ΝΩΝΤΑ ΤΣΙΓΚΑ: Οι λαϊκοί ζωγράφοι του Βογατσικού [II]

 

ΟΔΟΣ 1.2.2024 | 1210

Β' ΜΕΡΟΣ

Τα έργα που διασώζονται μέχρι σήμερα

Μια αδρή καταγραφή

Στην οικία του Ζήση Τζήμα («Τζήκας τ’ Νάκ’»), τωρινή ιδιοκτησία Κωστή Ι. Παπανδρέου, φιλοξενείται πλήθος από εξαιρετικές τοιχογραφίες του Θεμιστοκλή Χατζηθεοχάρη (έργα του 1931). Πρόκειται για την πλουσιότερη, την καλύτερα συντηρημένη, καλλιτεχνικά ωριμότερη και πλέον αντιπροσωπευτική συλλογή έργων του ζωγράφου.

- Στην οικία Κωνσταντίνου Τακαντζιά («Ντούλα τ’ Καρανάσ’», τωρινή ιδιοκτησία Ανδρέα Μόκκα) υπάρχουν τέσσερις τοιχογραφίες του Θεμιστοκλή Χατζηθεοχάρη (ο ζωγράφος ήταν γαμπρός επ’ αδελφή, του «Ντούλα»), όλες έργα του 1932-33. Τα έργα αυτά, σύμφωνα με τον Γ. Γκολομπία, είναι «ποιοτικά κατώτερα» των υπολοίπων του ζωγράφου.

- Στην οικία Νικολάου Αθ. Γαλιλαίου, στο χαγιάτι του σπιτιού, υπάρχουν δυο τοιχογραφίες του Θεοχάρη Α. Τούρνα: Μια θαλασσογραφία και ένα τοπίο με κτιτορική επιγραφή στο υπέρθυρο.

- Στην οικία Βασ. Μπάντη, διασώζεται τοιχογραφία του Αθανάσιου Γ. Μπλιάγκα που απεικονίζει ένα νερόμυλο.

- Στην οικία Αθαν. Μήκα («Τσούλας τ’ Μήκα») – τωρινή ιδιοκτησία Γ. Κυνηγόπουλου υπάρχουν δύο πίνακες σε ξύλινη κορνίζα («Ο Απόλλων και οι Εννέα Μούσες» και «Η Ηώς και το άρμα του ήλιου») καθώς επίσης και δείγματα από σταμπωτά του Θεοχάρη Α. Τούρνα.

- Στην οικία Πανταζίδη (τωρινή ιδιοκτησία Τσαγκαρίδη Μαν.) σώζεται μία τοιχογραφία του Θεοχάρη Α. Τούρνα («Ανθοδοχείο»).

- Στην οικία Σταυρίδη (ιδιοκτησίας Γιώργου Μιχ. Μπέσιου) υπάρχουν δυο πίνακες με ξύλινη κορνίζα του Αθαν. Γ. Μπλιάγκα («Η άνοιξις» και μια «Καλημέρα»).

- Έργα (πίνακες και κυρίως τοιχογραφίες/με λάδι ή υδρόχρωμα) του Στέργιου Τζημάνη βρίσκονται στις οικίες των γαμπρών του: Έργα του 1974, στην οικία Αθαν. Σιμώτα (πρώην κατοικία Στέργιου Τζημάνη), στην οικία Πέτρου Δήμτσιου (έργα 1959), στην οκία Κων. Σιδέρη (δύο έργα του 1964), στην οικία Ι. Δεληγιάννη (τωρινή ιδιοκτησία Στέλλας Δεληγιάννη) τέσσερις τοιχογραφίες με ψευδοκορνίζα (έργα του 1954). Επίσης ένα έργο του Τζημάνη υπάρχει στην οικία Παντ. Παπανδρέου.

- Στον Ναό της Αγίας Παρασκευής (στο βημόθυρο και το τέμπλο του ναού), στον Ναό των Δώδεκα Αποστόλων και στο παρεκκλήσιο των Αγ. Θεοδώρων υπάρχουν έργα (φορητές εικόνες/λάδι σε ξύλο) του Αθανασίου Γ. Μπλιάγκα.

