ΝΩΝΤΑ ΤΣΙΓΚΑ: «Λειψή αριθμητική»… γεμάτη λογοτεχνία!

(Σχολιάζοντας ένα καινούργιο βιβλίο* του Ηλία Παπαμόσχου)

Υπομονή! Θα πήξει το δάκρυ, θα γίνει νησί.
Ε.Χ. Γονατάς Η κρύπτη

Όταν πια ο αριθμός των μελών της οικογένειάς του (με αυτόν τον επίμονο, επιθετικό και άδικο τρόπο) είχε μειωθεί δραματικά, ο συγγραφέας γεννήθηκε από τις στάχτες του. Εξεγερμένος, θρηνητικός, ποιητικός. Δεν ξέρω αν αυτός είναι ένας δόκιμος τρόπος να πλησιάζεις το έργο του Ηλία Παπαμόσχου, θεωρώ πως ορίζει όμως ένα πεδίο (ίσως το κυρίαρχο) για τη θεματολογία του, για το υλικό πάνω στο οποίο έχτισε τη γραφή του. Η κριτική και το κοινό υποδέχτηκαν με απροσδόκητη ίσως θέρμη τον συγγραφέα που ξεκινούσε το δικό του ταξίδι πριν από πέντε χρόνια με το πρώτο του βιβλίο διηγημάτων κάτω από τον τίτλο «Καλό ταξίδι κούκλα μου». Το βιβλίο αυτό ήταν ένας πολύ ιδιαίτερος λογοτεχνικός επιτάφιος θρήνος. Αποκάλυπτε όμως όλες τις αρετές ενός πολύ καλού συγγραφέα.
Είναι ίσως εύκολο μερικές φορές κάποιος «πρωτοεμφανιζόμενος», αγνός και άμωμος από την «πειραγμένη» γραφή και τις μανιέρες των ανθρώπων των άστεων, έξω από τη διάβρωση των «κύκλων», να ξεχωρίσει και να προβάλλει ανάμεσα στο πλήθος αν φέρει τη σφραγίδα της ποιότητας και της γνησιότητας. Δηλαδή αν μας χαρίζει κάποιο προσωπικό στίγμα. Καμιά φορά εκ του πονηρού η –όχι πάντοτε καλών προθέσεων κριτική -καλωσορίζει «έναν επαρχιώτη»… ελπίζοντας πως την επόμενη φορά θα τον συναντήσει θαμμένο στις λάσπες του επαρχιώτικου τέλματος. (Κατόπιν εξαντλήσεως των αποθεμάτων-θεμάτων προς επεξεργασία… λυπούμεθα, ο τάδε ο δείνα δεν υπάρχει πια!). Σκαρίμπας εξάλλου δεν ξαναγεννιέται!
Εδώ όμως συνέβη κάτι παράδοξο: Αμέσως μετά ένα χρόνο από την καλή υποδοχή ο Ηλίας Παπαμόσχος με «Του χρόνου τα κυνήγια» επανέρχεται, η κριτική αιφνιδιάζεται (πυροβολείται για την ακρίβεια, φταίει ίσως κι ο τίτλος) από τη συχνότητα εμφάνισης του φαινομένου, ψελλίζει κάποια πράγματα, δεν ενθουσιάζεται όμως (sic) αυτή τη φορά και μάλλον τον περιμένει στη γωνία για την επόμενη φορά. Αυτό απεκόμισα. Μπορεί όμως λάθος να εκτιμώ. Μόλο που η δική μου γνώμη ήταν, και εξακολουθεί να είναι, ότι τα δυο πρώτα εκείνα βιβλία έπρεπε να είναι ένα γιατί κοινή θεματολογία και μοίρα τα ενώνει (η απώλεια-η μνήμη σαν ισχυρό αντίδοτο- οι ανεπούλωτες πληγές-η παιδική ηλικία όπου ακόμα δεν έχουν προσμετρηθεί οι απώλειες, ο γενέθλιος τόπος, οι άνθρωποι, το χνώτο τους δίπλα μας).
Ο Ηλίας Παπαμόσχος, στο διάστημα από το 2005 μέχρι σήμερα, φαίνεται πως δούλεψε πολύ. Απέκτησε τη στόφα των σημαντικών δημιουργών, δεν σύρθηκε στην εύκολη δημοσιότητα, ή την έπαρση. Αρχίζει και μετρά το ύψος του, στέκεται στις σελίδες των έγκυρων-έγκριτων λογοτεχνικών περιοδικών. Προφανώς μελετά πολύ. Τα διηγήματα του μεταφρασμένα σε συλλογές επιλεγμένων συγγραφέων κάνουν βόλτα στην Ευρώπη ήδη.


