ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗ: Από την Δημοκρατία στην Ολιγαρχία

Δεν έχει σημασία… γι’ ανθρώπους θεληματικούς και ελεύτερους… ούτε η σημερινή
πανάθλια πραγματικότητα, και η πολιτική κατάντια του έθνους και… το κράτος το
ελλαδικό… Πρώτα το κράτος τους και ύστερα τον πολιτισμό τους, αυτά έχουν
να δημιουργήσουν ομαδικά οι Έλληνες. Και τώρα; Όσοι ζωντανοί, προσέλθετε!

Ίων Δραγούμης, Όσοι Ζωντανοί

Τις προάλλες η κόρη μου, μαθήτρια του γυμνασίου, μου ζήτησε να της εξηγήσω κάποιες έννοιες στο μάθημα της Ιστορίας. Το επίμαχο κεφάλαιο αναφερόταν στα πολιτεύματα της αρχαίας Ελλάδας, και ειδικότερα στη μετάβαση από το αριστοκρατικό πολίτευμα στην ολιγαρχία. Παρενθετικά, αισθάνομαι την ανάγκη να σημειώσω εδώ ότι τα σημερινά σχολικά βιβλία είναι επιεικώς άθλια, τόσο από άποψη δομής, όσο και ως προς την εν γένει ποιότητα τους. Δυσνόητα και χωρίς ειρμό, απωθούν το παιδί από τη γνώση. Αλλά και όταν επιμείνει, πιεζόμενο συνήθως από τον οικογενειακό περίγυρο, η γνώση που θα αποκομίσει θα είναι ρηχή και στείρα. Προφανώς όλα αυτά δεν είναι τυχαία. Είναι σημάδια των καιρών μας. Η αλωθείσα παιδεία μετατρέπει την κοινωνία και ιδίως τη νέα γενιά σε κοινωνικό πολτό και συνεπώς σε εύκολη λεία. Προσωπικά, θυμάμαι ακόμη τα δικά μου σχολικά βιβλία, τριάντα πέντε και περισσότερα χρόνια πριν. Μπορούσες τότε να μάθεις. Τα βιβλία της Ιστορίας σε παρακινούσαν να διαβάσεις, για να γνωρίσεις καινούριους κόσμους: την αρχαιότητα, το Βυζάντιο, το 1821. Γνώσεις που έμεναν και που οπωσδήποτε ήταν μια καλή παρακαταθήκη για να εμβαθύνεις την ανάγνωση όταν πια δεν ήσουν μαθητής.
Κλείνοντας την παρένθεση και επιστρέφοντας στο παρόν, ένιωσα πως το εν λόγω κεφάλαιο της Ιστορίας της κόρης μου είναι εξαιρετικά επίκαιρο. Νιώθω πως επαναλαμβάνεται στις μέρες μας, με την αντίστροφη δυστυχώς φορά.

