ΣΤΑΘΗ ΚΑΛΥΒΑ: Πού είναι η κοινωνία των πολιτών;

 

Καθώς διανύουμε την προεκλογική περίοδο των αυτοδιοικητικών εκλογών, παρελαύνουν μπροστά μου οι διαφημίσεις υποψηφίων στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Φαίνεται πως ο αριθμός των πολιτών που διεκδικούν την εκλογή ή επανεκλογή τους δεν είναι ασήμαντος και αυτό είναι θετικό, γιατί η τοπική αυτοδιοίκηση είναι κρίσιμος κρίκος στην αλυσίδα της δημοκρατίας. Όμως ο λόγος των περισσότερων υποψηφίων ακούγεται τόσο γενικόλογος και ξύλινος, που εμπνέει μικρή εμπιστοσύνη ως προς τις ικανότητές τους και τη συνολική αποτελεσματικότητα του θεσμού.

Παρατηρώ, παράλληλα, την εξωθεσμική δράση ορισμένων πολιτών που χαρακτηρίζεται, αντίθετα, από φαντασία και καινοτομία. Πριν από περίπου τριάντα χρόνια εμφανίστηκε ο όρος «κοινωνία των πολιτών», για να περιγράψει συλλογικές δράσεις εκτός κράτους και κομμάτων. Η ελληνική κοινωνία χαρακτηρίζεται από μια στενή διαπλοκή τόσο με το κράτος, μέσω του πελατειακού συστήματος, όσο και με τα κόμματα, που συνήθως «καπελώνουν» την κοινωνία. Όμως, η αναποτελεσματική λειτουργία τους προσφέρει ένα μεγάλο πεδίο δράσης για οργανισμούς με σαφές εύρος δραστηριοτήτων, που κινητοποιούν την κοινωνία ανεξάρτητα από κράτος και κόμματα. Θα σταθώ σε δύο παραδείγματα.

Το πρώτο αφορά έναν ώριμο σήμερα και επιτυχημένο οργανισμό, την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού - ΕΛΛΕΤ (βλ. σχετικά με την Καστοριά στο τέλος) που πρόσφατα γιόρτασε τα πενήντα της χρόνια. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, ένα νεαρό ζευγάρι που ζούσε στο Λονδίνο, ο Κώστας και η Λυδία, Καρρά επισκέφθηκε την Ελλάδα και έφριξε από την καταστροφή του αρχιτεκτονικού και φυσικού πλούτου που αντίκρισε. Αποφάσισε τότε να κάνει κάτι για να «προφυλάξει την Ελλάδα». Έκτοτε, η Εταιρεία έχει πρωταγωνιστήσει, συχνά με επιτυχία, σε μια σειρά σημαντικών δράσεων για την προστασία και ανάδειξη του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος της χώρας. Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί πως πίσω από περιοχές και τοπία που σήμερα θαυμάζουμε, όπως η Πλάκα, οι Πρέσπες ή οι Δελφοί, βρίσκεται και η δράση της ΕΛ ΛΕΤ. Ο σημαντικότερος αγώνας που δίνει σήμερα αφορά τη διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου χωροταξίας και πολεοδομίας που θα κρίνει τελικά το τι είδους χώρα θα παραδώσουμε στις επόμενες γενιές. Το ότι ένας τέτοιος οργανισμός δεν έχει την ευρεία αναγνώριση που του αξίζει λέει πολλά για τη σχέση μας με το περιβάλλον. Αυτό, όμως, αλλάζει σταδιακά καθώς, όπως αναφέρει η Λυδία Καρρά, «όταν ξεκινήσαμε, μας θεωρούσαν γραφικούς, δεν υπήρχε ενδιαφέρον. Τα τελευταία χρόνια η στάση της κοινωνίας άλλαξε».

Το δεύτερο παράδειγμα είναι μια νέα οργάνωση που κάνει τα πρώτα της βήματα με το ευφάνταστο όνομα Ecogenia, καρπός συνεργασίας δύο νέων γυναικών: της Ελληνοαμερικανίδας Λίας Παπάζογλου, που μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη, και της Ερικας Σπαγάκου, η οποία τα τελευταία χρόνια ζει και εργάζεται στο Αμπου Ντάμπι. Εμπνευόμενη από τη δράση μεγάλων ξένων οργανισμών όπως η Americorps και η Unis-Cité, η Ecogenia συνδέει μικρές κοινότητες στην επαρχία με νέους και νέες τους οποίους επιλέγει, εκπαιδεύει και αμείβει για να εγκατασταθούν εκεί για ένα διάστημα και να τις συνδράμουν ώστε να αναπτυχθούν με τρόπο που ενισχύει την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Έως τώρα έχουν ολοκληρωθεί δύο πιλοτικά προγράμματα δέκα εβδομάδων, στη Δωρίδα (όπου οι συμμετέχοντες ανανέωσαν 5,5 χλμ. ορειβατικών μονοπατιών, επιδιόρθωσαν δύο γέφυρες και ρύθμισαν την κατεύθυνση της ροής ενός ρυακιού για να χτίσουν τις βασικές οικοτουριστικές υποδομές της περιοχής) και ένα στα Χανιά (όπου «έτρεξαν» ένα απογευματινό πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για μαθητές δημοτικού, επιμορφώνοντας 523 παιδιά σε μόλις επτά εβδομάδες).