- Στην oικία Γ. Ρίζου (παλαιότερα Παπά-Κώστα Βότσαρη) υπάρχουν μερικά έργα του Θεμιστοκλή Χατζηθεοχάρη («Μετέωρα», «Μονή Γρηγορίου στο Άγιον Όρος», «Να ός Ολυμπίου Διός» κλπ.) χαμηλότερης καλλιτεχνικής αξίας σε σύγκριση με άλλα δικά του.

- Στην οικία Μπάγγου Παντελή (μετέπειτα Αργ. Μπάγγου). Υπήρχαν μερικές τοιχογραφίες, έργα του 1935-36, του Θεμιστοκλή Χατζηθεοχάρη. Το σπίτι κατεδαφίστηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό της περιοχής το 1995 και τα έργα αυτά έχουν οριστικά χαθεί. Ωστόσο, διασώζονται φωτογραφίες των έργων (Αρχεία: Σταυρίδου Α., Γκολομπία Γ., Γιαννούλη Γ.).

Έργα βογατσιωτών ζωγράφων σώζονται σε κατοικίες ή και ναούς άλλων πόλεων (στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Καστοριά, στα σπίτια κυρίως συγγενών τους ή κληρονόμων τους), όπως και σε χωριά ή κωμοπόλεις της ευρύτερης περιοχής της Ανασέλιτσας.

- Στην οικία του Μακεδονομάχου Κων. Καραμανίδη (Δέλιου) στη Μόλαση (Διαλεχτό), τον οποίο ο ζωγράφος γνώρισε στην Αμερική, υπήρχαν έργα του Θεμιστοκλή Χατζηθεοχάρη από το 1925 όπως: τοπία, γλάστρα με λουλούδια, νεκρή φύση με το προσφιλές θέμα του ζωγράφου «κομμένο καρπούζι», ο σιδηροδρομικός σταθμός του Σινσινάτι κλπ. Μέσα στα χρόνια που πέρασαν, τα περισσότερα από αυτά, είχαν ξεθωριάσει και γι’ αυτό «ασπρίστηκαν» με χρώμα από τους επιγόνους του Καραμανίδη και έτσι χάθηκαν οριστικά. Πριν καταστραφούν είχαν φωτογραφηθεί από τους ιδιοκτήτες του σπιτιού.

Σε κατοικία στο Τσοτύλι υπήρχαν επίσης, μέχρι το 1992 τουλάχιστον, τοιχογραφίες του Θεοχάρη Α. Τούρνα. Επίσης, στο σπίτι της Ελένης Τσιμογιάννη στο Μελιδόνι Βοΐου, υπήρχε τοιχογραφία που απεικόνιζε μια γυναίκα σε αγροικία, έργο του Τούρνα με χρονολογία 1942 (χρονιά του θανάτου του ζωγράφου). Πολλά ενδιαφέροντα έργα του Θεοχάρη Τούρνα φωτογράφησε η Αγνή Σταυρίδου το 1992 στην Αθήνα στο σπίτι του γιου του, Γιάννη, στην οδό Φιλιππίδη 3, στη Νέα Φιλοθέη.

- Στην οικία της οικογένειας Αθανασίου Γεωργ. Σιμώτα, εγγονού του ζωγράφου, στη Θεσσαλονίκη, υπάρχει ένα αυτοπορτρέτο του Αθαν. Γ. Μπλιάγκα, ενώ στην κατοχή της οικογένειας υπήρχαν μερικά ακόμη έργα του που δυστυχώς έχουν κλαπεί. Δύο έργα της ύστερης περιόδου του ζωγράφο υπάρχουν στο σπίτι της δισέγγονής του Σοφίας Μαρανή στην Καστοριά (ένας πίνακας με θέμα από τη μυθολογία που τιτλοφορείται «Αι τρεις μοίραι», και ένας άλλος που απεικονίζει τον Σταυρό του μαρτυρίου πλαισιωμένο από ανθικό διάκοσμο). Σε κατοικία στη Μηλίτσα, υπάρχει ένα ενδιαφέρον έργο του Μπλιάγκα ζωγραφισμένο σε καμβά («Η βοσκοπούλα»).

