ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ: Αφανείς γηγενείς μακεδονομάχοι (1903-1913)

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ

Όταν έγραφα το βιβλίο «Η Κορησός στη διαδρομή του χρόνου», Θεσσαλονίκη 2006, στη θεματική «Ιστορία» αντιμετώπισα ένα σοβαρό πρόβλημα στην υποενότητα «Μακεδονικός Αγώνας» - Η ένοπλη φάση (1903-1908) (σελ. 286-301). Έτσι καθώς κατέγραφα τους Μακεδονομάχους Κορησώτες, παίρνοντάς τους από την Επετηρίδα διαπίστωσα ότι ο αριθμός αυτός (2 άνδρες και μια γυναίκα) ήταν λειψός. Από έρευνα που έκανα, διαπίστωσα ότι και άλλοι πήραν μέρος και έδρασαν στο Μακεδονικό Αγώνα, μερικούς μάλιστα τους παρέθεσα (9 άνδρες), αλλά εδραία είναι η πεποίθησή μου, ότι υπήρχαν και άλλοι, που δεν περιελήφθησαν στην Επετηρίδα. Αυτό οφειλόταν σε διάφορους λόγους.
Πρόσφατα και όταν πληροφορήθηκα από τον τύπο, ότι εκδόθηκε το παραπάνω βιβλίο, κατέληξα ότι επί τέλους η ιστορική έρευνα ασχολήθηκε και προς την κατεύθυνση αυτή. Σ’ αυτό με οδήγησε η πρώτη λέξη του τίτλου «Αφανείς», που τις απέδωσα την έννοια του αγνώστου και αφορούσε σ’ αυτούς που έλλειπαν.

Όταν όμως έφθανε στα χέρια μου το βιβλίο αυτό και, όπως συνήθως, το ξεφύλλισα, διαπίστωσα ότι δεν ισχύει αυτή η έννοια. Αναγκάσθηκα να καταφύγω σε έγκριτο «Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας (Γ. Μπαμπινιώτη), όπου διαφωτίσθηκα ότι «αφανής» είναι εκείνος:
α) που ενεργεί χωρίς να φαίνεται, ήρωας, εργάτης των γραμμάτων, αστέρας,
β) (μτφ.) αυτός που δεν είναι ιδιαίτερα ένδοξος ή φημισμένος ή που έχει λησμονηθεί,
γ) που δεν απέκτησε ιδιαίτερη αξία και φήμη, ποιητής, πολιτικός. Το παράγωγο ουσιαστικό αφάνεια διευκρινίζεται ότι είναι: α) η έλλειψη φήμης, ευρύτερης δημοσιότητας, το να είναι κάποιος άγνωστος. Υπ’ αυτή την έννοια ο τίτλος συνάδει προς το περιεχόμενό του.
Για το βιβλίο αυτό αβίαστα βγαίνει το συμπέρασμα ότι καλύπτει ένα κενό. Και είναι σκόπιμο να τους προτάξουμε. Χρονικά αναφέρεται περίοδος του Μακεδονικού Αγώνα 1903-1913. Αναφέρεται περιοριστικά στους ντόπιους, που κατάγονται από τη Μακεδονία και έδρασαν για τη διατήρηση της ελληνικότητας και την ελευθερία της
Οφείλονται χάριτες σ’ όλους όσοι μόχθησαν για να γίνει αυτός ο άθλος. Γιατί για άθλο πρόκειται.

Την επιστημονική εποπτεία είχε ο Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, Καθηγητής της Ιστορίας των Νεότερων Χρόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αρωγός δε της όλης προσπάθειας ο Αναπληρωτής Καθηγητής της Ιστορίας των Νεότερων Χρόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Β. Γούναρης. Την επιμέλεια είχαν οι Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης – Κωνσταντίνος Σ. Παπανικολάου.