Η δράση αυτών αλλά και άλλων παρόμοιων οργανισμών βρίσκεται στον αντίποδα των πρακτικών ενός σημαντικού τμήματος της τοπικής αυτοδιοίκησης. Όσο όμως θα αυξάνεται η επιρροή τους, τόσο θα μπολιάζουν με τη δράση και το παράδειγμά τους περισσότερους νέους και νέες, ώστε τελικά να αλλάξει το σημερινό μοντέλο της τοπικής αυτοδιοίκησης προς το καλύτερο.

O κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε στην Καθημερινή και στο προσωπικό του προφίλ στο facebook. com/stahis.kalyvas. Αναδημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στο υπ’ αριθμ. φύλλο 1193, της 5ης Οκτωβρίου 2023, ίδια ημερομηνία που το 2014 κλιμάκιο της Europa Nostra είχε επισκεφθεί την Καστοριά.

 

* * *

Oι ειδικοί στα θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς από την Europa Nostra και οι οικονομικοί εμπειρογνώμονες από το Ινστιτούτο Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων σε συνεργασία με το συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανάπτυξης επισκέφτηκαν τέτοιες ημέρες του Οκτωβρίου του 2014 την πόλη της Καστοριάς στα πλαίσια της Europa Nostra. 

Μεταξύ άλλων πραγματοποιήθηκε εκδήλωση στην αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου Καστοριάς των εκπροσώπων της Europa Nostra και του Δήμου Καστοριάς για την πορεία και εκτέλεση του προγράμματος. 

Προηγήθηκε περιήγηση της αντιπροσωπείας στο Ντολτσό και το Απόζαρι συνοδεία του τότε αντιδημάρχου Πολιτισμού του δήμου Καστοριάς κ. Λ. Παπαδημητρίου και υπηρεσιακών παραγόντων (επάνω φωτογραφία του Μ. Δουκάκαρου εντός του βυζαντινού ναού των Αγίων Αναργύρων) και επισκέφθηκαν πλήθος σημαντικών αρχοντικών του 18ου και 19ου αιώνα στην Καστοριά, εκ των οποίων τα περισσότερα παραμένουν σε ετοιμόρροπη κατάσταση, με στόχο την κινητοποίηση για την διάσωσή τους. 

Σε εκείνη την συνεδρίαση, ο τότε δήμαρχος Καστοριάς κ. Α. Αγγελής, καλωσορίζοντας τους εκπροσώπους της Europa Nostra δήλωσε την αμέριστη συμπαράσταση στο εγχείρημα. 

Στον λόγο του, ο αντιπρόεδρο της Europa Nostra και ιδρυτής της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού κ. Κώστας Καρράς, τόνισε: «Με πικρία θα μπορούσα να πω για την πόλη της Καστοριάς, πως δεν μπορεί να δικαιολογηθεί η αθέτηση ή η αγνόηση του πολιτισμού της. Δεν είναι νοητό η Καστοριά να αγνοεί τον πολιτισμό που αντιπροσωπεύεται από τις παλιές κατοικίες του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα. Διότι η Καστοριά εκείνη την εποχή ήταν προπύργιο του ελληνικού πολιτισμού, του ελληνικού εμπορίου και της ελληνικής παιδείας» και αναφέρθηκε στα αρχοντικά της Καστοριάς, υποστηρίζοντας ότι είναι εθνικό χρέος, αλλά και χρέος των κατοίκων, να διατηρηθούν, όπως διατηρήθηκαν οι βυζαντινοί ναοί που αποτελούν μνημεία παγκόσμιας εμβέλειας. Και εξέφρασε την θλίψη του για τον μικρό αριθμό ανακαινισμένων αρχοντικών. 

Τόνισε πως η Ελληνική Εταιρεία και η Europa Nostra, δεν θα μπορούσαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και να συμβάλλουν στην εξέλιξη της υποψηφιότητας της Καστοριάς, αν δεν προϋπήρχε το ενδιαφέρον, η άμεση υποστήριξη και η κατάθεση πλήρους φακέλου υποψηφιότητας από την (τότε) δημοτική αρχή. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ισπανός εκπρόσωπος της Europa Nostra, αρχιτέκνων Pedro Ponce de León Hernández, στην ημερίδα υπό τον τίλο «Θεσμικό πλαίσιο και προστασία παραδοσιακών οικισμών» που πραγματοποιήθηκε τον επόμενο χρόνο (2015) στο αρχοντικό Βέργου, δήλωσε μεταξύ άλλων: «Καστοριανοί φροντίστε τον πολιτισμό σας και ο πολιτισμός σας θα σας σώσει». 

Τέλος τον Μάιο του 2019 ο Πανευρωπαϊκός Σύνδεσμος "European Historic Houses Association", που έχει έδρα στις Βρυξέλλες, σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού της Αθήνας, πραγματοποίησαν την δράση «Επισκέψιμα αρχοντικά» και ενέταξαν μεταξύ άλλων και αρκετά αρχοντικά της Καστοριάς. 

Ως γνωστόν, το έτος εκείνο (2019) πραγματοποιήθηκαν οι εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης, με τα γνωστά αποτελέσματα.

Φωτογραφίες (του Μάνου Δουκάκαρου) από την επίσκεψη των ειδικών στα θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς της Europa Nostra και των οικονομικών εμπειρογνωμόνων από το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, στις 4 και 5 Οκτωβρίου 2014 στην πόλη της Καστοριάς.