ΛΑΖΑΡΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΙΔΗ: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική

ήτοι περί του ορθώς λέγειν τε και γράφειν

◾  1.9.2019 Καθημερινή: Η κυβέρνηση Μητσοτάκη προχωρά με γρήγορα βήματα. Είναι γνωστό (και δεκτό) ότι στην προφορική κυρίως ομιλία, αλλά και στον γραπτό λόγο, συνέπεσαν τα πάλαι ποτέ λεγόμενα περισπώμενα ρήματα σε –έω, π.χ. κρατέω,-ώ με τα περισπώμενα σε –άω, π.χ. νικάω, -ώ, τιμάεις,-άς. Έτσι, λέμε: κρατάς το κλειδί, αντί τού πιο ορθού: κρατείς. Κρατάμε, όπως νικάμε αντί κρατούμε. Έτσι, προχωρά, αντί του πιο ορθού: προχωρεί. Είναι δεκτοί και οι δύο τύποι στην προφορά.
Η γλώσσα μας έχει και ποικιλία αλλά και την τάση για ομοιογένεια. Νικάς, κρατάς, αντί κρατείς. Μιλάς αντί ομιλείς. Ελάχιστοι παλαιότερα στα ορεινά χωριά έλεγαν το απαράδεκτο: ζας καλά, αντί του ζεις καλά (αρχαία και καθαρεύουσα: ζης, ζη). πρβλ το ζήτω (γ’ ενικό προστακτικής). Συ, βασιλεύ, ζήθι = να ζείς, ο στρατός ζήτω, από την αρχαία απομεινάρι. Προσωπικά, είμαι παραδοσιακός... Χρησιμοποιώ τους τύπους: παρατηρεί κανείς, παρατηρείτε, κρατούμε τις παραδόσεις, η υπόθεση προχωρεί, ο δάσκαλος παρατηρεί, ο παπάς ευλογεί, όχι ευλογάει, κλπ.

◾  10.9.2019 τοπικός τύπος: Την σημερινή χώρα την έφτιαξαν (!) οι πολίτες. Ως νόημα πολύ καλό και δημοκρατικό (;). Είναι μια εκδοχή, πίστη, άποψη. Ως έκφραση, είναι λαϊκουριά. Νά πάλι το φτιάχνω (σπίτι, αποθήκη, κοτέτσι) αλλά και καφέ (αντί ψήνω, βράζω, παρασκευάζω). Επίσης: κάνω καφέ, φτιάχνω κοστούμι, φτιάχνω σχέσεις, φιλίες, τον έφτιαξαν παπά, και άλλα όμοια λαϊκίστικα. Εν προκειμένω: την χώρα την οδήγησαν μέχρι σήμερα επιτυχώς, την διαμόρφωσαν, συνετέλεσαν στην μέχρι σήμερα εξέλιξή της. Δεν παραγνωρίζω βεβαίως ότι το συνώνυμο δεν αποδίδει επάκριβώς την πραγματική έννοια εκάστου ρήματος, που έχει την κυριολεκτική και μεταφορική σημασία του, αλλά και το «χρώμα» του της στιγμής. (Ολίγου δει να με σχολιάσουν ότι γράφω κορακίστικα, δηλαδή ότι ακολουθώ τον διδάσκαλο του Γένους στα Γλωσσικά, τον Αδαμάντιο Κοραή (1748-18 33), μεγάλο φιλόλογο, γλωσσολόγο και λογοτέχνη.) Και σήμερα και πάντοτε να «καλλύνωμεν» την γλώσσα είναι και ωφέλιμο και πάντοτε επίκαιρο. Στο «καλλύνωμεν» να δώσουμε την έννοια: προσπαθούμε, όσο πιο δυνατό, να μιλούμε και να γράφουμε σωστά την γλώσσα μας, την ελληνική, την θεσπέσια γλώσσα θεών και ανθρώπων, την γλώσσα των γλωσσών.