Σημαντική επίσης ήταν η προσφορά της οκταμελούς ερευνητικής ομάδας (μεταξύ των οποίων και η συμπατριώτισά μας Όλγα Μπελεγάκη), αποτελούμενη από μεταπτυχιακούς και προπτυχιακούς φοιτητές του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, που εργάζονται στο Ερευνητικό Κέντρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών.
Στο σημείο αυτό θα ήταν παράλειψη, αν δεν αναφέρουμε το Νικόλαο Εμμ. Μάνο, χορηγό των βιβλίων, γόνο Μακεδονομάχων.
Στο εισαγωγικό μέρος του βιβλίου διαβάζουμε τον Πρόλογο του Προέδρου της Ε.Μ.Σ. Νικολάου Μέρτζου, τον Πρόλογο του Ιωάννη Κολιόπουλου και την εισαγωγή των Ιάκωβου Μιχαηλίδη και Κωνσταντίνου Παπανικολάου.

Το βιβλίο που έχει εξώφυλλο τη φωτογραφία του καπετάν Κώτα, αναφέρεται στους 13 νομούς της σημερινής Μακεδονίας και σε μικρότερες ενότητες στους οικισμούς κάθε νομού. Μέσα σ’ αυτούς περιέχονται περί τα 3.000 ονόματα Μακεδονομάχων, με ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα για τη ζωή και τη δράση τους. Σε μερικούς υπάρχουν και φωτογραφίες.

Παρά ταύτα κατά τους Επιμελητές του έργου «το βιβλίο δεν φιλοξενεί το nec plus ultra της υπό εξέτασης περιόδου, άλλωστε δεν πρόκειται για ένα «τυπικό» δείγμα ιστορικού αφηγηματικού λόγου, των γηγενών Μακεδονομάχων και ανάδειξης της δράσης τους. Ακόμα και τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές εντοπίζεται υλικό, ικανό να καλύψει πιθανά κενά».
Αυτό υποδηλώνει ότι το βιβλίο θα συμπληρώνεται με νέα στοιχεία και θα ανατυπώνεται με τα νέα στοιχεία.
Και είναι χρέος να αναδειχθούν άτομα, που δεν περιελήφθησαν στην Επετηρίδα, που όμως πήραν μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα και μάλιστα είχαν σημαντική δράση, που στην αγνότητά τους δεν ήθελαν ή δεν ήξεραν ή δεν μπόρεσαν να βγουν μπροστά. Το χειρότερο έκλεψαν άλλοι επιτήδειοι τις δάφνες αυτών, που ήξεραν ή εύρισκαν τρόπους να επιπλέουν και γιατί όχι να απολαμβάνουν τους καρπούς των «θυσιών» άλλων και τα προνόμια.

Το βιβλίο αυτό καινοτομεί στο ότι αναφέρεται στους γηγενείς Μακεδόνες Μακεδονομάχους, που κράτησαν και το μεγαλύτερο βάρος του αγώνα, κυρίως γιατί ενεργοποιήθηκαν πολλά χρόνια νωρίτερα, πριν από την έναρξη του ένοπλου αγώνα, πριν ακόμα πάρει ο αγώνας πανελλήνιο χαρακτήρα.
Απόδειξη της αγνότητας και του πατριωτισμού τους ήταν ότι αδιαφορούσαν για την καθιέρωσή τους, για την προβολή τους.

Η ιστορία κατά κάποιο τρόπο αγνόησε τους ανώνυμους αυτούς αγωνιστές, που αποτέλεσαν τον κυματοθραύστη όπου συντρίβονταν τα κύματα των από βορρά επιβουλέων.
Πόσες χιλιάδες ονόματα γηγενών αφανών Μακεδόνων, μαρτύρων και ηρώων ανέσυρε η Ε.Μ.Σ. από τη λήθη και επανέφερε στο φως κατά τη δραματική, όσο και κομβική δεκαετία του 1903-1913. Απομένουν ακόμα αφανείς. Είναι όμως ο πρώτος φόρος τιμής και ευγνωμοσύνης. Επιτέλους είναι αλήθεια (Ν. Μέρτζος).
Οι Ελλαδίτες Μακεδονομάχοι, και πολλοί και γενναίοι και η συμμετοχή τους αποτελεσματική βρήκαν μια θέση στην ιστορία.

