ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Γιορτή του πατέρα

16 ΙΟΥΝΙΟΥ

Στον πατέρα μου και σ’ όλους τους πατεράδες, περασμένους και τωρινούς,
που είναι διαρκώς παρόντες…

“(…) «Επί Ρωσίας» ήλθε, όμως, ένα πρωινό κι η μεγάλη συμφορά στο σπίτι μας. Ο πατέρας μου ήταν άσχημα εδώ και κάμποσο καιρό κι όταν μια νύχτα άκουσα μια σπαραχτική κραυγή, πάγωσα στο κρεβάτι μου. Η φωνή ήταν της μητέρας μου. Κατάλαβα: Δεν είχα πια πατέρα.
Για κάθε παιδάκι 11-12 χρονών, ο πατέρας δεν είναι μονάχα το στήριγμα του σπιτιού κι ο αρχηγός της οικογένειας, αλλά ο μυθικός ήρωας που πλάθει γύρω του την ατμόσφαιρα της σιγουριάς.
Αν η μητέρα αντιπροσωπεύει την τρυφεράδα και την στοργή, ο πατέρας είναι η δύναμη που εμψυχώνει το παιδί και το κάνει να κοιτά άφοβα τον κόσμο. Περήφανο είναι το κάθε παιδάκι για τον πατέρα του κι όταν τον έχει στο πλευρό του νιώθει ότι πατά σε στέρεη γη.
-Πέθανε ο πατέρας!
Ήταν κάτι ακατανόητο αυτό, απίστευτο. Ένιωθα την ίδια τη γη να σαλεύει κάτω απ’ τα πόδια μου καθώς αναπάντεχα βρέθηκα μπροστά σ’ αυτό το αδυσώπητο γεγονός που έφερνε την κρύα σφραγίδα του οριστικού και αμετάκλητου. Φτεροκοπούσε η σκέψη μου, δεν εννοούσε να το παραδεχτεί, παράδερνε σαν ένα πουλί αλαφιασμένο κι απότομα συντριβόταν σαν να χτυπούσε επάνω σε μια διπλοκλεισμένη πόρτα.
Θεέ μου, πόσο πιο πολύ αγαπημένη μού φαινόταν τώρα η μορφή του. Εκείνο το καλοσυνάτο πρόσωπό του, τα ήμερα και γεμάτα αγάπη μάτια του, τα γερά του μπράτσα όπου μ’ έπαιρνε μικρόν και με χόρευε στα γόνατά του, όχι τραγουδώντας, αλλά ψέλνοντας το τροπάρι του Αγίου Δημητρίου:
Μέγαν εύρατο εν τοις κινδύνοις
Σε υπέρμαχον η οικουμένη!..
Κι όταν έλεγε το «Μεγαλομάρτυς Χριστού Δημήτριε», με σήκωνε ψηλά με περηφάνια, γιατί, ίσως, ανάμεσα στις πέντε κόρες του ήμουν ο μόνος γιος.
Ήταν ο πιο καλός άνθρωπος του κόσμου ο πατέρας μου κι όλοι τον αγαπούσαν, όχι γιατί δεν είχε βλάψει ποτέ ούτε μυρμήγκι, αλλά και δεν ακούστηκε ποτέ κακός λόγος απ’ το στόμα του. Νησιώτης απ’ την Τένεδο, έφερνε μέσα του το άρωμα της καλοσύνης της πατρίδας του κι ήταν τόσο αξιαγάπητος, τόσο συμπαθητικός όταν προσπαθούσε να μιλήσει τα Ποντιακά, και δεν τα κατάφερνε, ωστόσο, ούτε στις λέξεις ούτε στην προφορά.
-Πατέρα, τούλεγα, εσύ ποτέ σου δεν θα γίνεις Πόντιος.
Κι εκείνος απαντούσε:
-Δεν πειράζει, παιδί μου, αρκεί να γίνεις καλός Πόντιος εσύ. Αυτή εδώ η ράτσα έχει μεγάλες αρετές. Κοίταξε να πάρεις όσα περισσότερα μπορείς.
Έφυγε ο πατέρας απ’ τον κόσμο. Και τώρα; Μια καινούρια συντροφιά ερχόταν στη ζωή μου: Η Βιοπάλη.”