◾  10.9.2019 Στην εγκυκλοπαίδεια "Επιστήμη και ζωή ", στο λήμμα Αδαμάντιος Κοραής διαβάζω: Το 1802 έκδοσε (!) το «Κατά Δάφνην και Χλόην». ‘Εκδοσε(!). Όχι δα! Απαράδεκτος, ανελλήνιστος τύπος. Το ορθόν: εξέδωσε το βιβλίο... ή προέβη στην έκδοση του βιβλίου. Ρήμα εκδίδω. Στην αρχαία: έδωκα, αλλά πληθ. ημείς έδομεν, από το θέμα δο, γι’ αυτό: η δόσις, δοτός, έκδοσις, παράδοσις, κ.ά. Εκδίδω π.χ. εφημερίδα. Ο κ. Α.Π. εξέδωσε την εφημερίδα "Ηλιος". Έχει δώσει εξετάσεις, έδωσε χρήματα. Αλλά πληρωμή με δόσεις. Πολλές οι σημασίες του δίνω. π.χ. Αυτός δίνει και παίρνει ( = έξυπνος, δραστήριος, κλπ), δεν έδωσε σημεία ζωής (= δε μας γνωστοποιεί αν ζει ή ζη), δίνει δρόμο (= διώχνει, απωθεί), δίνει εξετάσεις ( = υφίσταται, συμμετέχει σε εξετάσεις). Και πολλές άλλες σημασίες.

◾   (παλαιό άρθρο) Για τις απόψεις αυτές μπορεί να γείνει μια αντιπαράθεση. Το ορθόν: να γίνει. Ρήμα γίγνομαι, γίνομαι, αόρ. έγινε ο αγιασμός, να γίνει.

◾  Μέγας φιλόλογος και Διδάσκαλος του Γένους ο Αδαμάντιος Κοραής, γεννημένος στη Σμύρνη το 1748, με δράση πνευματική και συγγραφική στην Ολλανδία και Γαλλία μέχρι το 1833. Με πλήθος συγγραμμάτων φιλοδόξησε να «δημιουργήσει» μια γλώσσα, μια ιδιότυπη καθαρεύουσα, αλλά η νεοελληνική είχε πάρει τον σωστό δρόμο και δεν τον ακολούθησε. Ο Α.Κ. λοιπόν ακολούθησε μια μέση οδό: ούτε αμιγώς αρχαία ελληνική, ούτε αμιγώς καθαρεύουσα. π.χ. γλωσσικά: ούτε άρτος, ούτε ψωμί, αλλά το ψωμίον (πρβλ ποντιακά το ψωμίν), το σπίτι το είπε οσπίτιον (Λατινικά: hospitium = φιλοξενία, hospes = ο ξένος αλλά και ο φιλοξενούμενος).

◾   16.9.2019 Η οξυδέρκεια και η παρατηρητικότητα του κραταιού φιλολόγου . Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, συναδέλφου, γνωστού μου μόνον από την εφημερίδα, ασφαλώς συμβάλλει θετικά εις το ορθώς γράφειν τε καί λέγειν. Είθε και άλλοι (όχι απαραιτήτως φιλόλογοι) να αγαπούν και να σέβονται την θεσπέσια ελληνική γλώσσα. Τον ευχαριστούμε για την παρέμβαση (ΟΔΟΣ 5.9.2019, σελ. 14 "εδώ").

Ο Γλωσσαμύντωρ

Λάζαρος Γ. Νικηφορίδης 

Φωτογραφία: Λεπτομέρεια αττικού ερυθρόμορφου αγγείου (470-450 π.Χ.) που απεικονίζει μαθητή της αρχαίας Ελλάδας να διαβάζει κύλινδρο παπύρου (πιθανότατα ποίημα Ησιόδου). Αποδίδεται στον ζωγράφο Ακεστορίδη, το θραύσμα του αγγείου εκτίθεται στο μουσείο Paul Getty, του Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Το πραγματικό όνομα του ζωγράφου είναι άγνωστο, προσδιορίζεται από τους μελετητές μόνο από τα υφολογικά χαρακτηριστικά των έργων του. Τον αποκαλούν έτσι, διότι σε πολλά αγγεία του υμνεί την ομορφιά του «Ακεστορίδη», με την επιγραφή «Καλός».

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 19 Σεπτεμβρίου 2019, αρ. φύλλου 1001