμε ότι ανήκε το Teatro San Giovanni Grisostomo (σημαντική Ιταλική σκηνή κατά τον δέκατο έβδομο αιώνα όπως και τις περιόδους που ακολούθησαν, όταν έλαβε την ονομασία Teatro Malibran), χαρακτηρίζεται, όπως και τα άλλα που συνέγραψε, από μια αμοραλιστική τάση. 

Η υπόθεση, που τοποθετείται στην αρχαία Ρώμη, στρέφεται γύρω από τις μηχανορραφίες της Αυτοκράτειρας Αγριππίνας, τέταρτης συζύγου του Αυτοκράτορα Κλαύδιου, η οποία όταν πληροφορείται ότι ο τελευταίος έχασε τη ζωή του στη θάλασσα, κάνει ό,τι μπορεί προκειμένου να ανέβει στον θρόνο ο Νέρωνας, γιός της από προηγούμενο γάμο με τον πολιτικό και στρατιωτικό Γναίο Δομίτιο Αηνόβαρβο. Ακόμα και όταν ανακαλύπτει ότι ο Κλαύδιος τελικά σώθηκε, γλιτώνοντας από τα κύματα, εκείνη απτόητη συνεχίζει να αγωνίζεται με δόλια μέσα υπέρ του σκοπού της. Το ανέβασμα στη Βασιλική Όπερα υπήρξε συμπαραγωγή του εν λόγω θεάτρου με την Κρατική Όπερα της Βαυαρίας και με την Εθνική Όπερα της Δανίας. Η σκηνοθεσία του Αυστραλού Barrie Kosky υπήρξε ευρηματική όσο και υπερδραστήρια [….].

Το μουσικό μέρος της παράστασης, που πάντα έχει μεγαλύτερη σημασία σε κάθε παραγωγή όπερας, αλλά που ασφαλώς επηρεάζεται από την σκηνοθετική άποψη, ευχαρίστησε απολύτως. Ειδικότερα, παρακολουθώντας την τελευταία παράσταση της φετινής παραγωγής διαπιστώσαμε ότι οι τραγουδιστές ένιωσαν την ανάγκη με κέφι και όρεξη να ξεπεράσουν τον εαυτό τους.

Η prima donna assoluta DiDonato με την γνωστή της αυτοπεποίθηση και άνεση, πρότεινε μία ηρωίδα δυναμική και θαυμάσια τραγουδισμένη. Ο Kosky την προέτρεψε να αποδώσει την Agrippina με αέρα χολιγουντιανής ντίβας, κινώντας τα νήματα της πλοκής ως άλλη πανούργα ηρωίδα αμερικανικής σαπουνόπερας της δεκαετίας του ΄80. Σε στιγμές νόμιζες ότι έβλεπες μία ασυγκράτητη όσο και αδίστακτη τίγρη που χυμούσε στη σκηνή διψώντας για εξουσία, έτοιμη να ξεπεράσει κάθε εμπόδιο που στεκόταν μπροστά της. 

Η DiDonato ερμήνευσε τις άριες και τις μεγάλες σκηνές της όπερας με περισσή προσοχή και γνώση, ποικιλία εκφραστικών μέσων, αξιοποιώντας στο έπακρο το πλούσιο φωνητικό της οπλοστάσιο. Εκφράστηκε με ελευθερία και τονική ασφάλεια, χωρίς να προδίδει το απαιτούμενο ερμηνευτικό ύφος της εποχής. Ξεχωρίσαμε το έξοχα δραματικό της τραγούδι, έντονα εξπρεσιονιστικό, θεατρικό και όλο νόημα, με απαραίτητους τονισμούς λέξεων, ειδικά σε σελίδες όπως η περίφημη άρια Pensieri, voi mi tormenate της δεύτερης πράξης. Πραγματικός χείμαρρος φωνητικής και δραματικής απόδοσης. Πλαισιώθηκε από μία πλειάδα επίλεκτων τραγουδιστών, που στάθηκαν επάξια στα υψηλών προδιαγραφών μουσικά ζητούμενα της παρτιτούρας.