Είχε ησυχία σαν να χιόνιζε και μέσα στο σπίτι.
(φράση από το διήγημα «Ταυτόχρονα»)

Με τα τριάντα τέσσερα διηγήματα, του τρίτου κατά σειρά βιβλίου του, που με τον τίτλο «Λειψή αριθμητική» κυκλοφόρησε τον Ιούνιο, μας επιτρέπεται πια να πούμε τα παρακάτω:
Ναι! Ο Ηλίας Παπαμόσχος όλο ετούτο τον καιρό έγινε ακόμα καλύτερος συγγραφέας. Παίδεψε το υλικό του πολύ, πλάτυνε τον θεματολογικό του ορίζοντα. Σκοτείνιασε τη γραφή του, έγινε πιο αφαιρετικός και κυρίως ξέφυγε. Ξέφυγε από την επαρχία και τη διαβρωτική της ασφάλεια. Τον ασφυκτικό εναγκαλισμό και εγκλεισμό της. Δείγμα ωριμότητας, λυτρωτικής φυγής και εγγυήσεων για ακόμα πιο δημιουργικές μέρες. Διόλου όμως δεν αρνήθηκε το βήμα της, την κοινωνία των ανθρώπων της. Πως θα μπορούσε άλλωστε; Έτσι όλα τούτα τα χρόνια η ΟΔΟΣ φιλοξένησε μερικά κείμενά του (πέντε από τα τριαντατέσσερα) που συμπεριλαμβάνονται στη συλλογή. (Και τούτο τιμές «περιποιεί» για το πολύ αξιόλογο έντυπο του Π. Μπαϊρακτάρη). Διαβάζοντας το βιβλίο νιώθω πως ενώ η Καστοριά υπάρχει παντού, δεν είδα (μπορεί να κάνω και λάθος όμως-μπορεί μονάχα μια αίσθηση σχεδόν μεταφυσική να είναι) ούτε μια φορά να γράφεται η λέξη της… Το βιβλίο αυτό μεταφρασμένο μπορεί να διαβαστεί κάλλιστα από έναν Ελβετό, Σουηδό ή Γερμανό χωρίς να προκύψουν προβλήματα «επαφής». Ο Η.Π. βέβαια δεν είναι καθόλου εύκολος συγγραφέας. Υποστηρικτής της μικρής φόρμας, με σύντομες φράσεις πολύ συχνά ποιητικές και βαθιά στοχαστικές. Χειριστής της αφαιρετικής, μυστικής, συμβολικής, μαγικής γραφής που καθοδηγείται από ατμοσφαιρικές ανακοπές της αφήγησης. Άλλοτε όμως και της παραληρητικής (σαν κρεσέντο που μετεωρίζεται) καθώς σαν εφιάλτης που λέγεται με λαχάνιασμα, σαν φόβος και σαν όνειρο γραμμένο, σαν τρέλα παιδιού που έχει την ευτυχία και τη χάρη να πει, μοιάζουν τα κείμενά του. Τα επιλογικά κλεισίματά του στέκουν ξαφνιάσματα που αναπνέουν έναν αέρα τεχνικής σιγουριάς και ευθύτητας συγγραφικής. Ο Παπαμόσχος θεωρώ πως στέκει πια αντάξια δίπλα σ’ έναν Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλο, έναν Ε.Χ. Γονατά ή έναν Σωτήρη Δημητρίου. Είναι σύνθετος, βαθύς και συχνά μεταφυσικός με την συγκίνηση να πλέει γοργά μέσα από τις λέξεις και την παράταξή τους, είναι στυλίστας που κομίζει την δική του προσωπική γραφή και ομολογία:

Τα κυπαρίσσια, σκοτάδι που φύτρωσε, ρίζες οι νεκροί.
(προμετωπίδα από το διήγημα «Η σκιά μιας φλόγας»)