Η Δημοκρατία  είναι βεβαίως μια ελληνική κατάκτηση και μια ελληνική επινόηση. Η απλή ετυμολόγηση του όρου δίνει το πλούσιο νόημα του. Η εξουσία, το κράτος δηλαδή, ανήκει και πηγάζει από τη συνέλευση των πολιτών που έχουν πολιτικά δικαιώματα, από το δήμο δηλαδή, το λαό. Συνώνυμος θα μπορούσε να είναι ο όρος λαοκρατία, αν δεν είχε αποκτήσει ιστορικά άλλη έννοια, όπως την ερμήνευσε η ελληνική Αριστερά τη δεκαετία του 1940. Παρόλα αυτά υπήρξε πρωθυπουργός αυτής της χώρας, που δε δίστασε να αναφωνήσει στην πλατεία Συντάγματος το περίφημο «Πιστεύομεν και εις την λαοκρατίαν», όχι γιατί πίστευε στο λαό και στην εξουσία που πηγάζει από αυτόν και του ανήκει, αλλά προφανώς επειδή διαχρονικά οι πολιτικοί αυτής της χώρας δεν πιστεύουν σε τίποτε άλλο από τη στείρα και μάταιη, αλλά πάση θυσία διαιώνιση της εξουσίας τους. Το κράτος δηλαδή, ως εξουσία, έχει προ πολλού φύγει από το λαό κι έχει περιέλθει σε μια κλειστή ομάδα ανθρώπων. Ο δε λαός αποτελεί γι’ αυτούς σχήμα λόγου, ένα όχημα μέσα από το οποίο ανακυκλώνουν τη ματαιότητα τους. Αλλά τουλάχιστον ως πρόσφατα ο λαός αυτής της χώρας διατηρούσε ακόμη το ύψιστο των δικαιωμάτων: συμμετείχε στις εκλογές κι είχε τη δυνατότητα να στείλει κυβερνήσεις και πολιτικούς στα σπίτια τους…
Σε αντίθεση με τη Δημοκρατία, η Ολιγαρχία είναι βεβαίως εκείνο το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία κατέχεται από μια μικρή ομάδα ατόμων, συχνά από λίγες οικογένειες, κύριο γνώρισμα των οποίων είναι η κατοχή του πλούτου. Τώρα βέβαια, ο κάθε καλόπιστος μπορεί να αναρωτηθεί τι είδους Δημοκρατία υπάρχει σε μια χώρα, όπως η Ελλάδα, όπου στην εξουσία εναλλάσσεται ένας μικρός αριθμός οικογενειών. Όμως, όπως σημειώθηκε, ο λαός αυτός είναι άξιος των ηγετών του και των παθημάτων του – και των εξ εκείνων βασάνων του – αλλά έχει, θεωρητικά τουλάχιστον, τη δυνατότητα να τους αποπέμψει συλλήβδην.
Δε μπορώ βεβαίως να πω με χρονική ακρίβεια πότε άλλαξε το νόημα του όρου «κράτος», με αποτέλεσμα στη νεώτερη ελληνική να εξελιχθεί από εξουσία σε πεδίο άσκησης ιδιοτελών εξυπηρετήσεων των ασκούντων την εξουσία. Αυτό που μπορώ να πω με βεβαιότητα όμως, είναι ότι αυτό το κράτος, όπως δημιουργήθηκε με διαχρονική ευθύνη πρώτιστα των πολιτικών, έχει εξελιχθεί σήμερα σε εχθρό του πολίτη. Έτσι, αντί οι πολίτες να αντιμετωπίζουν το κράτος όπως το παιδί το γονέα, ή ο μαθητής το δάσκαλο, το εκλαμβάνουν ως μια νεφελώδη και αόριστη έννοια, που αντιμάχεται τα προσωπικά τους συμφέροντα, τους αδικεί συστηματικά και δεν τους προσφέρει τίποτε. Και βεβαίως απέναντι σε ένα τέτοιο κράτος που έχει την υφή και την ποιότητα του σημερινού ελλαδικού, οι πολίτες έχουν δίκιο να ανθίστανται. Οι δε Έλληνες κυβερνητικοί από την πλευρά τους αντιμετωπίζουν το κράτος ως ιδιοκτήτες και όχι ως εφήμεροι διαχειριστές. Γι’ αυτό άλλωστε υπόκειται η πατρίδα μας τα σημερινά προβλήματα…

Το σχολικό βιβλίο της κόρης μου συνεχίζει πάντως, σημειώνοντας ότι καθώς τα προβλήματα των πολλών δεν λύνονταν από τους ολίγους, φιλόδοξα άτομα εκμεταλλεύονταν την κοινωνική δυσαρέσκεια και την ανασφάλεια των πολιτών, και πολλές φορές με λαϊκή υποστήριξη επέβαλαν τυραννικό καθεστώς. Αυτά συνέβαιναν στην Αρχαία Ελλάδα βεβαίως. Τους παραλληλισμούς με τη σύγχρονη ζωή μπορεί ο καθένας να τους πραγματοποιήσει κατά το δοκούν…
Μέχρι την είσοδο της χώρας μας στη ζώνη του Ευρώ, η Δημοκρατία στην Ελλάδα λειτουργούσε τουλάχιστον στοιχειωδώς. Λέω στοιχειωδώς επειδή στην τελευταία συνταγματική αναθεώρηση υπάρχει η πρόβλεψη χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων από τον κρατικό προϋπολογισμό. Με το πρόσχημα-επιχείρημα της αποτροπής εξάρτησης των πολιτικών κομμάτων από επιχειρηματικά ή άλλα συμφέροντα, τα υπάρχοντα κόμματα μετεξελίχθηκαν σε καθεστωτικά στεγανά.

Από την χαρισάμενη εποχή που οι πολιτικοί πουλούσαν χωράφια και σπίτια για να οργανώσουν προεκλογικούς αγώνες, φτάσαμε στην εποχή όπου εισέρχονταν στην πολιτική άνθρωποι πάμφτωχοι και άσημοι και καθίστανται συντόμως και ανεξήγητα πάμπλουτοι. Και ακόμη χειρότερα, φτάσαμε στα πολιτικά κόμματα-«ανώνυμες εταιρείες», μεγάλα μαγαζιά δηλαδή συγκέντρωσης εξουσίας και συμφερόντων, που τα χρηματοδοτούμε δυστυχώς όλοι. Και που βεβαίως η λειτουργία τους με τους όρους αυτούς καθίσταται ανασταλτικός παράγοντας στη συγκρότηση νέων κομμάτων ως εκφραστών νέων ιδεών: οι νέοι άνθρωποι απλούστατα δεν θα έχουν κανένα βήμα να εκφράσουν τις ιδέες τους, διότι τα μεγάλα μέσα μαζικής ενημέρωσης στηρίζουν το υπάρχον πολιτικό σκηνικό, από το οποίο αλληλοεξαρτώνται, ως συγκοινωνούντα δοχεία – ή ορθότερα αγγεία… Ενώ τα περιφερειακά και μικρότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης, κατά τεκμήριο περισσότερο ελεύθερα και ανεξάρτητα και συνεπώς ανοιχτά στις νέες ιδέες, πλήττονται από αλλεπάλληλους τυποκτόνους νόμους ή διατάξεις που δυσκολεύουν έως αποτρέπουν τη διακίνηση τους, διότι πολύ απλά ενοχλούν τα οργανωμένα συμφέροντα των μεγάλων κομμάτων και των ηγεσιών τους. Σε αυτό το πλαίσιο μάλιστα φημολογείται η δημιουργία νόμου για το διαδίκτυο, που με το πρόσχημα πάλι της προστασίας της προσωπικότητας, θα πλήξει την ηλεκτρονική ελευθεροτυπία, που προφανώς πολλούς ενοχλεί...