Το παραπάνω κείμενο είναι το ωραιότερο και δυνατότερο –αυτός είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο επανέρχομαι στο θέμα του Πόντου, κανείς άλλος- κείμενο απ’ όσα αναφέρονται στη μορφή του πατέρα κι έτυχε να έχω συναντηθεί μαζί τους στα διαβάσματά μου. Είναι απόσπασμα από το βιβλίο του πολύ γνωστού σε όλους τους Έλληνες συγγραφέα Δημήτρη Ψαθά, γεννημένου στην Τραπεζούντα, «Γη του Πόντου», ενός βιβλίου, στο πρώτο μέρος του οποίου ο συγγραφέας αυτοβιογραφείται, και το οποίο αποτελεί Βίβλο του ποντιακού Ελληνισμού.
Σαφώς λιγότερες οι αναφορές των συγγραφέων-και όχι μόνο αυτών- στη μορφή του πατέρα. (Και) αυτό το γεγονός φταίει που όλοι μας θεωρούμε πως η προσφορά του πατέρα στην οικογένεια δεν μπορεί καν να συγκριθεί με αυτήν της μητέρας. Αυτός πάλι είναι ο λόγος που φοβήθηκα μήπως χαμογελάσετε-και όχι από ευχαρίστηση- διαβάζοντας τον τίτλο του σημερινού άρθρου, το οποίο όμως ξεκαθαρίζω πως αποτελεί για μένα την έκφραση ενός παλιού χρέους. Γιατί, αν είναι πραγματικά αμέτρητα αυτά που προσωπικά χρωστώ στη μάνα μου, δεν είναι καθόλου λίγα και καθόλου μικρότερης σημασίας τα όσα χρωστώ στον πατέρα μου. Αλλά, πάνω απ’ όλα, ποτέ δε θα προχωρούσα στη δημοσίευσή του, αν δεν είχα αδιάσειστες αποδείξεις πως έτσι νιώθουν και το ίδιο χρέος κουβαλούν πολλοί και πολλές από τους ανθρώπους γύρω μου. Οι πολλές και απανωτές αναφορές πολύ δικών μου ανθρώπων σε λόγια και πράξεις αυτής της ανδρικής μορφής, που, ακόμη κι όταν δεν υπάρχει πια στη ζωή τους, υπάρχει εντονότατα μέσα τους, είναι τα πιο δυνατά πειστήρια για το ρόλο τον καθοριστικό που έχει παίξει ο πατέρας του καθενός τους στη ζωή του…