Ο Αθανάσιος Ζ. Μπλιάγκας ή Ζωγράφος, σύμφωνα με τις έρευνες του α-είμνηστου Αθανάσιου Βαρσαμίδη, κατέλειπε επίσης ενυπόγραφα έργα σε δύο χωριά της επαρχίας Βοΐου: Στο εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου Κρυονερίου η «Παναγία» του τέμπλου και η «Πλατυτέρα» του Αγίου βήματος είναι έργα του Μπλιάγκα. Στο Μεσόλογγο, στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, υπάρχει φορητή εικόνα του Αγ. Τρύφωνος, έργο του «Αθαν. Ζωγράφου» (φέρει επιγραφή χωρίς ημερομηνία: «Ἱστορήθῃ διὰ συνδρομῆς τῆς κοινότητος τοῦ χωριοῦ Μισλογοστίου διὰ χείρ Αθ. Γ. Μπλιάγκα Ζωγράφου ἐκ Βογατσικοῦ»). Άλλα έργα του ιδίου στο ναό: «Η Πλατυτέρα των ουρανών», «Τρεις Ιεράρχες», «Η Ζωοδόχος Πηγή», «Η Βάπτιση του Ιησού», «Ο Επιτάφιος Θρήνος», και δεκατέσσερις εικόνες του δωδεκαόρτου. Έργα του Μπλιάγκα υπάρχουν επίσης στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου και των Αγίων Θεοδώρων της Καστοριάς. Στον Άγιο Νικόλαο Φλώρινας υπάρχουν δικά του επίσης έργα (επτά εικόνες στο τέμπλο του ναού, 1924).

Ο αείμνηστος Τριαντάφυλλος Νάτσης μού ενεχείρισε, κατά τη δεκαετία του 1990 στη Θεσσαλονίκη, φωτογραφίες τριών πορτρέτων μελών της οικογένειάς του, φιλοτεχνημένων με μολύβι από τον Λάμπρο Παπαμιχαήλ, που φέρουν την υπογραφή του και αποτελούν μερικά από τα λιγοστά τεκμήρια του έργου του.

Στην οικία Μόζα στην Εράτυρα, σύμφωνα με τον Αθαν. Βαρσαμίδη, υπάρχουν έργα του Γιώργου Μασούρα (1933).

Στο σπίτι του Χρήστου Μπέλα και Κώστα Ζαρογιάννη στον Πελεκάνο υπάρχουν έργα του Θανάση Μασούρα («Λευκός Πύργος», «Ανεμόμυλος», «Πελαργός» κλπ.), «όχι σπουδαίας τέχνης» κατά τον Βαρσαμίδη.

Ελπίδα 

και έκκληση...

Ευελπιστούμε πως τα επόμενα χρόνια θα είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε, από τη σειρά των ετήσιων ημερολογίων του Συνδέσμου Βογατσιωτών Θεσσαλονίκης, τον Θεμιστοκλή Χατζηθεοχάρη, τον Αθανάσιο Γ. Μπλιάγκα ή Ζωγράφο και ένα συγκεντρωτικό αφιέρωμα με τους υπόλοιπους λαϊκούς Βογατσιώτες ζωγράφους. Όσοι από τους συντοπίτες μας έχουν στην κατοχή τους ένα ή περισσότερα έργα ή κατά καιρούς έχουν φωτογραφήσει, στο Βογατσικό ή αλλού, έργα των ζωγράφων στους οποίους αναφερόμαστε, ας μας το γνωστοποιήσουν επικοινωνώντας μαζί μας.