Οι πολιτικοί της Ελλάδας αισθάνονται βαθιά ριζωμένοι στις καρέκλες τους, αναπόσπαστα τμήματα τους, ως να είχαν φυτρώσει σε αυτές. Ψεύδονται ή αποσιωπούν την αλήθεια από τους πολίτες. Είναι έτοιμοι να υποστηρίζουν και την εκ διαμέτρου αντίθετη άποψη από την προγενέστερη θέση τους, αρκεί να μη θιγεί η νομή τους στην εξουσία. Αυτό άλλωστε πρέπει να είμαστε όλοι προετοιμασμένοι να το δούμε αύριο, όταν οι αλλαγές και οι εξελίξεις που θα προέλθουν από την Κεντρική Ευρώπη, θα τους υποχρεώσουν να ανακρούσουν πρύμνα σε πολλά. Τη θέση τους όμως δεν θα την αφήσουν…

Χαρακτηριστικό παράδειγμα του εν εξελίξει δημιουργούμενου ολιγαρχικού κράτους ήταν ο «Καλλικράτης» στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Υπό το πρόσχημα πάλι της εξοικονόμησης δαπανών, στέρησε τη δυνατότητα της αυτοδιοίκησης σε μικρές κοινότητες, η ηγεσία των οποίων προφανώς ελεγχόταν ευκολότερα από την τοπική κοινωνία, και τη μετέφερε σε μεγάλους ανεξέλεγκτους Δήμους. Ήταν δε τόσο μεγάλη η πολιτική ιδιοτέλεια της προηγούμενης κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, ώστε χωροθέτησε τους νέους Δήμους με γνώμονα τη μικροκομματική στρατηγική. Λίγο ακό-μη και θα συγκροτούσε θυ- λάκους επί άλλων Δήμων, ώστε να κερδίσει τις εκλογές. Θέλοντας μάλιστα να αποτρέψει την πιθανότητα να περάσουν κάποιοι από τους δήμους αυτούς σε χέρια που δεν εξαρτώνται από τους κομματικούς σχηματισμούς, έθεσε τέτοιες δύσκολα επιτεύξιμες προϋποθέσεις συγκρότησης συνδυασμών, όπως ελάχιστος αριθμός υποψηφίων συμβούλων σε όλες τις δημοτικές και τοπικές κοινότητες και ενότητες, ποσοστώσεις γυναικείας συμμετοχής κλπ, ώστε ακόμη και τα κόμματα της Αριστεράς σε κάποιες περιπτώσεις δυσκολεύτηκαν να τους συγκροτήσουν, αναγκαζόμενα συχνά να συμπεριλάβουν στα ψηφοδέλτια τους άτομα από τις ίδιες οικογένειες, προκειμένου να καλυφθεί ο υποχρεωτικός αριθμός υποψηφίων.

Η χειρότερη μορφή ολιγαρχίας για ένα λαό επέρχεται όταν η εξουσία περνά σε ξένα απρόσωπα οικονομικά κέντρα, ενώ η ντόπια εξουσία αντισφαιρίζεται ανάμεσα σε καρεκλοθήρες ηγετίσκους, κατώτε του επίγειου παράδεισου που συνεπάγεται η θέση τους, πρόθυμους να θυσιάσουν το βιός της χώρας, ωθώντας στα τάρταρα την καθημερινότητα των πολλών και στο πυρ το εξώτερον το μέλλον των παιδιών τους. Δυστυχώς απέναντι τους, ο λαός τρομαγμένος, αδυνατεί να δει και να ακολουθήσει άλλο δρόμο, αποδεχόμενος να μετατραπεί σε αμνό προς θυσία, για να μην απολέσει τη φαντασιακή ασφάλεια της καθημερινότητας του – εθελοτυφλώντας στη συνεχή διολίσθηση και κατ’ ουσία απώλεια της, υπακούοντας κι αυτός στωικά τοις ρήμασι των ηγετίσκων του. Αυτές τις μέρες φοβάμαι ότι ζούμε σήμερα στην Ελλάδα…