Δεν θα ’μαι εγώ εκείνος που θα μπορέσει να κρίνει και να πει τι έπρεπε και τι δεν θα ’πρεπε να συμπεριλάβει ο συγγραφέας στο καινούργιο του βιβλίο. Ξεχωρίζω όμως το κείμενο «Ο Άγγελος» με τον αλκοολικό τύπο της «πόλης μας», τον Άγγελο, που πεθαίνοντας αφήνει θυμητάρι ανάμεσα στις πευκοβελόνες του κήπου του «Ξενία» ένα καπάκι της ρετσίνας σκουριασμένο αποδεικτικό της παρουσίας του εκεί. Εξαιρετικά βρήκα τα κείμενα: « Ένα χέρι αόρατο» μια μελέτη στην ανάγκη της συγχώρεσης, «Τα άδεια κοχύλια» κείμενο ιδιαίτερο και αριστουργηματικό για την τελετή ενηλικίωσης και της σεξουαλική κατήχηση κάτω από το φάσμα του Οιδιπόδειου, «Το τούρτα τάρτα», σχεδόν σαν απολαυστικό θεατρικό μονόπρακτο παντομίμας, το αφιερωμένο στο Γιώργο Γκολομπία, «Η Λειψή αριθμητική» (ο Λούσιας του Η.Π. ), «Ο καντηλανάφτης», το «Πένθος για ζωντανό», το «Άπιαστο στο γάμα» (μια αριστοτεχνική θεωρώ σπουδή στον Σωτήρη Δημητρίου), «Το μέλι των καρπών» και το «Φως αθέριστο» (που εγώ θα το ήθελα και σαν τίτλο του βιβλίου αυτού). Οι άνθρωποι που φεύγουν ξεκολλημένοι βάναυσα από τη ζωή από φρικτές αρρώστιες, οι ίσκιοι τους, τα βάρη τους μέσα μας, η μνήμη -η αλάνθαστη παρηγορία, το πεπρωμένο και η αναπόφευκτη υποταγή σ’ αυτό. Αυτά που κυρίως αποτελούν τα δομικά υλικά της τέχνης του Η.Π. βλέπω πως υπάρχουν κι εδώ. Ομολογώ με παρησία πως τούτο το βιβλίο δείχνει έναν συγγραφέα που ωρίμασε και μέστωσε κι άλλο. Πως είναι μακράν το καλύτερό του απ’ όσα μας έδωσε. Η στιγμή όπου αρχίζει και μιλά -χωρίς να τον ονομάζει και πάλι θαρρώ- για τον Βίνσεντ Βαν Γκόγκ, τα πάθη και την τέχνη του, ύστερα από μια επίσκεψη στον παλιό σταθμό του Ντ’ Ορσέ (και νυν εξαίρετο Μουσείο τέχνης του Παρισιού) κοιτάζοντας τη συνομιλία των χρωμάτων πάντοτε στη μείζονα του κίτρινου, τα οργωμένα του χωράφια που κινούνται και τρέχουν σαν χωμάτινα ποτάμια, τα χτενισμένα από τον άνεμο σπαρτά σαν μέρος για να αποτεθούν τα όνειρα, τα ηλιοτρόπια και τους ήλιους του σαν πυροτεχνήματα και σαν πληγές του φωτός, αντικρίζοντας ίσως με δέος την αυτοπροσωπογραφία του ζωγράφου σαν χαιρετίσματα από την άλλη μεριά της ζωής (όπου εγώ ποτέ δεν κατάφερα να ξεχωρίσω αν πρόσωπο είναι αυτό που φαίνεται ή άλλο ένα οργωμένο χωράφι που κυλά), σηματοδοτεί, με το κείμενο που προκύπτει, την αφετηριακή γραμμή για τον συγγραφέα σε μια διαδρομή με μέλλον. Κρίνω πως το ταξίδι του μας αφορά.
Διακινδυνεύω να κάνω και μια πρόβλεψη. Το βιβλίο αυτό θα ’χει να κάνει και με μια «διεθνή» καριέρα. (Ας πούμε Ηλία πως σχεδόν το διαβάζω στο φλιτζάνι της γιαγιάς, καθώς η στάθμη του καφέ πέφτει ολόγυρα και μ’ αφήνει να διακρίνω ξεκάθαρα πια το λεπτό χρυσό δαχτυλίδι πάνω στην πορσελάνη).
Οι καιροί χρειάζονται καλούς συγγραφείς ο Η.Π. τους χαρίζει την ευκαιρία. Η Καστοριά έχει τον δικό της συγγραφέα και με σταθερά βήματα τον χαρίζει στον κόσμο.

* Ηλία Παπαμόσχου Λειψή αριθμητική , εκδόσεις Κέδρος 2009

Σχετικός σύνδεσμος-1
Σχετικός σύνδεσμος-2

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 25.6.2009