Ακόμα και το πώς καθιερώθηκε η γιορτή του πατέρα-άλλο αν δε γιορτάζεται όπως αυτή της μάνας- έχει να πει πολλά και εξόχως συγκινητικά σε όλους μας. Λοιπόν, η Ημέρα του Πατέρα ξεκίνησε από τις ΗΠΑ το 1909, όταν ο John B. Dodd το πρότεινε για πρώτη φορά, θέλοντας να τιμήσει το δικό του πατέρα William Smart, που, μετά το θάνατο της συζύγου του στη γέννα, μεγάλωσε μόνος του το νεογέννητο και τα άλλα πέντε παιδιά του.
Εδώ φοβάμαι πως θα ξεσηκωθούν αντιρρήσεις. Γιατί θα μπορούσε να πει κανείς πως αυτός ο πατέρας είναι μια εξαίρεση. Όμως αυτός ο πατέρας υπήρξε. Όπως υπήρξαν και υπάρχουν και άλλες τέτοιες περιπτώσεις οι οποίες αξίζει να τιμηθούν. Και –προπαντός αυτό- αποδεικνύουν το σπουδαίο ρόλο που μπορεί να παίξει και ο πατέρας, αρκεί να έχει τη συναίσθηση και των δυνατοτήτων του και του συγκεκριμένου του ρόλου. Και όχι μόνο αρκεί, αλλά έχει γίνει και τελείως απαραίτητη αυτή συναίσθηση ειδικά στην εποχή μας. Για δύο κυρίως λόγους : και γιατί η μάνα βρέθηκε να δουλεύει εκτός σπιτιού, άλλοτε για λιγότερες κι άλλοτε για περισσότερες ώρες, και γιατί ολοένα και πληθαίνουν τα περιστατικά που φανερώνουν πως ακόμα κι η μητρότητα έχει αρχίσει να ξεπέφτει. Είναι ανάγκη, μάλιστα, εδώ ακριβώς να διευκρινιστούν δυο πράγματα που εμείς οι γυναίκες έχουμε μυθοποιήσει, απλώς επειδή αυτοί οι μύθοι μάς συμφέρουν: δεν είμαστε οι σημερινές οι μόνες γυναίκες που εργαζόμαστε εκτός σπιτιού. Η αγρότισσα που έλειπε τότε που δεν υπήρχαν τα σύγχρονα μέσα όλη μέρα έξω στα χωράφια παλεύοντας με τη γη κάτω από τον ήλιο κι έφτανε ακόμη και να γεννάει τα παιδιά της εκεί, πάνω στο χώμα, δεν ήταν σκληρά εργαζόμενη γυναίκα; Βάλτε και τη λάτρα του σπιτιού δίχως τα σημερινά μέσα, που, ενώ εμάς τις σημερινές νοικοκυρές μας διευκολύνουν αφάνταστα, εμείς παραπονιόμαστε για κούραση και για εξόντωση…
Όσο για το άλλο θέμα που έθεσα πριν, το θέμα της μητρότητας που ξεπέφτει, αρκεί να δει κανείς τι αποφασίζει η σημερινή γυναίκα-όχι πάντα, αλλά πολλές φορές- όταν καλείται να διαλέξει ανάμεσα στην οικογένεια και την καριέρα (μολονότι «η μητρότητα, περισσότερο από κάθε άλλο, είναι η μεγαλύτερη και ασύγκριτη συνεισφορά των γυναικών προς το ανθρώπινο γένος» και παρά το γεγονός πως το σπουδαιότερο έργο, ό,τι κι αν κάνει μια γυναίκα, είναι η ανατροφή των παιδιών της). Και αρκεί, επίσης, να δει τη σημερινή γυναίκα που πολύ πιο εύκολα από πριν βάζει τον εαυτό της και τις δικές της ανάγκες πιο πάνω από εκείνες των ίδιων των παιδιών της, κάτι που οι δικές μας μάνες ούτε που διανοούνταν ποτέ να κάνουν…
Ξέρω πως μ’ αυτά που λέω θα προκαλέσω πολλούς ή, σωστότερα, πολλές. Δεν τα λέω για να προκαλέσω αντιπαράθεση ανάμεσα στη μάνα και τον πατέρα. Καθόλου δεν είναι μες στις προθέσεις μου κάτι τέτοιο. Τα λέω για να στραφώ στο σημερινό πατέρα, λέγοντάς του πως τα άλλοθί του, που ως τώρα τον κρατούσαν μακριά από την οικογένειά του και έξω από το πολύτιμο έργο της ανατροφής των ίδιων των παιδιών του, έχουν τελειώσει πια. Δεν έχει δικαίωμα να τα επικαλείται και να εξακολουθεί να παραμένει εκτός, ειδικά σήμερα που η γυναίκα του φαίνεται πως τα έχει μπερδέψει με την ιεράρχηση των αξιών μες στην οικογένειά της. Δε θα επικαλεστώ κανένα παράδειγμα, δε χρειάζεται. Είμαι σίγουρη πως τα έχετε υπόψη σας ήδη. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως ό,τι λέω ισχύει για όλες τις μάνες. Αλίμονο αν είχαμε φτάσει εκεί. Αλίμονο σε όλους μας…