Έστω και αν δεν καταστεί δυνατό να εκδοθεί ποτέ ένας συγκεντρωτικός τόμος-λεύκωμα για τους λαϊκούς ζωγράφους του Βογατσικού (πράγμα ανέφικτο προς το παρόν για απολύτως αντικειμενικούς λόγους), διατηρούμε την ελπίδα πως τουλάχιστον θα κατορθώσουμε να δημιουργήσουμε το ψηφιακό corpus των έργων τους. Το «διαδικτυακό αποθετήριο» που θα προκύψει κάποτε θα μπορεί να φιλοξενήσει στο μέλλον λογής τεκμήρια της Βογατσιώτικης ιστορίας και παράδοσης και θα είναι προσβάσιμο σε όλους τους συντοπίτες ή φίλους μας εδώ αλλά και στους ομογενείς μας σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

 - τέλος - 

Φωτογραφίες:

- σελ. 12 Θεμιστοκλής Χατζηθεοχάρης, Νεκρή φύση με φρούτα, (τοιχογραφία με υδρόχρωμα, δεκαετία 1930). Οικία Τζήμα, Βογατσικό (φωτ. Γιώργος Μπλιάγκας 2023).

- σελ 13 επάνω (στην έντυπη έκδοση) Θεοχάρης Α. Τούρνας, Τοπίο. (Τοιχογραφία, υδρόχρωμα, 50Χ220 εκ.). Στο υπέρθυρο της Οικίας Γαλιλαίου, Βογατσικό (Φωτ. Γ. Α. Μπλιάγκας, 2023)

- σελ 13 κάτω (στην έντυπη έκδοση) Έργα του Θεμ. Χατζηθεοχάρη με «ευρωπαϊκή θεματογραφία», στους τοίχους της οικίας Παντ. Μπάγγου στο Βογατσικό. Συμπαρασύρθηκαν στον αφανισμό κατά την κατεδάφιση του σπιτιού ύστερα από την καταστροφή που αυτό υπέστη κατά τον σεισμό του 1995 (φωτ. Γιώργος Γιαννούλης).

Βιβλιογραφία:

- Βαρσαμίδης Αθαν., Λαϊκοί ζωγράφοι από το Βογατσικό, Μακεδονική Ζωή, τ.χ 271, 1988, σελ. 40-43.

- Βαρσαμίδης Αθαν., Λαϊκοί ζωγράφοι από το Βογατσικό στο: Συμβολή στη Μελέτη Λαϊκής Ζωγραφικής, - Λαϊκής αγιογραφίας (Δυτικής Μακεδονίας- Ηπείρου Θεσσαλίας) 18ου-19ου αιώνα, Εκδόσεις Κ.Α. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2017, σελ. 111-117.

- Γκολομπίας Γιώργος, Τοιχογραφίες του Βογατσικού, Ημερολόγιο 1994 του Συνδέσμου Βογατσιωτών Θεσσαλονίκης.

Κίτσος Μακρής, Μακεδόνες ζωγράφοι, Μακεδονική Ζωή, τχ. 265 (Ιούνιος 1988), σελ. 18-21.

- Σταυρίδου Αγνή, Βογατσικό: Ιστορία και Λαογραφία. Μια προσέγγιση από τη σκοπιά της προφορικής ιστορίας, Διδακτορική Διατριβή που υποβλήθηκε στο Α.Π.Θ., 1991.

- Τσίγκας Νώντας, Στέργιος Τζημάνης (1907-1993), Το Βογατσικό, αρ. φ. 85, Ιαν.-Φεβ. 1993, σελ.3.

- Τσίγκας Νώντας, Ψηφίδες ενός μύθου, Το Βογατσικό, έτος 23ο, αρ. φ. 106 Ιουλ ., Δεκ. 1999, σελ. 3.

- Πάνος Τσολάκης, Η αρχιτεκτονική του Βογατσικού [κεφ. 18], στο: Καστοριά Τόπος και Ιστορία, εκδόσεις GRAFO AE, 2015, Θεσσαλονίκη, σελ. 267-277.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 1 Φεβρουαρίου 2024, αρ. φύλλου 1210.

Σχετικά:

• ΝΩΝΤΑ ΤΣΙΓΚΑ: Οι λαϊκοί ζωγράφοι του Βογατσικού [I]