27.9.09

ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Μιλώντας με τα παιδιά για τη δημοκρατία …

Σπάνια απολαμβάνω εγκύκλιο που μας έρχεται στο Σχολείο τόσο όσο τη συγκεκριμένη∙ αυτήν που μας ζητά να γιορτάσουμε με τα παιδιά μας στις 15 Σεπτεμβρίου την Παγκόσμια Ημέρα της Δημοκρατίας*.
Η εγκύκλιος στάλθηκε από το Υπουργείο Παιδείας πριν προκηρυχθούν οι εκλογές. Έτσι, προσωπικά, είχα δύο λόγους να την απολαύσω: ο πρώτος είναι αυτό καθαυτό το γεγονός, το να αφιερωθεί χρόνος τη μέρα αυτή για να μιλήσουμε παιδιά και δάσκαλοι για δημοκρατία, και ο άλλος το να μιλούμε για δημοκρατία εν μέσω προεκλογικής περιόδου. Κάποιες από τις σκέψεις που μου γεννήθηκαν ένιωσα την ανάγκη να καταγράψω εδώ σήμερα, και θα το κάνω παίζοντας με το θέμα, όπως παίζουμε με τους μαθητές μας στο Σχολείο.
Θα ξεκινούσα, λοιπόν, ζητώντας από αυτούς να αναφέρουν λέξεις που τους έρχονται στο νου, ακούγοντας τη λέξη «δημοκρατία». Και θα ευχόμουν η πρώτη που θ’ άκουγα να ήταν η λέξη «λαός».
Γιατί στη Δημοκρατία είναι ο λαός που κυβερνάει. Και, καθώς δεν μπορεί να γίνει ακριβώς έτσι, μια που είμαστε πολλοί, κυβερνάμε μέσω των αντιπροσώπων που εμείς επιλέγουμε να μας κυβερνήσουν. Μακάρι να ήταν έτσι στ’ αλήθεια! Γιατί, απ’ όσο θυμάμαι, το «ο λαός στην εξουσία» μόνο ως έντονο λαϊκιστικό σύνθημα το έχουμε ζήσει. Όχι ως πραγματικότητα. Αυτό αποδεικνύεται από την απόσταση που αρχίζει κατά κανόνα να χωρίζει αυτούς που τελικά εκλέγονται από μας που τους εκλέγουμε. Όχι πριν από τις εκλογές, οπότε αυτές οι αποστάσεις είναι, για τον ευνόητο λόγο της ψηφοθηρίας, τελείως εκμηδενισμένες, αλλά μετά τις εκλογές, οπότε δεν είμαστε πια απαραίτητοι σ’ αυτούς που έχουν ήδη αναδειχθεί σ’ αυτό που επεδίωκαν. Αυτό είναι το πρώτο κρατούμενο, γι’ αυτό και προκύπτει η διαπίστωσή μας πως οι εκλεγμένοι, οι πολιτικοί μας, δεν αργούν να χάσουν επαφή με την πραγματικότητα και την καθημερινότητα των πολιτών που τους εξέλεξαν. Αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό τους έκανε τον Ολυμπιονίκη μας Πύρρο Δήμα να πει κάποτε το παρακάτω πολύ πετυχημένο και, δυστυχώς, πολύ αληθινό: «Μερικές φορές πιστεύω πως κάποιοι πολιτικοί ζουν όχι απλώς σε άλλη χώρα, αλλά σε άλλον κόσμο. Λες και είναι επισκέπτες την περίοδο των εκλογών.». Το δεύτερο κρατούμενο-ξέρω πως το έχουμε ζήσει όλοι και αυτό- είναι το να μας χρεώνει το κόμμα που «νίκησε» (το σωστό είναι να μη νικάει κανένα κόμμα εκτός από αυτό της Πατρίδας, που δεν είναι κόμμα, αλλά σύνολο ακομμάτιαστο) στο κόμμα που δε νίκησε, αν… δεν είχαμε την τύχη με το μέρος μας και ψηφίσαμε την όποια αντιπολίτευση. Επίσης, και το να μας χρεώνει το πρόσωπο που νικάει στον άλλο συνυποψήφιό του που νικήθηκε, επειδή αυτόν στηρίξαμε με την ψήφο μας, οπότε δε βρίσκουμε και πάλι ανταπόκριση και στα πιο δίκαια αιτήματά μας, και αυτό το έχουμε ζήσει όλοι. Οπότε για ποιο λαό μιλάμε και για ποια εξουσία;
«Η Δημοκρατία είναι διαρκώς σε κίνδυνο. Αυτή είναι η φύση της: είναι μια διαδικασία, όχι μια κατάσταση, και απαιτεί τη διαρκή ενέργεια και αφοσίωση των πολιτών.» Όλων των πολιτών, κυρίως αυτών που βρίσκονται στο τιμόνι της. «Είναι εγγενώς εύθραυστη μπροστά στην ανθρώπινη αδυναμία ή την υποκρισία των υπερασπιστών της, που συμβουλεύουν πάντα τους άλλους για αξίες που οι ίδιοι δεν εφαρμόζουν.» Αυτό πρέπει να το έχουμε όλοι ανεξαιρέτως στο νου μας. Η Δημοκρατία είναι σαν την ελευθερία: το να την κερδίσουμε μια φορά δε σημαίνει καθόλου πως την έχουμε εξασφαλίσει οριστικά και για πάντα. Αν δεν την προσέξουμε όπως της αξίζει, είναι μεγάλος ο κίνδυνος να την πληγώσουμε ή και να τη χάσουμε ακόμη, με ό,τι αυτό σημαίνει…