Λοιπόν, αγαπητέ πατέρα του σήμερα, αν δεν το έχεις καταλάβει ήδη και αν δεν έχεις καταφέρει να νικήσεις κάθε σου φόβο πως τάχα εσύ δεν τα καταφέρνεις σ’ αυτό, πως δήθεν δεν είναι δικό σου το θέμα των παιδιών σου, τότε μη χάνεις ούτε στιγμή. Γιατί, με ό,τι κι αν καταγίνεσαι, όσο σπουδαίο κι αν είναι αυτό, όσο κι αν ωφελεί την ανθρωπότητα, άκου τι λένε οι ειδικοί για το θέμα σου, επεξεργάσου τα και μετά πάρε την ευθύνη της όποιας απόφασής σου:
«(…) Ο μετασχηματισμός του ρόλου του πατέρα έχει σημαντικές, θετικές επιδράσεις στην ψυχολογία των παιδιών. Με εντονότερη την παρουσία του πατέρα στην ανατροφή τους, τα παιδιά γίνονται και πιο κοινωνικά και πιο προσγειωμένα, εντάσσονται καλύτερα τόσο στο κοινωνικό όσο και στο σχολικό περιβάλλον. Οι προσωπικότητες που θα γεννηθούν μέσα από αυτή την αλλαγή θα είναι πιο ισορροπημένες και πιο ώριμες και για έναν ακόμη λόγο: επειδή η ενεργή συμμετοχή του πατέρα μειώνει την εμπλοκή των παππούδων και των γιαγιάδων στην ανατροφή των παιδιών, ανθρώπων που, κάνοντας όλα τα χατίρια στα παιδιά, έχουν την τάση να δημιουργούν απείθαρχες και παραχαϊδεμένες προσωπικότητες», έλεγε από το 2007 ο ψυχίατρος κ. Γ. Κούρος.

Αλλά από το 1977 ακόμη ο θεμελιωτής της Παιδοψυχιατρικής στην Ελλάδα και Αν. Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής Ιατρικής Αθηνών κ. Ιωάννης Τσιάντης, σε μια πραγματικά εντυπωσιακή σε περιεχόμενο και τεκμηρίωση και έκταση δημοσίευσή του στο περιοδικό Ιατρική, αναφέρει πλήθος επιστημονικών συμπερασμάτων, σύμφωνα με τα οποία ο πατέρας θα μπορούσε να παίξει πραγματικά σημαντικότατο ρόλο στη ζωή του παιδιού του και στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του, ένα ρόλο που ίσως ούτε ο ίδιος να μην έχει φανταστεί, αλλά και να μην μπορεί να φανταστεί. Σταχυολογώ, τελείως ενδεικτικά, ελάχιστα από αυτά:
-Τα αγόρια ηλικίας μεταξύ 8-91/2 ετών που ο πατέρας τους απουσίαζε για περιόδους μέχρι και 2 ετών ήταν πιο ανώριμα από τα υπόλοιπα, είχαν την τάση να αναζητούν πατρικά υποκατάστατα για ταυτοποίηση και είχαν σημαντικές δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις με συνομηλίκους, ενώ τα κορίτσια είχαν την τάση να είναι πολύ πιο εξαρτημένα από τη μητέρα τους (μελέτες Lynn και Sawrey, Νορβηγία, 1959).
- Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις πως η διαδικασία της ταυτοποίησης με τον πατέρα παραβλάπτεται σοβαρά και μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα συμπεριφοράς όταν ο πατέρας απουσιάζει στην προσχολική περίοδο ή και αργότερα (συμπεράσματα Nash από τις παραπάνω μελέτες, 1965).
-Η πατρική απουσία σε αγόρια 10 ετών είχε τα εξής αποτελέσματα: τα παιδιά που είχαν στερηθεί τον πατέρα τους πριν γίνουν 5 ετών είχαν πολύ μικρή σχολική επίδοση, αυτά που είχαν «μερική πατρική αποστέρηση» παρουσίαζαν σχολική επίδοση περιορισμένη , ενώ εκείνα που τον έβλεπαν πολύ είχαν την καλύτερη σχολική απόδοση (Biller και συνεργάτες του, 1971).