Οι αυτόχθονες όμως ήταν οι μόνοι που μπορούσαν να οδηγήσουν τα παραπάνω σώματα, που είχαν αποσταλεί από την Ελεύθερη Ελλάδα, όταν ο αγώνας φούντωνε με την σθεναρή αντίσταση των ντόπιων Μακεδόνων αγωνιστών.
Το χειμώνα οι επήλυδες Μακεδονομάχοι έφευγαν κατά ομάδες στο θερμότερο Νότο. Εκεί ξεχειμώνιαζαν, εκεί στρατολογούσαν ή στρατολογούνταν.
Οι γηγενείς αντίθετα υπέμεναν τις κακουχίες και ανέμεναν την άνοιξη, σκεπασμένοι από τα χιόνια της Μακεδονίας. Εκεί συνέχιζαν και εκκλησιάζονταν στην Ορθόδοξη εκκλησία τους, να στέλνουν τα παιδιά τους σε ελληνικά σχολεία, ευχέρεια που δεν την είχαν οι γηγενείς αγωνιστές.
Σε συζητήσεις ακούονταν παράπονα ότι μένει στη λήθη μεγάλος αριθμός αγωνιστών, που πρόσφεραν σημαντικό έργο. Μερικοί μάλιστα έχασαν και τη ζωή τους, αλλά η ιστορία τους ξέχασε.

Στην ιερή μνήμη αυτών των γηγενών Μακεδόνων και στην ακίβδηλη ιστορία του Ελληνικού Έθνους η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών εξεπόνησε επί δύο χρόνια την παρούσα συστηματική επιστημονική έρευνα και την παραδίδει σήμερα στον ανά χείρας Κώδικα Τιμής, που θα δώσει επί τόπου σε κάθε τόπο θυσίας και εθνικής μαρτυρίας της Μακεδονίας (Επιμελητές του έργου – Μιχαηλίδης και Παπανικολάου).
Ο Μακεδονικός Αγώνας παρότι πέρασαν αρκετά χρόνια από το τέλος του είναι πάντα επίκαιρος γιατί γειτονικά μας κράτη συντηρούν ένα πνεύμα διεκδικήσεως εδαφών της Μακεδονίας μας.

Αυτό παρουσίασε έξαρση τελευταία και από τους ίδιους του κρατικού μορφώματος (κράτος των Σκοπίων), που διεκδικεί την ελληνική Μακεδονία.
Για να γίνει αυτή η εργασία και να πάρει αυτή τη μορφή σε βιβλίο δούλεψαν εντατικά πολλοί άνθρωποι, καταναλώθηκε πολύς χρόνος (2 χρόνια), αρχεία μελετήθηκαν, απομνημονεύματα των αγωνιστών ερευνήθηκαν, ιστορικά βιβλία αποδελτιώθηκαν (μεταξύ των οποίων και των συμπατριωτών μας Π. Παπακυριακίδη και Ν. Δασκαλάκη), αλλά και μαρτυρίες προφορικές, άρθρα και περιοδικά κάθε είδους βοηθήματα χρησιμοποιήθηκαν.
Δεν θα εύρισκα καλύτερο τρόπο να κλείσω αυτή την παρουσίαση από το να μεταφέρω τη βαθυστόχαστη άποψη ότι: «οι γηγενείς Μακεδονομάχοι, οι επώνυμοι και ανώνυμοι, δεν είχαν ανάγκη, προκειμένου να καθιερωθούν, να συνάπτουν αδελφοποιήσεις, βαφτίσια, κουμπαριές. Δεν είχαν ανάγκη από όλες εκείνες τις πράξεις, που επιβάλλει η ανασφάλεια των ξένων. Οι γηγενείς αντάρτες και αρχηγοί ήσαν γνωστοί και καθιερωμένοι στον τόπο τους, ανάλογα με την αξία του ο καθείς» (του Ι. Κολιόπουλου).