Να, όμως, τώρα και η δεύτερη λέξη που θα περίμενα να μου πουν τα παιδιά ως απάντηση στο αρχικό πλάγιο ερώτημα, η λέξη «ελευθερία». Και η εγκύκλιος εστιάζει εδώ. Και ειδικότερα στην ελευθερία του λόγου. Στο θέμα αυτό θα αρκούσε ίσως ο λόγος του Βολταίρου: «Διαφωνώ με αυτά που λες, αλλά θα υπερασπιστώ το δικαίωμά σου να τα λες». Πεμπτουσία της Δημοκρατίας ο σεβασμός στη φωνή του άλλου. Του οπουδήποτε άλλου; Ακόμη και κάποιου των άκρων; Ή των «άκρων»; Σύμφωνα με τον Βολταίρο τουλάχιστον, ακόμη και αυτών. Σκεφτείτε, όμως, το τι έχουν αποκομίσει τα παιδιά μας παρακολουθώντας στην τηλεόραση τις «συζητήσεις» μεταξύ των πολιτικών μας, οι οποίοι μιλούν όλοι μαζί και φωνάζουν, σκεπάζοντας ο ένας τη φωνή του άλλου, με αποτέλεσμα να μην κατανοεί ο ακροατής απολύτως τίποτε. Τίποτε.
Αλλά εγώ δε μένω στην ελευθερία του λόγου. Προχωρώ στην υποχρέωση του λόγου: είναι υποχρεωμένος ο καθένας μας να μιλά. Να μιλά όχι μόνο όταν κάτι τον αφορά προσωπικά, όπως γίνεται συνηθέστατα, αλλά και κάθε φορά που γίνεται μια αδικία σε βάρος άλλου. Ακόμη και όταν αυτός ο άλλος δε θεωρείται κοντινός μας. Κι εδώ έρχεται ο Μπρεχτ και βάζει τα πράγματα στη θέση τους:
«Όταν ο Χίτλερ φυλάκιζε Εβραίους, δεν αντέδρασα, γιατί δεν ήμουν Εβραίος.
Όταν ο Χίτλερ φυλάκιζε τσιγγάνους, δεν αντέδρασα, γιατί δεν ήμουν τσιγγάνος.
Όταν ο Χίτλερ φυλάκιζε ομοφυλόφιλους, δεν αντέδρασα, γιατί δεν ήμουν ομοφυλόφιλος.
Όταν ο Χίτλερ φυλάκιζε κομμουνιστές, δεν αντέδρασα, γιατί δεν ήμουν κομμουνιστής.
Ο επόμενος στη σειρά ήμουν εγώ, αλλά δεν υπήρχε κανείς για να φωνάξει.»
Αυτά τα λόγια και μόνο αρκούν για να πεισθούμε για την υποχρέωση-και όχι μονάχα ελευθερία- του λόγου, αλλά και της πράξης ( «Η απραξία είναι μια μέγιστη μορφή βιαιότητας και μόνο θυμό μπορεί να προκαλέσει» έλεγε στην Καθημερινή της περασμένης Κυριακής η σκηνοθέτις Κ. Ευαγγελάκου ) . Όμως, θα προσθέσουμε και κάποια… λόγια αρχαία: το «Ουδένα δει ιδιωτεύειν» και το του Θουκυδίδη «Όποιος δεν παίρνει καθόλου μέρος στα κοινά, τον θαρρούμε ένα άνθρωπο όχι ήσυχο, μόνο άχρηστο».
Νομίζω πως τα λόγια των μεγάλων και σοφών μας αρκούν για να κλείσουμε εδώ με το θέμα της ελευθερίας, η οποία αποτελεί βασικό συστατικό της δημοκρατίας. Και προχωρούμε στην τρίτη λέξη που θα περίμενα να μου πουν οι μαθητές μας. Είναι η λέξη «ευθύνη». Εδώ θα εστιάσω περισσότερο, απλώς γιατί εδώ θεωρώ πως χωλαίνει σήμερα η Δημοκρατία μας, στο ζήτημα της ευθύνης που έχουμε όλοι ανεξαιρέτως για να μην τρωθεί αυτό το εύθραυστο αγαθό που αξίζει και χρειάζεται την αμέριστη προσοχή μας. Και πάλι θ’ αφήσω άλλους, πολύ σοφότερους από την ταπεινότητά μου, να μιλήσουν με το δυνατό τους λόγο:
«Δημοκρατία είναι η υπευθυνότης ενός εκάστου, ο οποίος με τις πράξεις του τη βεβαιώνει και αποδεικνύει πως αυτές είναι αποδεκτές προς όφελος του συνόλου.», λέει ο γνωστός μας ζωγράφος Παναγιώτης Τέτσης.
«Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω…», λέει ο Νίκος Καζαντζάκης για ολόκληρη τη γη, αλλά ταιριάζουν τα λόγια του μια χαρά και στο δικό μας τόπο, την όμορφή μας πατρίδα.
«Όλοι οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι και εγώ πιο πολύ απ’ τους άλλους.», είναι η φράση που λέει για το ίδιο θέμα ο οικουμενικός Ντοστογιέφσκι, ενώ και πάλι για το θέμα αυτό γράφει με τον χαρακτηριστικό ορμητικό του τρόπο ο Ίων Δραγούμης:
«Ο καθένας πρέπει να φαντάζεται πως αυτός πρέπει να σώσει το έθνος του. Να μην κοιτάζει τι κάνουν οι άλλοι και να φαντάζεται ότι αυτός έχει το μεγάλο χρέος της σωτηρίας.»
Δε θα επιμείνω άλλο στο θέμα της ευθύνης, όσο κι αν το θεωρώ βασικότατο. Δε θ’ αντισταθώ, όμως, στον πειρασμό να φανταστώ-και να φαντάζομαι διαρκώς- τι όμορφος θα ήταν ο κόσμος μας, αν όλοι σκεφτόμασταν και ενεργούσαμε με τόσο αυξημένο αίσθημα ευθύνης σε κάθε τομέα όπου κινούμαστε: στο ζωτικότατο τομέα της οικογένειας, όπου τα πράγματα δεν είναι ιδανικά, όσο κι αν επιμένουμε να μη μιλάμε γι’ αυτά, στον επαγγελματικό μας χώρο ο καθένας, κατ’ αρχήν σ’ αυτά τα δυο πεδία δράσης του καθενός μας κι έπειτα σε κάθε άλλον χώρο όπου δραστηριοποιούμαστε, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητές του ο καθένας μας…
Κι επειδή συμβαίνει να είμαστε σε προεκλογική περίοδο και οι υποψήφιοι-και όχι μόνον αυτοί, μια που στην Ελλάδα στο θέμα των εκλογών εμπλέκονται ένα σωρό παρατρεχάμενοι των κομμάτων, για λόγους προσωπικούς ο καθένας- έχουν πολύ αγώνα και πολύ κόπο για να πείσουν, ας τους αφιερώσουμε το παρακάτω κομμάτι, με την παράκληση να το προσέξουν ιδιαίτερα:
«Οι πολιτικοί θα έπρεπε να αποτελούν την αφρόκρεμα της κοινωνίας, που διαμορφώνει μαζί με την πνευματική ηγεσία του τόπου τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του λαού μας όπως είναι ο πατριωτισμός, η μόρφωση, η εργατικότητα, το ήθος, η αδελφοσύνη, η ανιδιοτέλεια, η νομιμοφροσύνη και η αλληλεγγύη των γενεών».
«Θα έπρεπε», αν και θα μας ωφελούσε πολύ να έλεγε «πρέπει». «Θα έπρεπε» και όχι «πρέπει», γιατί μάλλον μιλάμε για μια κατάσταση που δε διορθώνεται, που δεν έχει γυρισμό.
Απλώς γιατί οι ίδιοι οι πολιτικοί μας δεν ενδιαφέρονται για το πού έχουμε φτάσει και για το ποια είναι η ευθύνη η προσωπική (η συλλογική ευθύνη τούς βολεύει περισσότερο, η προσωπική δεν έχει καμία σχέση με κανενός από γύρω, είναι ολόκληρη εκείνου που φταίει) του καθενός τους ξεχωριστά γι’ αυτό.
Και, το χειρότερο, με τη συμπεριφορά τους δείχνουν πως ούτε θίγονται από αυτήν την οδυνηρή για όλους μας πραγματικότητα…


* Το ξέρουμε όλοι πως η έννοια της δημοκρατίας (και στο σπίτι και στο σχολείο) διδάσκεται πολύ λιγότερο με συζητήσεις, πολύ περισσότερο με το βίωμα. Και δεν ξεχνάμε πως «Ο χαρακτήρας του ανθρώπου προβάλλει και δοκιμάζεται όταν έχει δύναμη και ασκεί εξουσία.» (Πλούταρχος).
Του ανθρώπου που έχει την οποιαδήποτε δύναμη και ασκεί την οποιαδήποτε εξουσία…

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