"Δίχως αμφιβολία ο ρόλος του πατέρα είναι πολύ σημαντικός και υπάρχουν αρκετές ενδείξεις και στοιχεία για το ότι η πατρική αποστέρηση μπορεί να είναι εξίσου σημαντική όπως και η μητρική αποστέρηση. Η αποστέρηση αυτή μπορεί να έχει ποικίλες επιπτώσεις στην εξέλιξη και την προσωπικότητα των παιδιών-επιπτώσεις διαφορετικές στα αγόρια και τα κορίτσια. Ειδικότερα, για τα αγόρια φαίνεται να υπάρχουν σαφείς διαφορές μεταξύ αυτών που μεγαλώνουν με τον πατέρα τους και αυτών που μεγαλώνουν χωρίς αυτόν. Η φυσική παρουσία του πατέρα φαίνεται να είναι ένα πολύ βασικό στοιχείο, όπως επίσης σημαντική είναι και η ποιότητα της πατρικής παρουσίας. (…) Ο πατέρας με την παρουσία του και το παράδειγμά του δείχνει μαζί με τη μητέρα πώς λειτουργεί μια οικογένεια. (…) Η παρουσία του πατέρα συμπληρώνει την οικογένεια και βοηθά απ’ την αρχή τα παιδιά να γίνουν ολοκληρωμένοι άνθρωποι∙ τους δίνει χρόνο να αντιληφθούν πως υπάρχουν και άνδρες όπως και γυναίκες και πως έντονα συναισθήματα χαράς, λύπης ή θυμού μπορεί να αναπτυχθούν μεταξύ πατέρα-μητέρας, πατέρα-γιου, μητέρας-κόρης. Για να αναγνωρίσει και να καταλάβει τις πλούσιες και έντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις της ζωής, το παιδί χρειάζεται να βιώσει μερικά από αυτά τα συναισθήματα μέσα στην οικογένεια. Αντίθετα από τη διαδεδομένη άποψη πως η μητρική αποστέρηση είναι η κύρια αιτία της παιδικής παραπτωματικότητας, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για το ότι και ο ρόλος του πατέρα είναι σημαντικός. (…) Τέλος, για τη σωστή εξέλιξη του παιδιού χρειάζεται μια «άριστη» αναλογία πατρικής και μητρικής συμπεριφοράς και πως η ελάχιστη δυσαναλογία μπορεί να είναι βλαβερή για την εξέλιξή του. Με άλλα λόγια, σε κάθε εξελικτικό στάδιο της παιδικής ηλικίας, το παιδί χρειάζεται όχι μόνο τη μητέρα, αλλά και τον πατέρα ως αντικείμενο αγάπης, ασφάλειας, ως μορφή ταυτοποίησης ή ακόμη και ως μορφή εναντίον της οποίας μπορεί να επαναστατήσει.»

Πολύ σπουδαίο το περιεχόμενο του επιστημονικού άρθρου του κ. Ι. Τσιάντη, ο οποίος, εκτός των όσων προαναφέραμε, είναι και Επιστημονικός Υπεύθυνος της Εταιρίας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου, της γνωστής για τη δράση της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., με τίτλο « Ο ρόλος του πατέρα στην εξέλιξη του παιδιού», πάρα πολύ σπουδαίος, όμως, και ο επίλογός του, που βοηθά κι εμάς τους μη ειδικούς να καταλάβουμε περίφημα τις ευθύνες μας απέναντι στα ίδια τα παιδιά μας. Στους μπαμπάδες της εποχής μας απομένει να ανασκουμπωθούν και ν’ αναλάβουν τις ευθύνες που τους αναλογούν, καθώς οι Έλληνες μπαμπάδες έχουν μείνει τελευταίοι στο θέμα αυτό, όπως αποδεικνύουν οι σχετικές έρευνες.
Το απαιτεί η εποχή. Αλλά, προπαντός αυτό, το χρειάζονται τα ίδια τα παιδιά τους…
Σόνια Ευθυμιάδου-Παπασταύρου

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 11.6.2009