Ο Ottone του Βρετανού κόντρα τενόρου Iestyn Davies, (θα ερμηνεύσει τον ίδιο ρόλο στην ΜΕΤ σε απ’ ευθείας μετάδοση στις 29 Φεβρουαρίου 2020) απόλυτου γνώστη των μυστικών της ερμηνείας της μουσικής μπαρόκ, υπήρξε υποδειγματικός στην κατανόηση και απόδοση των υπέροχων μελωδικών σκέψεων του Handel. Η φωνή του ήταν όπως  πάντα γλυκιά και εκφραστική. Ολοκλήρωνε με προσοχή τις μουσικές φράσεις και τραγούδησε με συναίσθημα και έμπνευση. Πόσο συγκινητικός υπήρξε στην υπέροχη άρια, Voi che udite, που ακούγεται κατά την πρώτη πράξη.

Στην παραγωγή που παρακολουθήσαμε, η όπερα ολοκληρώνεται με ένα αργό ελεγειακό ορχηστρικό μέρος, το οποίο περιλαμβάνει σόλο όμποε, αντλημένο από την ποιμενική ωδή με τίτλο L’ Allegro, il Penseroso ed il Moderato, πάντα του ίδιου συνθέτη. Στη σκηνή βλέπουμε την Αγριππίνα ολομόναχη, μελαγχολική και απογοητευμένη. Εκ διαμέτρου διαφορετική κατάληξη συγκριτικά με την ασφαλώς αισιόδοξη εκείνη του libretto που προβλέπει, μετά από τον εορτασμό των γάμων της Ποππαίας και του Όθωνα, τον Νέρωνα, ο οποίος πλέον έχει καταλάβει τον αυτοκρατορικό θρόνο, να καλεί την Θεά Giunone (αντίστοιχη της Θεάς Ήρας) για να δώσει την ευχή της προκειμένου να τελειώσει η όπερα μέσα σε φωτεινό πνεύμα. 

Οφείλουμε να τονίσουμε ότι και σε ηχογραφήσεις παρατηρούμε την αντικατάσταση της τελικής σκηνής της Giunone, με έναν ή περισσότερους χορούς (πολλές φορές, συνηθίζονταν την περίοδο του Handel με χορούς να ολοκληρώνονται οι παραστάσεις). Σχετικά τώρα με τις πηγές της όπερας, θα σημειώσουμε ότι διασώζεται το ιδιόγραφο της παρτιτούρας (δηλ. το μουσικό κείμενο γραμμένο από το χέρι του ίδιου του Handel), όπως επίσης και χειρόγραφα μουσικά κείμενα (τρία είναι τα σημαντικότερα) γραμμένα από χέρια αντιγραφέων της εποχής, με διαφοροποιήσεις και προσθήκες μερών, που, όμως, σχετίζονται με το ιδιόγραφο και κατ’ επέκταση με τις πρώτες παρουσιάσεις της όπερας στη Βενετία. Δεν είναι της παρούσης να αναλύσουμε τις πηγές, εντούτοις θα υπογραμμίσουμε ότι ο κάθε αρχιμουσικός που θα θελήσει να παρουσιάσει αυτό το χαιντελικό αριστούργημα, οφείλει να προχωρήσει σε έρευνα. 

Στο έργο του, ο συνθέτης ενσωματώνει μουσική από άλλα έργα, τόσο δικά του όσο και άλλων. Καίτοι η όπερα χαρακτηρίζεται από αδιαμφισβήτητη μουσική και νοηματική συνοχή και πληρότητα, τονίζουμε ότι περίπου τα δύο τρίτα της προέρχονται από μουσική που προϋπήρχε. Ο ίδιος ο Handel προχώρησε σε ορισμένες προσθήκες και αλλαγές πριν από την πρεμιέρα, πειράζοντας το libretto, όπως και το δικό του αρχικό μουσικό κείμενο, προσαρμοζόμενος στις ανάγκες των παρουσιάσεων του έργου του. Yπάρχουν διαφορές ανάμεσα στο ιδιόγραφο μουσικό κείμενο και σε εκείνα των χρονολογικά πρώτων αντιγραφέων. Τα τελευταία μάλλον αποτέλεσαν το βασικό υλικό της πρεμιέρας και εικάζεται ότι ενσωματώνουν τις ύστερες αλλαγές και σκέψεις του συνθέτη, που δεν συμπεριλαμβάνονται στην αρχική του ιδιόγραφη παρτιτούρα. Σε δύο από αυτά τα χειρόγραφα δεν υπάρχει η σκηνή της Giunone. 

Συνεπώς, δικαιολογείται εν μέρει η επιλογή ενός διαφορετικού επιλόγου από τον Kosky, ο οποίος, παραδόξως, μετά από όλα τα κωμικά στοιχεία που παρουσίασε, ένιωσε την ανάγκη, κατά την ύστατη ώρα, να δώσει ένα δικό του τέλος, μία τραγική κατάληξη στην πλοκή, απομονώνοντας την αυτοκράτειρα και βυθίζοντάς την σε σκοτεινές σκέψεις (τύψεις;). Στο έντυπο πρόγραμμα, αναφέρεται ότι τοποθετήθηκε το σπάραγμα από το L’ Allegro, il Penseroso ed il Moderato, στη θέση των χορών, που, όπως είδαμε και πιο πάνω, συνήθως ακούγονταν κατά την εποχή του Handel. Εμείς πάντως, θα προσθέσουμε ότι στο τέλος του ιδιογράφου, ακριβώς μετά από το ρετσιτατίβο και την άρια της Giunone, V’accendano le Tede, ο ίδιος ο συνθέτης σημειώνει: Segue li balli. 

Σε κάθε περίπτωση, η παραπάνω λυρικού χαρακτήρα μουσική της ποιμενικής ωδής σφράγισε μία, κατά κοινή ομολογία, θριαμβευτική λονδρέζικη ερμηνεία της αθάνατης Agrippina. Τα παρατεταμένα όσο και ηχηρά χειροκροτήματα του κοινού, που ακολούθησαν μετά από την διάρκειας περίπου τρεισήμισι ωρών παράσταση και απευθύνονταν στον κάθε ένα από τους τραγουδιστές, στην ορχστρα και, φυσικά, στον μαέστρο, ήταν πέρα για πέρα δικαιολογημένα.

Αδημονούμε για την κυκλοφορία της νέας ηχογράφησης της όπερας από την DiDonato, σε σύμπραξη με τους Fagioli και Mastroni. Ο Emelyanychev κρατάει το τιμόνι του ορχηστρικού συνόλου Il Pomo d’Oro, και συνεργάζεται με μια ομάδα ικανότατων τραγουδιστών, που, με εξαίρεση των τριών προαναφερθέντων, διαφέρει με την παράσταση του Λονδίνου. Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στο Toblach, για λογαριασμό της δισκογραφικής εταιρείας Warner Classics, την περασμένη άνοιξη (1928/5, σημειώνουμε την συμμετοχή στην ορχήστρα του δραστήριου Λαρισαίου βιολονίστα Δημήτρη Καρακαντά) και στο πλαίσιο συναυλιακής παρουσίασης του έργου, που δόθηκε στο Λουξεμβούργο, τη Μαδρίτη, τη Βαρκελώνη, το Παρίσι, το Λονδίνο και το Τούρκου.

Το ελληνικό κοινό, όπως και το κοινό από άλλες περίπου εβδομήντα χώρες, θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει την DiDonato και τον Davies στους ίδιους ρόλους, στην μεγάλη οθόνη, κατά την απευθείας μετάδοση παράστασης της Agrippina από την Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, στο πλαίσιο του κύκλου Met Live in HD, που προγραμματίζεται για τις 29 Φεβρουαρίου 2020.

Σχετικά με την Αγριππίνα υπήρξαν αλλεπάλληλες δημοσιεύσεις σε περασμένα φύλλα της ΟΔΟΥ. 

Σχετικά:

• Το πρόγραμμα των δωρεάν αναμεταδόσεων της ΜΕΤ αυτής της εβδομάδας